... Những
ngày cuối cùng của cuộc đấu tranh quyết liệt,
Trần Dần nói, như một tên "tướng" bại
trận: "Nhân Văn đến đây mới thật chết".
...
Nhưng rồi như mọi người đều biết.
Đến lớp học vừa qua, những phần tử
ngoan cố nhất, trong bọn họ đă cố thủ
từng bước, giở nhiều thủ đoạn phá
hoại đến cùng, cho đến khi, trước nhiều
chứng cớ không thể chối căi, tất cả bọn
họ phải bước đầu thú nhận tội lỗi.
(Báo cáo tổng
kết cuộc đấu tranh chống nhóm phá hoại Nhân
Văn-Giai Phẩm trong hội nghị ban chấp hành Hội
Liên Hiệp VHNTVN họp lần thứ III ngày 4-6-1958 tại
Hà Nội)
________________________________________
HỎNG
CươNG
... Không
phải ngẫu nhiên mà chúng chọn tập thơ Việt Bắc
của Tố Hữu để phê b́nh. Chúng ta biết tập
thơ Việt Bắc là một trong những tập thơ
tiêu biểu cho thơ ca kháng chiến và Tố Hữu là người
được Trung Ương và chính phủ ta giao cho nhiệm
vụ lănh đạo văn nghệ. Hạ được
tập thơ Việt Bắc và hạ được Tố
Hữu xuống là hạ được cả giá trị
văn nghệ kháng chiến xuống và hạ được
sự lănh đạo văn nghệ của Đảng và
chính phủ xuống.
... Chúng
vu khống chế độ ta là cộng sản thời
trung cổ (communisme du moyen âge), là cộng sản phong kiến
(communisme féodal), chế độ ta là cộng sản suy
đồi (dégénérescence du communisme), chúng xuyên tạc và nguyền
rủa chỉnh huấn của ta là đồi trụy tinh
thần (avilissement de lỗésprit), là nô dịch hoá tư
tưởng (esclavage de la pensée). Chúng chế giễu chính
sách đăi ngộ của ta là "bổng lộc" vua
ban, huân chương của ta là "mề đay" của
đế quốc. Không khác ǵ Phan Khôi đă ví chế độ
ta với một triều đại phong kiến nào đó.
... Có lần
chính Trần Dần đă túm lấy cổ một đồng
chí lúc đó làm trưởng Pḥng Văn Nghệ Quân Đội
mà chửi và chực đánh. Chính cái h́nh ảnh côn đồ
này đă được Nguyễn Hữu Đang trâng tráo và
hèn mạt xoay ngược lại rồi gợi ư cho Sỹ
Ngọc vẽ lại thành bức tranh đồng chí Hoài Thanh
nắm cổ Trần Dần trên báo Nhân Văn.
...
Như đối với Tô Hoài th́ Trần Dần đă cho
Lê Đạt tâng bốc Tô Hoài lên là đương kim vô
địch về sáng tác và kích Tô Hoài viết bài trên báo
Văn để chống lại báo Học Tập. Như
đối với Văn Giáo, khi triển lăm xong có yêu cầu
Trần Dần viết cảm tưởng về pḥng triển
lăm của ḿnh, Trần Dần không viết ngay mà hỏi cảm
tưởng Văn Giáo thế nào rồi căn cứ vào ư
kiến của Văn Giáo mà viết, lại khích thêm vào
để xúi Văn Giáo chống lại lănh đạo(3).
Như đối với Phùng Quán và Phan Vũ th́ chủ
trương "chẳng cần xúi giục một việc
ǵ cụ thể, chỉ cần khích một câu" là Phùng
Quán và Phan Vũ sẵn sàng làm đủ mọi việc mà
Trần Dần muốn, như Phùng Quán và Phan Vũ đă tự
kiểm thảo là trong thời kỳ Nhân Văn chờ khi
có biểu t́nh nổ ra là sẵn sàng xung phong vác cờ
đi đầu và cầm súng bắn vào Đảng và chính
phủ(4).
Báo Quân
Đội Nhân Dân, số 437, ngày 11-4-1958
________________________________________
HỎNG
CHươNG
... Trần
Dần viết bài Hăy đi măi có vẻ rất "tả",
rất "tiên phong", "cách mạng hơn những
người cách mạng", "cộng sản hơn
Đảng cộng sản". Trần Dần viết:
Tôi chửa
có khi nào quên táo bạo
nào là:
Tôi có thể
mắc nhiều tội lỗi
Chẳng bao giờ quá ngu si
mắc tội: nằm ́
Tôi có thể
mặc thây ngàn tiếng chửi tục tằn
Trừ
tiếng chửi: sống không sáng tạo
Chúng ta thấy
ở đây cái tinh thần "táo bạo để mà táo bạo",
"sáng tạo để mà sáng tạo", cái tinh thần
"luôn luôn phản kháng", "luôn luôn phá phách", không
cần biết phản kháng cái ǵ, phá phách cái ǵ. Chúng ta gặp
lại ở đây cái tinh thần của Ăng-đờ-rê
Gít-đơ. Ăng-đờ-rê Man-rô đă nói nhiều
đến sự nổi loạn, cho sự nổi loạn
ấy không cần có mục đích ǵ cả, tự bản
thân cái sự nổi loạn ấy là cái lẽ sống của
nghệ thuật. Man-rô cũng xướng lên thứ triết
lư hành động để hành động. Chính thứ triết
lư này đă đào tạo ra hàng loạt người máy
để đi đánh thuê cho bọn phát xít và Man-rô nghiễm
nhiên trở thành một thứ quân sư cho đảng
Đờ Gôn, một tổ chức phát xít mới ở
nước Pháp. Chính Trần Dần và nhóm phá hoại Nhân
Văn-Giai Phẩm đă tôn thờ cái thứ triết lư
"nổi loạn", "hành động" đó. Trần
Dần không sợ "mắc nhiều tội lỗi",
cả đến tội chống Đảng, chống nhân
dân, Trần Dần cũng không từ, miễn là Trần Dần
không "mắc tội nằm ́", miễn là Trần Dần
có thể "đập phá", "nổi loạn"
để tỏ ra ta đây "táo bạo", không cần
biết "táo bạo" để làm ǵ. Có như thế
Trần Dần mới có thể buông lỏng con "người
hùng" ở trong "con người Trần Dần"
được tự do phá phách. Trần Dần có thể
"mặc thây ngàn tiếng chửi tục tằn", cả
đến những tiếng chửi ấphản động", ấphản cách mạng", miễn
là Trần Dần không phải nghe tiếng chửi "sống
không sáng tạo". Trần Dần quyết "làm thất
bại mọi thứ giũa quen giũa người tṛn trặn
quá ḥn bi". Thứ giũa đó, theo ư Trần Dần,
đó là Đảng ta, chế độ ta. Cho rằng chế
độ ta giũa người thành ra ḥn bi, cũng như
cho rằng chế độ ta đẻ ra những con
người máy, đẻ ra "thi sĩ máy", đó là
những lời vu khống, bôi nhọ chế độ ta.
Cũng cần nói rơ rằng chúng ta không bao giờ chủ
trương "nằm ́" không sáng tạo. Đời sống
của chúng ta là cả một quá tŕnh sáng tạo vĩ
đại. Chúng ta đă lật đổ chế độ
thuộc địa nửa phong kiến để sáng tạo
ra chế độ dân chủ nhân dân và hiện nay đang
hàng ngày sáng tạo ra chủ nghĩa xă hội. Hàng ngày hàng
giờ nhân dân ta đang sáng tạo ra những hạt thóc,
những thước vải, để nuôi sống hàng chục
triệu con người. Hàng loạt nhà máy mới
được xây dựng, hàng vạn mẫu ruộng
được tưới nước, đó là ǵ nếu
không phải là những sự sáng tạo? Nhưng theo ư Trần
Dần th́ đó chỉ là "cuộc sống hàng ngày nhí
nhách", đó chỉ là "nằm ́". "Sáng tạo",
theo Trần Dần là ấphá
phách", phải ấphản
kháng hiện trạng", phải chống lại chế
độ hiện thời, c̣n nếu bảo vệ chế
độ hiện thời của ta là "mắc tội nằm
́". Trước đây, trong Giai Phẩm Mùa Xuân, Lê Đạt
cũng từng gào thét "Mới! Mới! Luôn luôn mới!
Bay cho cao! Bay cho xa!" Cũng như Trần Dần ngày nay
đấm ngực gào thét ấphải
sáng tạo", "hăy đi măi!". Nhưng thử hỏi
đi t́m cái mới nhưng là cái mới nào? Hăy sáng tạo
nhưng sáng tạo để làm ǵ? Hăy đi măi nhưng
đi đến đâu? Nếu chỉ mới để mà
mới, sáng tạo để mà sáng tạo, đi để
mà đi, th́ chính là đang đi vào con đường cũ,
rất cũ, con đường "nghệ thuật v́
nghệ thuật" đă có hàng trăm năm nay, không có một
chút ǵ là sáng tạo cả. Đó là thứ nghệ thuật
cũ rích và đồi trụy.
