|
(...) Trước cách mạng tháng
Tám, vào những năm phong trào Mặt trận dân chủ
Đông Dương (1936 -1939), có lúc phong trào văn học
công khai đă thổi mạnh một luồng gió “xă hội”,
“lao động”, “b́nh dân”. Những cuộc băi công, biểu
t́nh, mít tinh ngày 1-5, những cuộc đấu tranh của
hàng vạn công nhân, nông dân, trí thức, thanh niên, học
sinh, đă như làn sóng lớn đập vào văn học.
Một số nhà văn “lăng mạn” bấy giờ cũng
“nghiêng ḿnh xuống người nghèo” diễn tả những
cảnh đời “tối tăm”, hoặc “bùn lầy
nước đọng”. Trong cuốn tiểu thuyết Trống
mái của Khái Hưng, người ta thấy một tiểu
thư đi tắm biển Sầm Sơn, bỗng mê anh
đánh cá Vọi, v́ anh có thân thể vạm vỡ như
một chàng Tắc-Zăng trong phim Mỹ. Nhưng anh Vọi
không thể lấy được cô tiểu thư sang trọng
nên đă nhảy xuống biển tự tử. Các nhà
văn tư bản, khi tỏ thiện cảm với
người nghèo, là tỏ ḷng thương của bề
trên theo kiểu như vậy. Họ ưa thi vị hóa cảnh
nghèo, để che đậy cái chế độ xă hội
tàn ác nó d́m người lao động vào cảnh khốn
cùng.
Một số nhà văn khác, gọi là “tả chân” th́ xoáy
sâu ng̣i bút vào những mụn nhọt thối tha của
đời sống giả dối, bạo ngược của
những lớp địa chủ hoặc tư sản.
Nhưng hễ nói đến người lao động,
th́ ng̣i bút các nhà văn ấy trở thành cứng đờ
và nhạt nhẽo. Trường hợp Vũ Trọng Phụng
là một thí dụ. Vũ Trọng Phụng có thể tả
một cách sinh động và hứng thú những mặt
tàn ác, dâm ô của lớp người ăn trên ngồi trốc,
hoặc lối sống sa đọa của lớp
lưu manh ở thành thị. Nhưng qua toàn bộ những
tiểu thuyết hoặc phóng sự của Vũ Trọng
Phụng, không t́m thấy một h́nh ảnh nào chân thật
về người lao động, công nhân hay nông dân. Khi mô
tả người cách mạng th́ ng̣i bút Vũ Trọng Phụng
trở thành ngớ ngẩn, đến lố lăng, nếu
không phải là xuyên tạc.
Theo tôi một bên là tiểu thuyết “Tự lực
văn đoàn” của Khái Hưng hay Nhất Linh, một
bên là huynh hướng gọi là “tả chân xă hội” của
Vũ Trọng Phụng hay Vi Huyền Đắc, đó chỉ
là hai mặt của cùng một ḍng văn học tư sản
trước cách mạng. Ḍng văn học
đó bắt nguồn trong lối sống mục nát của
những lớp người trưởng giả bóc lột
hoặc ăn bám bóp hầu bóp cổ nhân dân lao động.
Cho nên gần đây nhóm “Nhân văn - Giai phẩm” từ
Nguyễn Hữu Đang đến Trương Tửu,
và nhà xuất bản Minh Đức, làm công việc in lại,
và đề rất cao từ Tiêu sơn tráng sĩ
đến Số đỏ, - điều đó
không phải chuyện t́nh cờ. Cái “giai cấp tính” của
bọn Nhân văn đánh hơi rất nhạy cái ǵ là của
bọn họ. (...)
NHÂN DÂN, số 1511, ra ngày thứ năm 1/5/1958.
Vũ Trọng Phụng - Con người và tác phẩm,
Nxb. Hội Nhà văn, H., 1994, tr.217-218
|