Loạt bài kỷ niệm 65 năm
ngày mất Vũ Trọng Phụng (13/10/1939 - 13/10/2004) |
|
Lưu Trọng Lư: Điếu
văn đọc trong lễ tang Vũ Trọng Phụng |
Anh Vũ Trọng Phụng, Cái tin anh chết làm cho chúng tôi vô cùng cảm động,
nhưng mà không làm tôi ngạc nhiên chút nào. V́ tôi đă biết
trước rằng ngày hôm nay sẽ đến, cái ngày
anh sẽ đành đoạn bỏ chúng tôi mà đi. Cái bệnh
ác hại ấy đă làm tan hết bao nhiêu hy vọng mà
chúng tôi gởi ở anh, trong sự nghiệp của anh,
trên thân thể của anh. Không những chúng tôi là một bọn
văn hữu thường ngày ở cạnh anh, mà những
người khác nữa, những độc giả vô
danh, xa xôi ở khắp đất nước, những
người đă cảm phục anh đă yêu mến anh -
mà những người ấy không phải là ít - họ
đă biết tin anh ốm, rồi cái tin sầu thảm
hôm nay nữa, th́ họ sẽ đau đớn sẽ
căm giận biết chừng nào. Mà căm giận ai? Kẻ
thù của chúng ta, than ôi, bao giờ cũng là Định Mệnh.
Ta là người thế nào nữa, với ta, Định
Mệnh cũng chẳng nới tay. Ai cũng biết thế,
tôi cũng biết thế, mọi người hôm nay theo
sau linh cữu anh cũng đều biết thế cả.
Nhưng hồn anh có linh thiêng, anh cũng như chúng tôi, sẽ
ở với chúng tôi trong một ngậm ngùi vô hạn. Tôi có nên thú với anh là khi tôi được báo Tao
Đàn và Tiểu thuyết thứ bảy cử tôi thảo
bài điếu văn này, cử chỉ thứ nhất của
tôi là từ chối: tôi sợ rằng sẽ rơi vào cái
khách sáo của một bài điếu tang. Mà với anh, lúc
sống cũng như lúc chết, chúng tôi có thể nói
được một câu khách sáo, tầm thường, một
câu không phải tự ḷng chân thành mà thốt ra. Nghĩ
đi th́ như thế, nghĩ lại th́ thật không
đành. Anh Phụng ơi! anh không là một ở trong những
người ấy, chết đi mà không đáng có một
bài điếu văn, một bài điếu văn để
tỏ rằng: anh là một nhà văn xứng đáng với
sự tôn sùng của tất cả văn hữu. Những
người hôm qua đây, c̣n không ưa anh, c̣n thù ghét anh
nhưng hôm nay họ cũng phải cúi đầu trước
mộ anh, một nhà văn mà cái thiên tài không c̣n nghi ngại
được. Nhưng tôi chưa muốn nói vội về
cái sự nghiệp văn chương của anh, tôi muốn
nói cho anh hiểu: tại sao cái vinh dự được
đọc bài thương tiếc anh, tiễn đưa
anh lại giành riêng cho tôi. Điều ấy, là tại
người cắt cho tôi phần việc ấy nghĩ rằng:
chúng ta là những người đă cộng tác với
nhau trong lâu năm; tên tôi đă được đứng
luôn luôn ở cạnh tên anh, trên những tờ Tiến
hóa, Tân thiếu niên, Hà nội báo, Đông dương và gần
đây là trên tờ Tao đàn và Tiểu thuyết thứ bảy. Cái cớ thứ hai là các bạn văn đều
biết rằng, anh với tôi là hai thái cực, trong
văn chương cũng như trong cuộc đời.