Văn
Nghệ, số 10, tháng 3-1958
________________________________________
Các nhà
báo, nhà giáo, trí thức và văn nghệ sĩ công khai kư tên
và bày tỏ thái độ công phẫn trước khuynh
hướng chính trị sai lầm của nhóm Nhân
Văn-Giai Phẩm:
Ba Du, Bàng
sĩ Nguyên, Bảo định Giang, Bích Lâm, Bùi đức
ái, Bùi Hiển, Bùi huy Phồn, Bửu Tiến, Cao Sơn,
Chính Hữu, Đào Vũ, Đắc Nhẫn, Đặng
Thai Mai, Đoàn Giỏi, Đoàn thanh Châu, Đoàn văn Cừ,
Hà mậu Nhai, Hằng Phương, Hoa Bằng, Hoài Thanh,
Hoàn Mai, Hoàng Dương, Hoàng Quân, Hoàng Trung Thông, Hoàng Việt,
Học Phi, Hồ đắc Di, Hồ văn Lái, Hồng
Chương, Hồng Cương, Hồng Vân, Huy Vân, Huỳnh
văn Nghệ, Khương hữu Dụng, Khương Mễ,
Kim Đồng, Lê mậu Hăn, Lê văn Thiêm, Lê Vinh, Lưu Cầu,
Lưu chi Lăng, Lưu quư Kỳ, Lưu trùng Dương,
Lương xuân Nhị, Mạc Phi, Mạnh Phú Tư, Mịch
Quang, Mộng Sơn, Nam Trân, Ngọc Cung, Ngọc Truyền,
Ngô Huỳnh, Ngụy Như Kôn Tum, Nguyên Hồng, Nguyên Ngọc,
Nguyễn anh Tài, Nguyễn cao Thương, Nguyễn
Chương, Nguyễn đ́nh Thi, Nguyễn Hiêm, Nguyễn
hoàng Bá, Nguyễn huy Tưởng, Nguyễn Lân, Nguyễn ngọc
Cung, Nguyễn ngọc Thới, Nguyễn quang Sáng, Nguyễn
Tuân, Nguyễn văn Bổng, Nguyễn văn Mười,
Nguyễn văn Phỉ, Nguyễn Vĩnh, Như Phong, Phạm
Hồng, Phạm huy Thông, Phạm hữu Tùng, Phạm
văn Chừng, Phan huỳnh Điểu, Phan Nhung, Phan Thao,
Phùng bảo Thạch, Phùng văn Mỹ, Quang Đạm, Sỹ
Tiến, Tạ đ́nh Hồng, Tám Danh, Tấn Th́nh, Tế
Hanh, Thanh Hương, Thanh Nha, Thanh Tịnh, Thanh Tuyền, Thế
Lữ, Thiều Quang, Tô Hải, Tô Hoài, Tố Hữu, Trần
Dư, Trần hữu Tước, Trần huyền Trân, Trần
kiết Tường, Trần Phượng, Trần văn
Chính, Trần văn Lắm, Triệu An, Trinh Đường,
Trịnh xuân An, Trọng Loan, Từ bích Hoàng, U Đa, Văn
An, Vân Đài, Vân Đông, Vơ huy Tâm, Vũ Cao, Vũ đức
Phúc, Vũ hồng Chương, Vũ Sơn, Vũ tuấn
Đức, Xuân Ba, Xuân Dung, Xuân Hoàng, Xuân Mai, Xuân Miễn, Xuân
Thịnh, Xuân Vũ
________________________________________
Lễ
tang Trần Dần (Hà Nội, 19.01.1997)
DươNG
THU HươNG
(trích sổ
tang)
Anh Dần
quư mến,
Em không
may mắn là bạn của anh lúc anh sinh thời nhưng vẫn
luôn coi anh là bậc trưởng thượng đáng kính,
đáng trọng và vẫn luôn xem anh là người gần gũi
về tâm tưởng. Bước gian nan của anh đă
qua. Giờ chúc anh mát mẻ nơi chín suối, để lại
cho hậu duệ của anh một gia tài không đo đếm
được.
HOàNG CầM
Trọn
đời v́ thơ (trích điếu văn)
Tôi
được phép thay mặt gia đ́nh và một số
thân hữu của thi sĩ Trần Dần ngỏ lời cảm
ơn chân thành đến các vị đại diện và các
bạn hôm nay có mặt đông đủ thắp nén nhang tưởng
niệm và tiếc thương một thi sĩ vừa qua
đời.
Mới
ngoài hai mươi tuổi anh đă đứng trong một
trung đoàn chủ lực: nắm chắc tay súng, anh nắm
chắc luôn cây bút chiến đấu trên tờ báo của
bộ đội Tây Bắc, một ḿnh xoay xở từ việc
lấy tin, viết bài, vận động cán bộ và chiến
sĩ gửi bài cho đến tŕnh bày, minh họa, ấn
loát và phát hành đên từng đơn vị nhỏ, tay trắng
làm nên một phương tiện thông tin nghị luận sắc
bén trong điều kiện vô cùng thiếu thốn của một
quân đội cách mạng c̣n non yếu. Đến nay, nhiều
cựu chiến sĩ Tây Bắc già lăo, đă nghỉ
hưu hoặc c̣n mang thương tích nặng, vẫn không
quên một số bài viết và tranh biếm họa của
anh.
Năm
1950, anh được điều về Pḥng Văn Nghệ
Tổng Cục Chính Trị. Thời kỳ này, chiến dịch
thu đông nào cũng thấy mặt anh ở các đơn
vị chủ công và các binh chủng pháo binh, công binh. Năm
1952, được giao phụ trách công tác chính trị cho
các đoàn, đội văn công toàn quân tập huấn 6
tháng, anh đă mở nhiều lớp bồi dưỡng
chính trị chuyên môn, được các diễn viên, cán bộ
ca-vũ-kịch yêu mến kính phục. Đến chiến
dịch Điện Biên Phủ, với tư cách nhà báo nhà
văn anh lăn lộn vất vả với chiến sĩ
trong các chiến hào. Giữa những ngày khói lửa gian nguy
anh đă hoài thai cuốn tiểu thuyết Người
người lớp lớp, tác phẩm tầm cỡ đầu
tiên về chiến thắng lịch sử này, đồng
thời tham gia dựng bộ phim tài liệu quan trọng
Điện Biên Phủ. Sau khi tiếp quản thủ
đô, Người người lớp lớp được
nhà xuất bản Quân Đội in với số lượng
hàng vạn bản, phát hành đến từng đơn vị,
trung đội, và sau đó được nhà xuất bản
Văn Nghệ tái bản hai lần với số lượng
tương đương.
Suốt
đời ḿnh, Trần Dần sống trong một ám ảnh
thường trực: sáng tạo, sáng tạo không ngừng.
Tôi có thể
mắc nhiều tội lỗi
Chẳng bao giờ
mắc tội
không
sáng tạo -nằm ỳ (8)
Không biết
có phải v́ nỗ lực sáng tác không mà cách đây hơn 20
năm, anh đă suưt gục ngă do tai biến mạch máu năo.
Cũng may là anh đă qua khỏi để tiếp tục
sáng tạo hàng trăm trang thơ, truyện cho đến
cách đây vài năm, khi thần kinh năo của anh tê liệt
hẳn, anh mới phải chịu thua số phận mà ngừng
viết. Trong lĩnh vực dịch thuật anh cũng có
những đóng góp không nhỏ, chuyển ngữ nhiều
tác phẩm văn học giá trị của thế giới
và hàng loạt tài liệu triết học, xă hội học,
phân tâm học...
Trần
Dần luôn tâm niệm: cách mạng xă hội phải đi
đôi với cách mạng văn học nghệ thuật.
Cho nên, bao giờ anh cũng là người tiên phong, cách tân.
Cả nhóm thi hữu đồng hành của Trần Dần
đều công nhận anh là người tâm huyết sâu sắc
nhất với văn hoá, âm nhạc, hội họa, tâm huyết
với ngôn ngữ mà anh trọn đời vun đắp.
Là nhà văn, nhà thơ, chiến sĩ, anh c̣n đồng thời
là nhà văn hoá. Nói cách khác, để dùng lại một từ
anh ưa thích, Trần Dần là một Tư Mă đích thực
theo cái nghĩa: văn-nhân-hiệp-sĩ đậm đà cốt
cách phương Đông.
Nếu
trong cuộc đời truân chuyên khổ cực của
ḿnh, Trần Dần có được một điều ǵ
may mắn th́ đó là: số phận đă dành cho anh một
người vợ can đảm và hiền thảo tuyệt
vời. Anh biết những công tŕnh sáng tạo của ḿnh
đều một phần nhờ sự chịu đựng,
sức chống chọi và đức hy sinh của người
vợ hết ḷng v́ chồng, v́ con.
Giờ
đây, Trần Dần đă ra đi. Tôi dám nghĩ rằng
c̣n phải một thời gian nữa người ta mới
ư thức được sự ra đi này là thiệt tḥi
biết mấy cho văn học và văn hoá nước
nhà. Sự nghiệp anh để lại cho đời
đâu dễ ǵ đo được đúng tầm trong một
sớm một chiều. Những ǵ đă được công
chúng, độc giả biết đến cho tới nay, kể
cả tập Bài thơ Việt Bắc in năm 1990, và tập
Cổng tỉnh (được Hội Nhà Văn Việt
HữU
THỉNH, PHÓ TặNG THư Kí HẫI NHà VăN VIệT
Lời
chia buồn của ban chấp hành Hội Nhà Văn Việt
Mấy
năm nay, anh Trần Dần không được khoẻ. Bệnh
tật đă không cho phép anh đi lại, gặp gỡ
được nhiều. Nhưng anh vẫn lặng lẽ
và gắng sức tham gia vào đời sống văn học.
Nhiều trang viết từ những năm trước
được anh xem xét, sửa chữa lại thật
công phu, bên cạnh đó là những trang viết mới. Vây
quanh giường bệnh và cũng là nơi làm việc của
anh là t́nh cảm ấm áp, chia sẻ và khích lệ của
gia đ́nh, bầu bạn và của những người
đồng nghiệp trong tổ chức văn học cách
mạng mà anh có vinh dự tham gia từ những ngày đầu:
Hội Nhà Văn Việt Nam.
C̣n nhớ
những năm 1994, trong một trạng thái tinh thần thật
phấn chấn, anh vui vẻ đáp lời mời của
ban biên tập tuần báo Văn Nghệ đến dự
cuộc gặp mặt rất cảm động của
các văn nghệ sĩ-chiến sĩ tham gia chiến dịch
Điện Biên Phủ lịch sử nhân kỷ niệm 40
năm ngày quân ta toàn thắng ở Điện Biên, tác giả
Người người lớp lớp đă được
đón tiếp thật nồng nhiệt và trang trọng.
Cũng dịp
này năm ngoái, anh xuất hiện ở trụ sở Hội
Nhà Văn để đón nhận tặng thưởng của
Hội Nhà Văn cho tập thơ Cổng tỉnh. Những
phút gặp gỡ thân thiết và bịn rịn nói lên một
phần t́nh cảm của những bạn văn và bạn
đọc dành cho anh. Là nhà tiểu thuyết, nhà thơ, dịch
giả văn học và nhiều năm làm cán bộ văn
nghệ trong quân đội, việc nào anh cũng dồn hết
tài năng và nghị lực. Đến nay nhiều người
c̣n ngạc nhiên v́ sao tiểu thuyết Người người
lớp lớp lại được viết nhanh gần
như ngay sau khi chiến dịch Điện Biên Phủ kết
thúc. Đặc biệt đối với thơ, anh luôn
luôn t́m kiếm và tự đổi mới, phấn đấu
sao cho với một phương tiện ít nhất có thể
chuyển tải được tối đa.
Anh Trần
Dần kính mến,
Sinh tử
là luật trời không ai có thể vượt qua. Nhưng nhà
văn có thể kéo dài cuộc sống của ḿnh bằng
văn nghiệp. Năm tháng trôi qua, nhưng những trang
văn hào hứng và tâm huyết của anh về cuộc
kháng chiến vĩ đại của dân tộc sẽ c̣n lại.
Trong lúc toàn giới văn học đang gấp rút kỷ
niệm 40 năm ngày thành lập Hội Nhà Văn, anh Trần
Dần mất đi là một tổn thất to lớn cho
gia đ́nh và cho làng văn chúng ta. Thay mặt Hội Nhà
Văn Việt
Xin cầu
chúc anh được yên nghỉ, anh Trần Dần kính mến.
Vĩnh biệt anh.
Lê ĐạT
Lời
tiễn
Anh em
chúng tôi mỗi người một tính một nết
thường có những đánh giá khác nhau về những sự
việc cũng như con người, nhưng chúng tôi đều
nhất trí ở một điểm: Trần Dần vượt
tất cả chúng tôi một đầu về ḷng tận tụy
chữ.
Ngày vă mồ
hôi dịch sách, đêm lại thức mờ mắt tô ảnh
mầu để kiếm sống nhưng rảnh một
phút là Dần lại viết, viết hăm hở viết
mải mê như có một nhà sách nào ứng tiền trước
đương giục bản thảo để
đưa nhà in. Tôi c̣n nhớ một buổi chiều mùa
đông, Dần nhờ tôi đi vay tiền không được,
tôi đạp xe đến trả lời th́ thấy Dần
ngồi trong góc nhà tối bên ánh sáng leo lét một ngọn
đèn Hoa Kỳ thắp hạt đỗ để tiết
kiệm diêm hút thuốc lào. Mặt Dần rạng rỡ
như mặt một người vừa trúng xổ số
kiến thiết loại độc đắc. Hay Dần
vay được tiền rồi!
Không phải-
Dần đương đọc, và sửa thơ Đặng
Đ́nh Hưng- Dần hớn hở: - Thằng Hưng có
câu thơ đă quá:
T́m một
cái ao
ngồi giặt áo
cả ngày
Và Dần
say sưa bàn với tôi về thơ hiện đại,
như tất cả trên đời này chỉ có thơ là điều
duy nhất đáng bận tâm. Một niềm vui thanh cao
như thế không nên bị những lo toan khốn khổ
về sinh nhai khuấy đục. Ngay tối ấy tôi
đă chạy khắp nơi nhờ người vay tiền
với lăi suất cắt cổ để kịp
đưa cho anh.
Tôi có trả
lời phỏng vấn một nhà báo nước ngoài:
Thơ hiện đại vô dụng và cấp thiết. Vô dụng
v́ nó hoàn toàn không đem lại đô la nuôi sống người
làm thơ, nhưng cấp thiết v́ nó to gan chống lại
cơn lũ thị trường đương hung
hăng đe doạ, hàng hoá xă hội cuốn phăng mọi
giá trị tinh thần và nhân phẩm. Giữa lúc đồng
tiện lộng hành, nạn hàng lậu, hàng dỏm có nguy
cơ bành trướng trên quy mô quốc gia, giữa lúc không
ít những ng̣i bút thi chạy tốc độ theo màu xanh
quyến rũ và ma quỷ của đồng đô la, một
người hải quan già trung thực triệt để
và có bản lĩnh ở cửa khẩu chữ, một
người lăo bộc cung cúc tiếng Việt như Trần
Dần mới cần thiết làm sao!
Nhưng
ông trời thường oái oăm và đời nhà thơ
nhiều lận đận. Hôm nay Trần Dần mới vĩnh
biệt chúng ta, nhưng thật ra nhà thơ Trần Dần
đă kề cái chết từ gần hai mươi năm
trước. Một cơn tai biến năo đă hủy hoại
dần những khả năng trí tuệ của anh. H́nh
như linh cảm trước thảm họa với giác
quan thứ sáu vốn cực nhạy cảm ở một
nhà thơ, trong thời kỳ sung sức Trần Dần
đă lao lực viết như một kẻ tội đồ
của chữ. Anh để lại nhiều tập thơ
và văn xuôi cũng như nhiều sổ tay thể nghiệm.
Tôi không biết số phận dành cho khối những di cảo
bất hạnh này như thế nào, nhưng vốn là một
người làm thơ lạc quan ngoan cố, tôi đinh ninh
rằng không một câu thơ thứ thiệt nào lại có
thể bị mai một, trước sau nó cũng t́m
được một tâm hồn tri kỷ, như v́ sao tắt
ngàn năm, tấc ḷng chờ vẫn thông tin sáng(9) .
Suốt
đời Trần Dần canh cánh những khoản nợ
Tôi mắc
nợ
khoảng trời
Bát-đát
Nợ rặng
đèn
khu phố Brốt-oay
Nợ Hồng
quân
nợ cánh anh
đào Nhật Bản
Nợ tất
cả những ǵ
tôi chưa hát
được thành Thơ(10)
Những
câu thơ dịch Maia mà không ai nỡ nghĩ là những câu
thơ dịch đơn thuần.
Giờ
chưa phải lúc nh́n lại nhưng tôi mong, tôi tin rằng
nhà thơ có thể thanh thản ra đi.
Trần
Dần, v́ ḷng khắc khoải cách tân yêu dấu yêu chữ
thiết tha của mày, tao xin thay mặt anh em tiễn mày một
lậy!
NGUYễN
Đ́NH THI,
chủ tịch
ủy ban toàn quốc liên hiệp các Hội Văn Học
Nghệ Thuật Việt
(trích sổ
tang)
Vĩnh
biệt anh Trần Dần, nhà thơ tâm huyết và tài
năng, người bạn đồng đội từ Sơn
La và Điện Biên Phủ những năm tháng không thể
phai mờ.
NGUYễN
KHOA ĐIềM,
ủy
viên Trung Ương Đảng, bộ trưởng Bộ
Văn Hoá-Thông Tin, tổng thư kư Hội Nhà Văn Việt
(trích sổ
tang)
Vô cùng
thương tiếc nhà văn, nhà thơ tài năng Trần
Dần, tác giả của tiểu thuyết Người
người lớp lớp, trường ca Cổng tỉnh.
Kính mong hương hồn nhà thơ yên tĩnh ở cơi vĩnh
hằng.
NGUYễN
HữU ĐANG
(trích sổ
tang)
Hôm nay,
gia đ́nh và bạn hữu bắt đầu cuộc vĩnh
biệt Trần Dần: nhập áo quan sau khi khâm liệm.
Tôi khóc, không nói được câu đứt ruột.
Thương
nhớ Trần Dần, con người nghiă hiệp, v́
nước v́ dân, dù phải chịu một sự hiểu
nhầm tai hại đưa đến hai phần ba cuộc
đời cay đắng, tàn lụi. Nhưng thời gian sẽ
trả lại cho anh sự công bằng, hậu thế sẽ
nhắc đến anh với ḷng mến phục. Lần đầu
gặp anh trong cuộc phê b́nh tập thơ Việt Bắc,
đến nay dù hơn bốn mươi năm, biết
bao là gian nan, trong những cố gắng chung để t́m
cho văn nghệ Việt
Tiễn
đưa anh về cơi vĩnh hằng, có lẽ tôi chỉ
có thể nhắc lại cùng anh vế đối của
Ngô Th́ Nhậm nói cái lẽ tất yếu: Gặp th́ thế,
thế th́ phải thế. Trong vũ trụ bao la vô cực,
trái đất này chưa đáng là một hạt bụi. Sống
trên trái đất, chúng ta đă sống hết ḿnh không cầu
danh, trục lợi, thế là đủ. Cả nước
biết lúc nào anh cũng có tư tưởng nhất định
thắng, dù cho ư chí ấy anh không đạt được
th́ cũng vẫn là phẩm giá cao đẹp của một
con người ở thế gian. Nói với hương hồn
anh về điều đó, tôi không thể không nghĩ
đến câu hỏi thông thường mà người ta hay
đặt ra cho một cuộc phấn đấu lớn:
Cuối cùng th́ đi đến đâu? Cuối cùng ḿnh
được cái ǵ? Để trả lời tất cả
những người có đầu óc thiết thực
đó, tôi xin mượn câu danh ngôn của Lessing, nhà văn
Đức nổi tiếng ở thế kỷ 19: "Giá
trị một con người không ở cái chân lư mà người
ấy có hay tưởng có, mà ở cái công sức mà người
ấy đă bỏ ra để t́m kiếm nó."
Anh đi
nhé và sẽ hưởng hạnh phúc lâu dài ở thế giới
bên kia.
________________________________________
1955
"Phải
có gan bỏ rẻ một cuộc đời
cho một
cuộc thí nghiệm thơ."
Trần
Dần (1955)
[...]
16-1
Cả
ngày nghe anh T.H.(1) báo cáo hội nghị văn công khai thác vốn
cũ. Bản báo cáo sao mà nó lơm bơm. Chỗ lư luận th́ không
cất lên được thành lư luận xác đáng. Chỗ
thực tế th́ không xoáy sâu được vào thực tế.