Người ta nghĩ rằng: những người trái
nhau, phản nhau, bao giờ cũng hiểu nhau hơn. Tôi
cũng nghĩ như thế, nên hôm nay mới thảo bài
điếu văn này. Nhưng thưa anh, thưa các ngài, tôi không có ư tŕnh
bày ở đây một “nhân phẩm”. Tôi chỉ muốn
nhân bài điếu tang này, mà nói một sự thực mà
thôi: anh là vào hạng những người dễ bị hiểu
lầm. Sự hiểu lầm ấy bắt đầu từ
ở trong văn chương. Tôi nhớ một bận trong một nhà khách thính ở
Thanh Hóa, có nhiều người t́nh cờ nhắc đến
tên anh, và họ nói chuyện với nhau về anh. Họ đă
h́nh dung anh như là một người đă có tuổi,
lơi đời, nhanh nhẹn, láu lỉnh, sành thạo. Một
người mà họ tưởng chừng như khi đến
gần th́ không thể không lo sợ, không thể không ngờ
vực, và không thể không đề pḥng. Nhưng sự thực có phải như thế
không, tôi xin hỏi những bạn thân sơ đă ăn một
bữa cơm, ngủ một đêm, ngồi một tiệc
rượu với tác giả Cạm bẫy người,
Giông tố, Số đỏ, Kỹ nghệ lấy Tây,
Trúng số độc đắc. Tôi chắc ai nấy sẽ
trả lời rằng: Người vừa từ giă chúng
ta tuy là một nhà văn tài lỗi lạc, mà than ôi! chỉ
là một người b́nh dị, một người cha
đứng đắn, một người chồng đứng
đắn hơn, một người con rất hiếu,
người của khuôn phép, người của nề nếp.
Cái đồng hồ luôn luôn ở trong túi áo, và những
kim chỉ giờ chỉ phút không bao sai lạc với
đồng hồ của những người hàng phố,
của tất cả những người khác trong xă hội.
Sự cẩn thận, sự chu đáo của Phụng
đă thành tục ngữ. Đến nỗi có người
đă phải cho Phụng là một viên chức trong nghề
báo. “Viên chức” ở chỗ không có một món tiền vặt
nào mà không biên vào sổ, “viên chức” ở chỗ không có
một đám cưới, đám ma nào mà Phụng bỏ
nhăng quên cái sự thù tạc. Con người ấy không giết
qua một con muỗi, nhưng kỳ diệu! văn
chương người ấy đă làm cho kẻ trọc
phú phải giật ḿnh, kẻ trưởng giả phải
cáu kỉnh. V́ đâu có cái nguồn cảm mănh liệt ấy
mà người ta tưởng như không thể t́m
được ở anh? V́ đâu cái sức sáng tạo mầu
nhiệm ấy, v́ đâu cái sức mạnh ấy của
tâm hồn? V́ đâu cái đanh thép ấy của giọng
văn? V́ đâu? Thưa các ngài, đó chỉ là bí thuật
của thiên tài, và đó là sức mạnh của sự
tin tưởng. Người nào bảo không t́m được
ở Phụng một ḷng tin, kẻ ấy đă lầm.
Kẻ nào không thấy ở Phụng một sức mạnh,
kẻ ấy lầm hơn nữa. Ḷng tin không có ở sự
tung nổ. Sức mạnh không ở sự ồ ạt, ở
sự gào thét. Cái tiếng búa bổ xuống và kêu ầm ầm
chắc ǵ mạnh hơn cái đe, chỉ âm thầm mà chịu.
Cái sức mạnh của Vũ Trọng Phụng là cái sức
mạnh âm thầm của cái đe vậy. Sức mạnh
ấy là một sức phản động lại những
cái ǵ đă bất công đă đồi bại, đă mục
nát, cái rởm cái xấu của những ông trưởng
giả. Tất cả cái sự nghiệp của Vũ Trọng
Phụng là phơi bày là chế nhạo tất cả những
cái rởm, cái xấu, cái bần tiện, cái đồi bại
của một hạng người của một thời
đại. Vũ Trọng Phụng, đối với thời
đại của Vũ Trọng Phụng, cũng giống
như Balzac đối với thời đại của
Balzac. Hai văn tài tuy có cách biệt nhưng ở đâu
người ta cũng thấy một cái giọng chua chát,
bực dọc ấy. Hai nhà văn kia không hề đề
xướng một cái ǵ, chỉ có phá hoại mà thôi.