Anh T.H. có một sự cố gắng nhiều. Giống
như thơ của anh. Raté!
Tối
xem phim Lương Sơn Bá-Trúc Anh Đài. Xem lại.
Đến
quăng hai người gặp nhau, ông bố đi ra. Tôi rùng
ḿnh. Trong người gió nó rít. Những cơn gió ảo năo.
Tôi chạy ra ngoài nhà hát lớn. Đi thẳng. Phố vắng
tanh. Trời rét. Một vài ánh đèn ngả trên đường
nhựa. Sao mà buồn vậy.
Cuộc
đấu tranh xây dựng chính sách và tổ chức trong
văn nghệ quân đội c̣n đang tiếp diễn.
Tôi xem ra nhiều anh em đấu tranh mà ít tin tưởng.
Tôi cũng ít tin ở trên. C̣n lâu lắm. Lâu lắm người
ta mới hiểu được rằng việc nghệ
thuật cần một sự lănh đạo, một chính
sách hết sức rộng răi, tự do. Tâm trạng tôi thời
kỳ này lẫn lộn những cái nản, chán như vậy.
Tôi không coi là khuyết điểm. Trên như thế mà bảo
tin hay sao?
Buồn
lắm.
Vào một
quán cà phê. Không uống cà phê. Uống sữa. "Lấy sức"
mà.
Muốn
có một sự gặp gỡ bất ngờ. Một
người quen nào đó. Cho nó dễ chịu. Những lúc
này nghĩ đến sáng tác cũng thấy ảm đạm.
Chẳng nhẽ những cái khó chịu, trái ngược
đă đầu độc tôi nặng lắm à? Chẳng
nhẽ tôi rơi xuống thảm thương? Rơi xuống
địa vị tầm thường của người-không-sáng-tạo?
Gió c̣n rít
trong người, ảm đạm tận khuya.
ở
nhà, một vài câu chuyện, bọn Huy Du, TBHùng, Doăn Chung, về
vấn đề lấy vợ. Những câu chuyện không
có kết luận. Vấn đề vợ con là một chuyện
bất ngờ. Nhất là với cái anh làm văn nghệ.
Tôi t́m một việc làm: tính nhuận bút cho một số
tác phẩm... Hết việc lại buồn. Tôi muốn cho
tôi đi hết vài cỡ của từng t́nh cảm một,
rồi tự nhiên sẽ chuyển sang t́nh cảm khác.
Tôi vẫn
muốn lănh đạo t́nh cảm tôi theo kiểu ấy. Buồn
cho hết cỡ của nó đi. Sẽ hết buồn.
Tôi nhắm
mắt, cố ngủ, gió c̣n đổ từng hồi trên
cuộc đời tôi.
20-1
Những
ngày cuối năm.
Tết
năm nay ở Hà Nội. ít cành đào quá. Hoa thủy tiên cũng
hiếm. Hàng sách chưa thấy những b́a xanh đỏ.
Phố Hàng Mă có ít hoa giấy. 10 giờ phố xá đă
đóng im ỉm. Vắng tanh vắng lạnh. Những dăy
phố Bà Đanh này phản ảnh t́nh h́nh chính trị kinh
tế bây giờ. C̣n thiết quân luật. Những ngày
đầu tiên của Hoà B́nh gặp nhiều khó khăn. Nạn
đói khu 4. Nạn di cư miền công giáo. Khu 4, vụ ba
làng nổi loạn. Hải Pḥng phá giá đồng bạc.
Các ổ Mỹ, Ngô đ́nh Diệm phá hoại Hoà B́nh, kều
người đi
Đúng vậy.
Kẻ tà có đô la. Chính nghĩa không có tiền. Tùy từng
người chọn đường.
10-3
Pḥng
Văn Nghệ(2).
Độ
này tôi ít ở với nó.
Chính sách
tính lại thử xem có những ǵ? - Vài cái bàn. Vài cái đèn
điện lạnh và vàng. Thêm một bàn hành chính. Tờ báo
ra nhưng khổ và tên SHVN(3) cũ. Người ta sợ khổ
đổi là chiến đấu tính của nó đổi
đi.
Có vậy
thôi.
Tôi không
nói ngoa.
Người
ta quan niệm chính sách là như vậy. Đấy. Cái thông
minh của người lănh đạo tới năm 1955 tới
cái mức ấy. Vậy là quá đáng lắm rồi. C̣n
đ̣i hỏi cái ǵ? Văn nghệ được thế
là "chiếu cố", là "châm chước" tột
độ rồi. Đáng lẽ chúng mày không có bàn, có điện,
có báo nữa. Đáng lẽ chúng mày không được thức
khuya hơn 9 giờ. Không được ra ngoài trại.
Đằng này c̣n cho đi lại một chút. Vậy là rộng
răi lắm rồi c̣n ǵ!
Nhưng
tôi nghĩ, những ông Cương ông Thanh ǵ đó không
đáng trách. Họ nghĩ tới mức ấy là quá thông
minh rồi. Không nên đ̣i hỏi nhiều. Đáng trách là cả
một cái Hệ THốNG! Nó nặng như núi. Nó ở trên
có, ở dưới có. ở ngang có. Đằng trước,
đằng sau đều có nó. Hệ thống ǵ? Đó là hổn
lốn: sợ hăi cúi đầu, làm thân con sên, con tầm gửi,
- ḥ hét mệnh lệnh, làm ông sấm ông sét. Đảng ở
đâu? Thương ơi! Đảng chưa ở chúng
ḿnh, ở từng người một. ở những
người nào có lao động. Có đấu tranh thực.
Có rỏ máu trên một vần thơ, một nét bút. Đảng
chưa ở đó bốc ra. V́ vậy bóng tối phản
động vây hăm tất cả. Đặc xịt. Đen
ng̣m.
Chỉ
khi nào Đảng ở từng người, từng cánh
tay ḿnh, th́ mới tan được "hệ thống".
Tôi nghĩ
và tôi làm: Đảng ở tôi. Tôi phá Hệ Thống. Làm sao
tới Hội Nghị Văn Thơ tôi phải làm
được một số việc: vượt khỏi
các ước lệ, điều lệnh, thành kiến mà
làm bằng được. Nếu như vậy mà mang tiếng
anarchiste th́ anarchiste c̣n hơn. Không làm được việc
ǵ chỉ được tiếng "thuần".
Độ
này đang có hai chiến trường khá sôi sục:
1) Vượt
Côn Đảo(4)
2) Thơ
Tố Hữu(5)
Tôi thích
những cuộc tranh luận này. Không phải v́ bản thân
những quyển sách và những tác giả ấy. Mà v́ ư nghĩa
nó rộng ra nhiều mặt khác. Phát huy phê b́nh tự do.
Nâng nhau lên, làm cho Đảng vào từng người một.
Giương cao:
- lá cờ
hiện thực
- giá trị
con người
Người
nào tích cực đấu tranh trong những vụ này sẽ
lớn lên hàng mấy đầu. Nghệ thuật với
cuộc sống gắn nhau như vậy.
8-3
Có những
kẻ tourner. Một độ họ cố "làm ra tiến
bộ", làm ra đấu tranh. Làm ra không công thức.
Nhưng rồi cuộc sống lại trả họ về
với nguyên h́nh: loài ḅ sát, -(...), - và làm giấy bạc giả.
Tại
sao bọn giả mạo được tin hơn người
thực thà? Tại sao loài ḅ sát lại được dùng
nhiều? Tại sao chúng có mặt ở cái thời đại
này? ở trong Đảng? ở cách mạng? - Lạ lùng nhất
là tại sao không vạch mặt chúng ra?
Văn
thơ tôi sẽ balayer bọn ấy. Quét! Quét!
Bây giờ
tôi chỉ c̣n một nguyên tắc lớn thôi. Là: làm thế
nào bằng cuộc sống, bằng lời nói việc làm,
bằng văn thơ quét cái bọn ấy đi. Tất cả
những cái ǵ, nguyên tắc ǵ trở ngại cho nguyên tắc
lớn của tôi là xoá hết! Mặc! Tôi chỉ c̣n một
nguyên tắc mà thôi! Sống và viết để mà đánh bọn
giả mạo, bọn ́ ạch, bọn mốc x́, bọn
người-bệnh, bọn người-ḍi, bọn người-ụ.
Anarchiste?
Nếu vậy
gọi là anarchiste th́ tôi rất muốn là anarchiste. Cám ơn
quần chúng đă tạo cho tôi thành anarchiste như vậy!
Và quần chúng cũng có thể cám ơn tôi ít nhiều! Thực
đó chứ lị.
Tất cả
những nguyên tắc nhỏ nào cản trở tôi thực
hiện nguyên tắc lớn là đạp hết! Chỉ
hơn nhau và kém nhau ở chỗ ấy thôi. Tôi chỉ có khả
năng làm người kiểu ấy. Tôi không có khả
năng công chức, khả năng người-ụ. Khả
năng tôi là khả năng người-phá.
Giản
dị vậy thôi.
Tôi cứ
thế mà tiến. Lù lù như quả đất... Nó vẫn
quay quay lớn mạnh trong Vũ Trụ, Thời Gian...
Đúng... Tôi là quả đất. Không cho chúng nó ở nhờ.
Chúng nó iả bậy, thối quá.
22-3
Quốc
Hội họp.
Nhân dân
mong chờ nhiều về vấn đề kinh tế.
ủy
ban hành chính Hà Nội cũng họp: làm cho Hà Nội từ
thành phố tiêu thụ sang thành phố sản xuất.
Hôm nọ
có bà bảo tháng 10 th́ vui thế. Ngày 10-10 là ngày tiếp quản
Hà Nội. Một phút mà cách nhau hai chế độ mấy
trăm năm. Ngày ấy người ta say mê, đầy
tương lai trong người... Có cán bộ hay nhắc lại
những ngày đó. Cho là dân chóng quên. Không thấy hạnh
phúc của ḿnh. Hoài Thanh diễn thuyết ở Đảng
Xă Hội cũng nói vậy. Chúng ta chóng quên. Quên mất hạnh
phúc lớn của ḿnh. Tôi cũng đồng ư là nên nói vậy.
Với điều kiện là phải nghĩ rằng: chúng
ta không thể ăn được bằng dư vị bữa
tiệc tháng 10 ấy. Tháng 10 là bữa tiệc lớn cho
nhân dân thủ đô. Nhưng bây giờ là tháng 3-1955. Người
ta phải ăn bằng những bữa cơm hàng ngày...
Không thể ăn bằng kư ức một bữa tiệc từ
năm ngoái được.
Người
đi làm cách mạng mà cứ giải quyết bằng hồi
kư cả th́ thật là nguy cho quần chúng. Cũng nguy
như chỉ giải quyết bằng viễn vọng
tương lai.
Nói vậy
không phải tán thành chủ nghĩa sống thiển cận.
Hiện tại chủ nghĩa. Mà là nhấn rất mạnh
vào hiện tại. Bây giờ. Trước mắt. Đó là
cứ điểm của mọi nỗ lực, mọi
người, và lănh đạo.
23-4
Grandes
décisions
Lá
đơn giải ngũ (quyết định)
Lá
đơn ra Đảng (dự định đường
cùng)
Và vấn
đề K.(6) Vừa là grande vừa là petite décision.
Đời
đi tới một giai đoạn mới. Mâu thuẫn cũng
tới độ phải phá đi, để cho sinh thành và
nảy nở mâu thuẫn mới.
Từ
đây bắt đầu những chuyện đói no, ấm
lạnh. Chuyện thành kiến, oan ức. Những vùi dập
hăm doạ của cuộc sống, mặc dầu là cuộc
sống cách mạng. Nhưng mà giờ đă điểm! Giờ
chiến đấu. Cỗest engagé.
Phải
có gan bỏ rẻ một cuộc đời cho một cuộc
thí nghiệm thơ.
22-5
Xem phim Xiếc
Tiệp Khắc.
Cái anh
thuyết minh luôn luôn gắn vào:
“phục vụ nhân dân". Cố ư hay không nhận thức
nổi cái ư nghĩa rất cao mà anh nghệ sĩ xiếc
hay nhắc tới trong phim: "Le cirque avant tout", -
"Voilà notre cirque"...
Xiếc
làm tôi nghĩ nhiều về thế nào là nghệ thuật
quần chúng. Không phải là dễ. Không phải là ai cũng
làm theo được. Nghệ thuật quần chúng chân
chính phải là một sự khổ công, một sự tu
luyện, t́m ṭi, sáng tạo tới cùng độ khả
năngg của con người. Vui buồn, giận dữ
trong nghệ thuật quần chúng được phát huy tới
mức tột đỉnh của nó.
13-6 đến
14-9
3 tháng bị
giam giữ lại.
3 tháng bị
giữ lại kiểm thảo.
3 tháng là
một bài học lớn về nhiều vấn đề:
sống - kết bạn - đấu tranh....
Tự
xét tự lượng được sức ḿnh, gan mật
của ḿnh, trí lực của ḿnh, đức hay và tật xấu
của ḿnh.
Nọc bệnh:
anarchisme.
Khi
xưa phản đối xă hội cũ bằng symbolisme.
ở
văn công phản đối tư tưởng văn nghệ
lạc hậu bằng đấu tranh quá trớn.
Bây giờ
phản đối những cái sai trong lănh đạo
văn nghệ bằng đấu tranh loạn ẩu.
Bạn
bè:
Những
người nào v́ địa vị mà họp bạn với
ḿnh th́ cũng lại v́ địa vị mà giẫm lên thân
xác ḿnh.
Những
người v́ vui thú mà đánh bạn với ḿnh th́ cũng
v́ vui thú mà ĺa bỏ ḿnh.
Chủ
nghĩa chacun sa peau thịnh hành.
Những
người thực là có t́nh bạn, không v́ lợi, v́ địa
vị, v́ vui thú, th́ trước sau như một vẫn là
bạn tốt.
Không oán
ai, không ghét ai, không thù ai cả. Không nên hạ thấp ḿnh xuống
những t́nh cảm bẩn thiủ ấy đối bạn.
T́nh yêu:
Yêu không
nên làm khổ người yêu.
T́nh yêu là
một thứ t́nh mạnh tới rồ dại, phong phú và
phiền phức.
Yêu nhau
th́ lấy nhau, không ǵ cấm được. Mạnh
hơn số mệnh là t́nh yêu.
Tôi rất
khổ, rất uất, v́ người ta cư xử quá hà
khắc với chuyện yêu của tôi( 7). Người ta chỉ
cần nói hai chữ "cảnh giác" là đă có thể
làm khó dễ, phản đối, làm khổ sở, hành tội
những người yêu nhau.
Tôi coi những
sự hà khắc đối với t́nh yêu như một tội
ác.
Đấu
tranh:
Cách mạng
khác nghĩa với nổi loạn, cáu uất, nổi khùng.
Dũng
không đủ. Phải có trí sáng suốt.
Chế
độ mới vẫn c̣n nhiều sự vô lư, những lỗi
không bị trừng trị, những lỗi nặng trừng
trị nhẹ, những lỗi nhẹ trừng trị nặng.
Sách nói:
thái độ là phụ, không quan hệ. Nhưng thực tế
tôi thấy người ta đặt thái độ lên hàng
đầu.
Cư xử:
Khi lên nghĩ
tới khi xuống. Khi xuống nghĩ tới khi lên.
Phận
dưới chớ có phạm trên.
"Bố
mày, mày cũng không tin được", câu chuyện Lê
Đạt kể đáng nhớ.
Nhưng
lại nên nhớ: cuộc sống rất bao dung.
Không nên kết
bè, không nên vui thú với kẻ ham vui, không nên thân thiết với
kẻ ham địa vị.
Dang tay thật
rộng, yêu mến từ con người xấu nhất,
nhưng đừng mở bụng cho tất cả mọi
người xem, nhất là đừng mở bụng cho bọn
địa vị, hưởng lạc.
Nhiều
lắm, nhiều lắm.
Nói chung
nhiều câu tục ngữ, ca dao cũ nói về t́nh đời,
tôi đă nghiệm thấy rất đúng.
Ba tháng. Học
khá nhiều điều...
Từ
đây, mâu thuẫn mới thế nào? Một đằng
là: thành kiến, nghi ngờ, và cả đố kỵ nữa.
Nó tới mức là: đ́nh chỉ sáng tác, - hạn chế
hiểu biết về t́nh h́nh chủ trương (cả
văn nghệ), - hạn chế quyền lợi, - hạn
chế giao nhiệm vụ và công tác... Tức là sự thành
kiến, nghi ngờ và đố kỵ tới mức có
phương pháp hành chính. Một đằng khác là: sức
sống bản thân tôi, và một phần nào đời sống
cách mạng quanh tôi.
Mâu thuẫn
ấy gay go, đ̣i tôi phải có sức lớn. Càng gay go,
v́ nó đặt trong hoàn cảnh nước ta lúc này, khi
này...
Sông có
khúc, người có lúc. Nhưng sông này sao lắm khúc? Người
ḿnh sao lắm lúc vậy?
Thành kiến
không thể thành kiến đời. Lấy ḷng thực mà
ăn ở. Ngờ vực không thể ngờ vực đời.
Lấy ḷng thực mà ăn ở. Đố kỵ không thể
hại được những người thực ḷng.
Nguyên tắc sống ấy c̣n là bản chất ḿnh đó,
càng phải phát huy. Chân thực.Tuy vậy phải có trí sáng,
giữ ḿnh, pḥng thân, làm tuyệt đường ngờ của
mọi người.
Sống
cho chân thành, độ lượng, sáng suốt. Có trí tuệ
mà có nhân đức.
15-9
Mạc
Phi: Ḿnh có bệnh cầu an mà đâm ra ưu điểm. Khỏi
phải lôi thôi. Tuy lư luận là nên thẳng thắn, hoặc
viết th́ viết cả hay lẫn dở, nhưng thực
tế th́ người ta ít ưa sự thẳng thắn, ít
ưa nếu cái dở ra. Ḿnh nghe trong TLai viết "3 lần
3 người TBH, TN và ông C. nêu ra vấn đề khen
thưởng và kỷ luật viết. Ḿnh muốn hỏi
xỏ kỷ luật thế nào, song nghĩ lại thôi, dại
mặt..."
12-9
K. em,
Bỏ lỗi
cho anh. Em khổ cũng nhiều rồi. Người ta có
thể quen với mọi thứ, cả sự khổ năo,
- nhưng anh sẽ cố làm cho em đỡ khổ, người
ta không nên quen với khổ đau.
Phải
có một cái không thay đổi mới có thể làm cái trục
thay đổi mọi cái khác. T́nh yêu chúng ta càng vững, xung
quanh chúng ta sẽ biến đổi hết.
Khi
người ta khổ mọi vẻ, phải c̣n một cái
ǵ sung sướng, dù là hy vọng, mới sống
được. Đêm băo biển ít nhất phải c̣n một
v́ sao trên trời, hay trong ḷng thủy thủ. Bây giờ anh
khổ lắm, anh phải có em giữa biển khổ, anh
phải có một v́ sao trong tâm hồn. Em cũng mất nhiều
lắm, mất cả tiếng cười, cuộc sống
hồn nhiên. Anh cố lắm... Nhưng em có thể thấy
ở anh như một tia nắng giữa trời mây
đen không? Nếu mà có thể, anh muốn khổ thay em tất
cả, cho em sung sướng phần nào.
23-9
Mọi
việc rồi đâu vào đấy cả.
Xây dựng
cuộc đời:
- Những
cái rất nhỏ gây ra những tấn kịch lớn. Cuộc
đời làm nên bởi những cái rất tầm thường,
không ra ǵ...
- Xây dựng
cuộc đời không nên bỏ qua những cái không ra ǵ,
des riens, những cái không đáng đếm xiả tới.