Đó là một việc cần thiết trong việc gây dựng
lại một nền kiến trúc mới mẻ và đẹp
đẽ. Ta chỉ tiếc một điều là những
cái mục nát, cái thối tha, cái gàn dở, cái rởm, cái tồi
của một thời đại vẫn c̣n, mà nhà văn
của thời đại ấy không c̣n nữa. Vũ Trọng
Phụng đă chết rồi! Đó là một sự thực
ác hại cũng như bao nhiêu sự thực đă nói ở
trong các cuốn truyện Giông tố, Số đỏ, Trúng
số độc đắc, v.v... Cái chết ấy, đă để lại bao nhiêu sự
tiếc thương trong hàng ngàn gia quyến của ông bạn
mà tất cả những ai theo đến đây cũng
không thể không tự hỏi một câu: “Người ấy
mà chết vội thế ư? Đời c̣n cần
người ấy biết chừng nào”. Không, tương lai anh, không ai lại tin là ngắn
ngủi như thế. Anh là người, như ai nấy
cũng biết, sống giữa chúng tôi với cái sứ
mệnh là t́m cái sự thực ở trong ḷng người
và trong cuộc đời - anh là một kẻ phóng viên của
cuộc đời - lẽ ra, trời phải để
anh đi cho cùng đường và chúng tôi c̣n mong đợi
ở anh câu kết luận sau chót về cái sự rất
rối ren này là cuộc nhân sinh. Nhưng chữ cuối
cùng anh chưa kịp nói mà Trời Phật đă gọi
anh về. Anh Phụng ơi! Anh có biết chăng, mất
anh, chúng tôi mất đến thế nào!
Anh và tôi và tất cả những người chung
quanh huyệt anh đây, không một ai muốn thế. Nhất
là anh độ gần đây, anh lại hay tỏ ra rằng:
anh rất sợ cái chết. Mỗi khi tôi xuống
thăm anh, anh hết sức che đậy những dấu
hiệu bất thường... Văng vẳng tôi c̣n nghe giọng anh nói: - Không, hôm nay trở trời, tôi mới ho, chứ
hôm qua tôi thường lắm, tôi c̣n đi ra phố! - Không, bàn tay tôi hôm nay không lạnh thế đâu. Hôm
qua tôi c̣n ngồi sưởi nắng. Té ra, tôi chỉ lựa những lúc bạn tôi thật
ốm, tôi mới đến. Thực th́, có ngày nào khác ngày
nào đâu: bạn tôi vẫn mệt, tay chân lạnh giá, và
ho luôn... Có hôm tôi muốn tỏ rằng ḿnh trấn tĩnh
đây, c̣n xa cái chết, bạn bảo tôi: - Anh trả tôi những tờ Tiểu thuyết thứ
bảy và Ngày nay để đủ cho tôi làm collection. Nhất
là anh trả quyển Số đỏ. Nhưng trời ơi! Tôi có muốn giả nữa,
tôi sẽ giả cho ai bây giờ? Vợ con anh sẽ không
muốn nhận những cái ǵ có thể gợi lại những
h́nh ảnh đau khổ, những người thân anh,
trong lúc đau khổ này, c̣n ai muốn đọc văn
anh? Không, sự trấn tĩnh của anh không thể cứu
anh, cái chết một ngày một đến gần, cho tới
khi cướp anh đi. Tôi biết anh đă sống từng
giây từng phút kinh sợ đau đớn, trước
sự hiển hiện của tử thần. Nhưng anh
đă chết như một kẻ chiến sĩ đă
tranh đấu đến phút cuối cùng. Tuy anh ngă, mà tất
cả sự vinh quang đă về anh, sẽ về anh. Anh là một nhà văn. Tên tuổi anh sống măi
trong sự nghiệp anh. Ở chỗ này, Tử thần
đă không thể làm ǵ nữa. Anh đă chuyển “bại”
thành “thắng”. Vâng, anh đă “thắng” v́ anh sống măi bởi
văn nghiệp của anh. Thôi, xin mời anh đi, và anh
nên an thỏa. Ở đây, hay ở kia, anh vẫn là một
người có quyền an thỏa.
|