- Gay go:
Coi như không th́ không gay go. Câu chuyện cái thuyền của
Trang Tử. Nếu có một cái thuyền nào đó nó đâm
vào thuyền ḿnh th́ hăy coi như cái thuyền ấy không có
người nào cả. Thế th́ không gay go ǵ nữa.
- Hằn
học: Đó là cái tật của những người cận
thị...
- Sung
sướng: Sáng tạo, t́nh yêu có những nỗi khổ của
nó. Sung sướng là kết quả của sự chiến
thắng khổ năo.
- Dựng
tượng: Đặt lên bệ thờ mà không ai đến
vái; - khói hương có nghi ngút, thủ từ cần mẫn
nhưng không có người cúng th́ làm ǵ?
- Đạp
tượng: Cái tượng cao mà đạp dưới
chân nó, nó sẽ đổ lên ḿnh, đè ḿnh chết.
- Tiếng
nói: Tiếng nói vô h́nh, không sờ mó cân lượng
được, nhưng mà c̣n ghê hơn bom đạn.
- Sợ,
không sợ: Người ta chỉ đánh những cái
người ta sợ. Nếu anh bị đánh nhiều quá,
anh hăy tự an ủi, đó là v́ người ta sợ anh.
- Chết:
Có những cái chết xương tan thịt nát. Có những
cái chết sâu trong ḷng. Tôi sợ cái kiểu chết ngay khi
c̣n đang sống.
- Cấm:
Của cấm ăn càng ngon, ăn bao nhiêu vẫn thèm. Có những
của cấm đáng ăn. Có những của cấm không
đáng ăn.
- Vui buồn:
ở giữa những hằn học, thù ghét kín đặc,
phải cố t́m lấy một t́nh yêu, một người
con gái, một người bạn hay một đứa con
thôi. Đó là một cái bàn đạp cho tương lai sung
sướng.
- Trừng
phạt: Người ta không thể trừng phạt tất
cả mọi tội lỗi. Cho nên những lỗi nào lộ
liễu nhất th́ người ta trừng trị. Có những
lỗi không bị trừng phạt c̣n nặng nề bỉ
ổi gấp vạn những tội lỗi bị trừng
phạt.
- T́nh yêu:
Anh c̣n một v́ sao. Yêu K., anh không bao giờ chết
được. Những người đau khổ nhất
hăy t́m lấy một người yêu. Những người
tưởng như sắp chết hăy t́m lấy một
người yêu. Cả những người đă chết
rồi, nếu mà yêu th́ có thể hồi sinh được
lắm. Người ta cứ t́m măi thuốc trường
sinh bất tử, thuốc cải tử hoàn sinh... Sao mà t́m
quanh quẩn vậy? Khi người ta yêu nhau, th́ người
ta không thể chết được, trời đánh thánh
vật cũng không chết, chết đi sống lại,
chôn rồi cũng lại ḅ khỏi huyệt mà sống mà
yêu.
(...) hỏi
về chuyện K.
Ông Khắc
bảo:
- Bên công
an báo cáo cô K. cũng không phải là làm với địch,
chính trị ǵ tới mức (...). Trước kia thành phần
dân nghèo nhưng bây giờ đă biến chất. Có quan hệ
xă hội phức tạp. Như vậy trên không thể
đồng ư được. Sợ rằng hại
tương lai một người cán bộ. Khuynh hướng
việc ấy trước đă sai th́ không nên giải quyết
theo chiều sai của nó nữa. (...) có cắt đứt
cốt là v́ lợi ích của (...)
Vân vân.
Và hỏi:
Nếu trên bảo cắt th́ sao?
Tôi lẩm
bẩm: Tôi chịu...
Những
hôm gần đây tôi nghĩ nhiều. Người ta không có
một (...) ǵ về t́nh yêu (...). Tốt, tiến bộ có
phải đồng nghĩa với t́nh yêu đâu. (...) Công sản
lại hà khắc (...) Cứ việc nói mấy chữ cảnh
giác, chữ quan hệ xă hội phức tạp là người
ta có thể làm khổ những người yêu nhau rồi.
Nhưng
mà trên quyết định cắt, tức là (...)
Đời
một người con gái, một đứa bé(8) và đời
tôi người ta quyết định tuy tiện như vậy
sao? Vậy có nhân đạo ǵ nữa không? Tư tưởng
lập trường ǵ mà đàn áp tâm hồn người ta
như vậy?
Kính gửi
những người phụ trách cuộc sống ở Việt
Nam, tôi buồn như thế, khổ như thế. Người
ta hà khắc vô lối với đời tôi, đời
người con gái tôi yêu, đời đứa con tôi sắp
đẻ như thế.
Hỡi
những người phụ trách cuộc sống ở Việt
Nam, các người có đồng ư vậy không?
Nếu
các người cũng đồng ư th́ tôi chỉ c̣n một
cách: "Viết nốt lá đơn xin rút lui khỏi cuộc
sống"...
La fin.
K. bắt
đầu lo những câu chuyện thực tế của việc
đứa con sắp ra đời. Bao nhiêu thứ cần:
10, 15 cái tă ngoài, tă trong, quần áo, áo len, áo bông, mũ, tất,
màn cho con, chăn bông cho con, một cái gối cho con, giường
cho con. Và tiền dự trữ đau ốm cho con, cho mẹ.
Những món tiền không có tên nữa.
Mặt khác,
chuyện giữa K. và Trần Dần cũng nhiều (...)
khổ tâm. K. nghi hoặc (...) Hàng xóm lại x́ xào: "Công
an người ta bảo rằng cơ quan không đồng
ư v́ anh D đă có vợ cả." Thế mới rày rà, giọng
lưỡi thiên hạ đặt điều ra vậy, D
khó nói, K. nghi hoặc (...) anh D thế nào? Có chung thủy
không? Bọn đàn ông hay nhăng nhít, trăm người
như một...
Rồi
những chuyện nghi ngờ chính trị khác (...). Nếu
K. không dính vào ḿnh, cứ rỗi thân (...), lấy chồng Hà
Nội th́ đâu có khổ vậy?
K. bảo,
nhưng mà thế không có t́nh yêu. (...) Không phải riêng K., mà
Trần Dần cũng vậy. Trước kia anh ta ngây
thơ lắm, sống tin cậy, thẳng thắn, bộc
trực, sốc nổi... Cuộc đời đă và c̣n dậy
cho anh ta nhiều điều...
"Anh
em" giúp đỡ Trần Dần nhiều quá. Bám sát từng
tí một. Bới lông t́m vết.
Ví dụ
Trần Dần đi lại trung b́nh không bằng một phần
ba sự đi lại của "anh em". Nhưng anh em lại
giúp đỡ phê phán. Anh em thích vậy. (...) Ví dụ Trần
Dần để đèn xem sách, ảnh hưởng giấc
ngũ của anh em (cùng ngủ một pḥng, giường kê
san sát kiểu trại lính). Anh em bảo tắt đèn. (...)
Một tối
khác, quá giờ, LNT(9) xem sách, không ai bảo ǵ cả. V́ rằng
anh em chú ư giúp đỡ Trần Dần, chứ có chú ư giúp
đỡ LNT đâu?
Ví dụ
"dậy". Sớm phải dậy (điều lệnh).
(...) Sớm nào trực pḥng vào cũng kêu: Dậy! Dậy!.
Xong kêu cụ thể: AC, Trần Dần dậy đi.
Thường thường kêu Trần Dần nhiều
hơn. H́nh như trực pḥng không biết tên các anh khác. Hoặc
không nh́n thấy các màn khác c̣n buông sùm sụp.
(...)
Vặt
vănh vậy th́ nhiều.
Những
cái vặt vănh làm nên cuộc đời chứ! Nhưng cuộc
đời ǵ? Thực là một cuộc đời bị
trấn áp, khổ sở, đứng không được,
ngồi không được, duỗi ra không xong, co vào cũng
chịu.
Trần
Dần thành một thằng câm, điếc và mù.
Thế tức
là tiến bộ.
?-9
[...]
NGUYễN
Tư NGHIêM
Đầu
như gỗ rồi. Không đọc được sách nữa.
Chỉ xem tranh ảnh qua quít. Không t́m thấy đề tài.
"Tôi không thể tự t́m ra đề tài nữa. Các anh
giúp tôi đề tài."
Ngồi
vẽ những motifs décoratifs cổ: mái chùa, con phượng,
con rùa... Toujours inachevé.
Đi mua
tranh cụ Hồ với tranh thiếu nhi (của Sỹ Ngọc)
về treo. Ước ǵ gặp cụ Hồ. Làm một cái
laque: cụ Hồ với 2 trẻ.
Nghe tiếng
ô tô tưởng tiếng người. Lên thang gác, tiếng
động mạnh đều nghe như tiếng người
cả. ở quân y mất nửa tháng. Viết thư cho anh
Tố Hữu. Viết thư cho Hồ chủ tịch.
"Tôi là người vô tội. Sao giam tôi vào những chỗ
phi nhân đạo thế này?"
Đề
nghị trên giúp tôi về tư tuởng... Anh em không thể
giúp được... Bản thân tôi không tự giải quyết
được.
Đề
nghị đi CCRĐ. "Mày làm ǵ tao làm theo y như thế.
C̣n tự ḿnh tao th́ tao chịu, tao làm một ḿnh không
được."
[...] Anh
em góp tiền, non 10 vạn giúp riêng. Thương hại. Mến
tài một phần.
Vẽ
sóng biển trong đó có con mắt.
VăN
GIáO
Đứng
lù lù giữa nhà. Thẳng đuỗn. Nói giơ hai tay quều
quào, vung tay một cái như quều cả gian pḥng, như
đụng vào tường.
Có những
ngày cafard. Tưởng chỉ c̣n đường chết.
Mày chỉ
c̣n một con đường: tích cực, không kêu ca phàn nàn.
Việc ǵ cũng làm. Nhẫn nại bền bỉ. Vui vẻ
với mọi người. Chịu khó phê b́nh & tự
phê b́nh. Nhất cử nhất động đều suy nghĩ
chín chắn. Thôi không bốc nữa. Tin tưởng. Cốt
nhất là tin tưởng. Có ai ghét mày đâu? Tao c̣n bao nhiêu!
Khai trừ Đảng, đuổi khỏi Hội, sang bộ
đội th́ như thế, đi cải tạo một
năm, giờ lại biên chế khỏi bộ đội.
Nhưng cũng có nhiều ưu điểm. Mày chỉ c̣n
một đường. Cốt nhất là bền bỉ vui
vẻ. Ăn nói ǵ th́ suy nghĩ. Cốt nhất là phê b́nh tự
phê b́nh. Từng phút từng giờ, không có xao lăng một lúc
nào. Cốt nhất là tin tưởng...
- Có ai
khuyên mày như vậy không?
- Có.
Đi một
lúc loanh quanh lại vào, lại nói. Rồi lại đi
đâu một lúc, song có lẽ nghĩ là nói nhiều quá rồi
bất lợi, chạy đến bàn, cầm tay thủ thỉ,
mặt chân thành, thớ thịt bốn năm mươi tuổi,
nhăo, răn, nhưng cũng c̣n chỗ rắn đỏ, máu
lên mặt ngây thơ, cởi mở vụng về, có chút
ngượng ngập, như cố t́m chuyện ǵ thực
tế thay vào chỗ đă thuyết nhiều.
- Mày viết
thư cho tao nhé. Tao cũng viết.
Rồi lại
thuyết:
- Viết
thư cho nhau lúc này bổ ích lắm. Cốt nhất là giúp
đỡ nhau,...
Cười
hềnh hệch, bắn cả nước dăi ra, lấy tay
chùi nước dăi, thân mật: Mẹ sư mày là hay bốc
lắm. Mặt đỏ lên, cười, nước dăi
càng rớt ra, cười hềnh hệch, cúi gập cả
người xuống.
[...]
Phê Phán Lê
Đạt
Đồng
chí định bỏ vợ lấy Thuư là bỏ cục vàng
lấy cục đất. C̣n ǵ quư hơn là người làm
việc cho Đảng? Đi CCRĐ bao nhiêu đợt rồi.
Thành phần nông dân cốt cán. Đồng chí c̣n muốn ǵ?
Không yêu nhân dân th́ yêu ai? Chỉ có kẻ thù mới không yêu
nhân dân thôi chứ!
Kể xấu
Thúy. Con lính đế quốc. Nhăng nhít nọ kia bao nhiêu
vụ rồi.
Tôi không
thể đồng ư đề nghị của đống
chí. Không bao giờ Đảng đồng ư những cái sai.
Đồng
chí lắm lư luận lắm, đao to búa lớn, vợ
đồng chí hiền lành, đồng chí có đem lư luận
đàn áp, dù vợ đồng chí có bằng ḷng ly dị,
Đảng cũng không đồng ư v́ biết chắc chắn
rằng đó chỉ là v́ bị đồng chí đàn áp, bằng
ḷng mồm chứ không bằng ḷng thực.
Lê Đạt ông la belle France [...]
Ḿnh không xấu như chúng nó. Chúng khinh ḿnh. Ḿnh cũng không hạ thấp ḿnh xuống chỗ đả lại nó. Muốn nói: "Anh c̣n xấu hơn tôi nhiều lắm." Nó đánh giá đảng tính ḿnh thấp quá. Nó cứ lầm tốt với lại yêu. Mà cái tốt của nó th́ lạ lắm. Nó có thế, nó hại ḿnh th́ nó được thưởng.
Chết v́ t́nh th́ không ra cái ǵ cả. M.Gorki tự tử v́ t́nh.
Đảng,
queest ce Đảng? Quan xa nha gần...
Ông la
belle France...
HAI NHà
VăN NGHệ
Mưa,
băo từ hôm qua. Băo Quảng Trị, qua Thanh Nghệ,
- Ḿnh
ăn no đủ hai bữa mà nh́n cây chuối xanh đổ
gục ḿnh c̣n tiếc. [...] Nữa là người dân.
Nhà
văn đế vào:
- Đấy,
đấy là ư một bài nhạc.
Nhà nhạc
cười hề hề, đắc ư.
MẫT
NHạC Sĩ
Người
ta vẫn gọi anh ta là một nhạc sĩ. Xưa kia cả
9 năm kháng chiến đâu cũng có làm được 3,
4 bài, đếm ra chưa đủ năm đầu ngón
tay, Xưa kia nữa đánh đàn ở dancing, mười
bảy mười tám tuổi đă đi những Nam Ninh,
Quảng Kiếc ǵ đó, xem tableau những nhà thổ tầu,
giật nhạc bar có tiền tiêu c̣ con mà ra vẻ ăn
chơi, bé tí mà khôn ngoan, hay đứng đầu thay mặt
anh em điều đ́nh với những chủ bar, kư kết
những contrat nọ kia.
Kháng chiến,
anh ta nhiều phen nghĩ phận văn nghệ chẳng ra
ǵ, cố xoay sang cán bộ chính trị. Làm những trưởng
phó BCT ǵ đó, rồi chính trị viên văn công rền măi.
Són măi chẳng ra bài nhạc nào, cố rặn vài bài, giới
nhạc kêu là lai Tây, anh ta cũng thành khẩn nhận là
như vậy, quần chúng cũng chẳng thấy thịnh
hành ǵ cả. Người ta bảo nhạc giống người
anh ta, [...] ư nói giống thể xác, ám chỉ cái bộ mặt
lai Tây của anh ta. Chính anh ta cũng kể lại thú vị
là có lần bộ đội lầm anh ta là tù binh Pháp, suưt
bắt nhầm.[...]
Nhạc
luật, théorie, lịch sử vv... anh ta cũng chả biết
mù tịt. [...] Người ta kể anh ta lắm cái khôn vặt.
Ví dụ muốn bỏ tối học th́ anh phát vé đi
nghe nhạc cho cả tổ trưởng tổ phó, thế
là buổi học tan, hoăn lại. Ví dụ anh ta miệng nói
rất ghê: "cấm xuất bản, giao dịch tư sản...",
nhưng thực tế người ta thấy anh lén lút tới
nhũng nhà xuất bản tư, van nài cầu cạnh họ
in cho những bài nhạc từ trước rặn són ra mà
quần chúng đă quên tự bao giờ. Đó là lối làm
ăn. Homme dơaffaires. Chủ nghĩa comment réussir de la vie. Cai
ǵ cũng nghĩ là "có lợi", "không có lợi"...
Người ta bảo anh có cái khôn vặt của Tây lai. Anh
th́ khác, anh gọi đó là tư tưởng, những ngoan
ngoăn, tổ chức tính, lập trường vv...[...]
Người
ta thấy trong một ngày anh làm những ǵ? Sáng cố dậy
cho đúng giờ, nhưng cố "lợi dụng nằm
thêm vài phút đă". Tập tí thể thao, v́ tư tưởng
trong sạch nằm ở một thân thể khoẻ khoắn,
v́ "văn nghệ sĩ mới phải khoẻ, chứ
yếu ốm gầy c̣m là văn nghệ sĩ cũ"
vv... Lập trường văn nghệ sĩ mới phải
như vậy. Xong, làm tí xôi, ăn hết không để dính
giấy hột nào, "không có lợi". Xong học 2 tiếng,
phát biểu vài câu, cả buổi gà gật lơ đăng
nhưng cũng cố nói vài tràng, vậy mới có lợi...
Xong vào bàn giấy, loay hoay, ra vào, một lúc lại t́m xem thằng
nào có thuốc lá đến vê một điếu bự.
"A thằng cha này giầu nhỉ, có thuốc lá à?"
Xong đến mục ngủ trưa, có trưa bận việc
ǵ th́ xách xe đạp lẩn đi, gặp ai th́ chiềng
việc ra, khéo léo nói không cho người nghe biết là ḿnh
chiềng việc mà lại vẫn hiểu là ḿnh đi có việc.
Chẳng hạn: "Gớm cái anh Anbani búi sờm sờm..."
Xong lại chiều, lại tối. Họp. Học.
Đi... Hoặc kiểm thảo đấu tranh bạn này
bạn nọ, anh ta lắm ư kiến chắc chắn lắm,
buộc người ta vào những tội tày đ́nh. Tối
ung dung đi, gặp ai lại tất tả, vội việc
quá!
Kết
quả, Hoà B́nh qua một năm rồi, anh ta cũng chưa
rặn được một bài nhạc nào. ấy vậy mà người ta
thường gọi anh là nhạc sĩ này nọ. Mặt
trắng bệch như son phấn, môi như thoa son, cái kiểu
đẹp giai de gamin Tây lai. Cười mép nhăn lên,
răng hơi (...), nếp nhăn trên mặt trán trông kinh
kinh như một con rắn con. Đi đứng nhanh nhẹn
mà có tí vẻ đùa nghịch nhí nhảnh.
SAU TRậN
BăO NGàY 27-28/9
Hai, ba
mươi năm nay mới lại có băo to như vậy.
Hà Nội đổ nhà, đổ cây, đứt dây điện.
Mái tôn bay như lá. Cây lớn nhổ bật như que.
Người chết, bị thương vô số. Có phố
hàng tuần không có điện. Xe điện ngưng chạy
một tuần. Tuần lễ phim Trung Quốc ngừng hẳn.
Các việc buôn bán, ciné, hộ khẩu vv... đ́nh trệ lại
hết. [...]
ĐảNG
VIêN QUầN CHểNG
Doăn Chung
kêu:
- Ḿnh ốm
bỏ mẹ mà BLân đến hỏi có đi giúp dân chống
băo hay không? Việc th́ ùn cả lên[...]. Ḿnh bảo BLân, ốm
lắm mà đi th́ đ́nh mọi việc lại hết...
Cuốn
điếu thuốc run run, mắt hơi ướt:
- Cứ
những đi xem văn công Trung Triều mà ít vé th́ đảng
viên đi hết. Hay là những tiệc tùng chẳng bao giờ
gọi đến quần chúng ḿnh cả. C̣n những việc
ǵ nặng nề th́ lại gọi quần chúng. Dậy sớm
từ 4 giờ ra ga tiễn văn công Triều Tiên chẳng
hạn. Hay đi giúp dân mệt nhọc như thế này th́
gọi.
Người
đảng viên cũng có thể kêu:
- Họp
nhiều, suy nghĩ nhiều, hy sinh nhiều cho quần
chúng. Mà lại hay bị quần chúng chửi bới,
đ̣i hỏi nhiều quá.
[...9
Quan xa nha
gần
Anh ta bị
khuyết điểm v́ tội tự do. Cấp trên bảo
phải tự hạn chế đi lại. Bảo rằng
không có quyết định chính thức nào quy định sự
đi lại, nhưng tinh thần th́ khuyên nhủ anh nên tự
hạn chế. Đó là lời của Cục.
Xuống
tới Pḥng, các đồng chí trưởng pḥng trưởng
ban bàn với nhau. Không nên để cho anh ta tự hạn
chế, ở đời không có cái ǵ là tự ḿnh tự
phát cả, cái ǵ cũng phải có lănh đạo. Đó là
nguyên tắc. Nên phải bàn mà lănh đạo. Mỗi người
một ư, tán rộng lời cấp trên. Tức là những
cái ǵ cấn thiết mới cho đi. Cần thiết tức
là về công tác thôi, c̣n lặt vặt tự do uống cà
phê, xem ciné, xúc tiếp bên ngoài th́ đ́nh chỉ lại. à
xúc tiếp phải hạn chế, một thời gian hầu
như không cho xúc tiếp mới được. à nhưng
mà công tác của anh ấy là dịch th́ có sách đấy rồi
không cần đi đâu nữa.
Tóm lại
bàn xong một hồi th́ hầu như anh kia không c̣n một
lư do nào mà được đi lại nữa. Nhưng mà
Pḥng vẫn c̣n rộng lượng cho đi thứ Bẩy
chủ nhật.
Trong khi
đó người ta đi lại cả ngày. Nhoáy một
cái tớ đi 15 phút nhé, xong một tiếng mới về.
Nhoáy một cái tớ đi ciné nhé. Nhoáy cái nào những
đi chữa môrát, những sang Hội, những sang ngành,
những nọ kia... Ai cấm những cái nhoáy ấy trở
thành những cái rất lâu, mất cả buổi? Ai cấm
những cái có lư do ấy thành những đi chơi, những
hàng quán, những café, và những vân vân ǵ (...) chẳng hạn?...
Nhưng
anh ta cũng c̣n được đi tối thứ Bẩy
và ngày chủ nhật.
Nhưng
cũng c̣n khó.
Đồng
chí trực pḥng hôm ấy c̣n vặn vẹo: - Tối thứ
Bẩy này đồng chí định đi đâu? Đă xin
phép anh Phác chưa? Anh Phác đi vắng rồi, tôi không giải
quyết, v́ theo tinh thần trên phải hạn chế đồng
chí đi lại.
Anh ta phát
cáu, khi đầu c̣n biết giận dữ, sau chỉ ĺ ra
uất ngầm. ừ, trên bảo tự hạn chế chứ
có phải bảo các anh hạn chế tôi đâu? Hừ, mà
hạn chế không có nghĩa là đ́nh chỉ... Hạn chế
đi lại không có nghĩa là không đi lại ǵ nữa.
Nhưng
mà anh ta không biết, nên mới uất ức như vậy.
Anh ta không biết, tṛ đời quan xa nha gần.
[...]
HOàI THANH
Và TôN QUANG PHIệT
Tôn Quang
Phiệt tính vớ vẩn hay nói bóng, hỏi Hoài Thanh:
- Này xem
chừng bây giờ văn nghệ nịnh nhau lắm phải
không? Người ta cứ bảo mẹ hát con khen hay.
Hoài Thanh
giở lư luận ra nghiêm nghị:
- Chứ
ǵ. Theo tôi th́ trong chế độ của ḿnh phải như
thế, chứ sao? Có lợi cho cách mạng th́ làm. Chứ
chê lung tung th́ địch lợi dụng, có hại.
- Ai bảo
thế nhỉ?
HOàI THANH
Và ĐặNG THAI MAI
Hoài Thanh
nghe nói Đặng Thai Mai giảng trong đại học
sinh viên văn khoa, có nói là "Hoài Thanh là một thằng
hèn". Hoài Thanh ức lắm, t́m gặp Đặng Thai
Mai.
Th́ ra
không phải vậy. Đặng Thai Mai chỉ có nói:
- Trước
cách mạng, ông Hoài Thanh có biết Thơ lắm, chứ
không phải không biết, - vậy mà viết Thi nhân Việt
Nam ông Hoài Thanh không nói đến Tố Hữu câu nào gọi
là có. Sau cách mạng, trong kháng chiến đến giờ
th́ ông Hoài Thanh lại chỉ có nói đến một ḿnh ông
Tố Hữu, tưởng như thi nhân Việt Nam chỉ
có một ḿnh Tố Hữu.
Ông kết
luận: Cách mạng đổi khác con người ta
như vậy, tiến bộ vượt lên hẳn.
Hoài Thanh
nghe xong, không biết nói thế nào.
Chuyện
có vậy, mới biết rằng lời đồn ghê gớm
thực. Lời đồn hay tóm tắt lấy cái ư chính, ư
sâu xa, ư thực, nó phóng đại thêm ra. Ghê thật!
[...]
CÓ PHảI
Là Tặ CHỉC TíNH KHôNG?
Tính anh ta
lăng nhăng, năm một cô, năm hai, ba cô. Khi đó
đang tằng tịu với một chị. Tổ chức
biết, buộc kiểm thảo. Hoá ra tội Hoà B́nh chủ
nghĩa. Tội lăng nhăng cũng mang cái tên mới của
thời đại. Xét thêm khuynh hướng sai, cô kia phức
tạp vv... nên quyết nghị cắt. Anh ta suy nghĩ.
Xong đồng ư. Anh ta được khen là có tổ chức
tính.
Ai biết
đâu anh ta vốn quen như vậy. Không quyết nghị
th́ rồi anh ta cũng sẽ cắt. Đó là một con
người cắt t́nh yêu như cắt bánh.
[...]
15-10
HAI Vễ
TỬ Tệ V́ T́NH
Tôi
được nghe hai câu chuyện về văn hoá của
Hà Nội, cái thời kỳ Tây đi ta vào này, năm thứ
2 Hoà B́nh (chủ nghĩa).
Một vụ
ở Khâm Thiên. Chị là một nữ hộ sinh. Tóc phidê.
Anh bộ đội. Nhà chị cũng không đồng ư. Bộ
đội cũng không đồng ư. Kết quả: chị
tự vẫn chết (sau hai lần tự vẫn không chết).
C̣n anh vẫn sống.
Một vụ
[...] chị ấy xinh lắm. [...] Anh: bộ đội. Bộ
đội bắt cắt. Anh đến nói với chị.
Chị cười tái mặt. Ban đêm th́ tự vẫn chết.
[...]
Thực
ra chỉ thiệt các cô, c̣n bộ đội các anh vẫn
sống cả...
[...]
DIệP
MINH CHâU Kể:
Triển
lăm hội hoạ Liên Xô tại Tiệp Khắc. Các cuộc
triển lăm trước, giáo sư phải giảng tranh cho
học sinh, có khi giảng hàng giờ... Lần này giáo sư
chỉ nói:
- Đấy
các anh xem khắc hiểu, không có ǵ mà phải giảng cả.
[...]
LẩY
KIềU
NHĐ: Lời nói không mất tiền
mua
Liệu mà kiểm
thảo cho vừa ḷng nhau
TLâm: Sự đời đă tắt
lửa ḷng
C̣n chui vào chỗ Cửa
Đông(14) làm ǵ
Đau đớn
thay phận đàn ông
Ngang lưng th́ thắt
phương châm
Đầu đội
chính sách tay cầm chủ trương
[...]
NHà
VăN
Một
nhà trẻ. Đời văn chương chưa có ǵ gọi
là tiếng tăm (tác phẩm). Đời tư cũng
chưa có ǵ tiếng tăm (cả xấu lẫn tốt).
C̣n nhà văn kia là một nhà văn già. Đă có tiếng.
[...]
Nhà
văn trẻ phát biểu về mục đích viết
văn:
- Viết
văn là để giáo dục nhân dân.
Nhà
văn già đăm chiêu. Nhíu lông mày:
- Thế
nhà văn là một ông giáo dậy đời à?
- Hẳn
chứ.
- Anh c̣n
trẻ lắm.
Nhà
văn trẻ đáp:
- Anh già
quá. Phải cải tạo theo lập trường văn
nghệ mới.
Nhà
văn già cười, khó hiểu, khinh bỉ hay nhận
khuyết điểm? Hay mỉa mai hay thương hại?
Hay là tất cả? Nhà văn trẻ không nhận thấy hết
những cái phức tạp trong cái cười ấy, ngỡ
là nhà văn già nhận lỗi một cách thảm hại, mới
động ḷng thương, bèn kiếm lời nâng đỡ:
- Thế
theo anh viết làm ǵ?
Nhà
văn già chậm răi, nói cũng không sôi nổi tin tưởng
ǵ cho lắm:
- Tôi chỉ
muốn làm một người bạn của quần chúng.
Văn viết nói những chuyện lớn, nhỏ, tâm t́nh
đời sống chung và riêng.[...] An ủi những người
đau khổ, gh́m giữ những người hăng máu vịt.
Củ mỉ cù ḿ làm người bạn ḷng của thiên hạ...
Nhà
văn trẻ khó chịu những chữ thiên hạ, bạn
ḷng... tâm t́nh... làm một người bạn..., bèn phê phán:
- Vậy
là lập trường không dứt khoát. Dễ rơi vào
quan điểm văn nghệ tư sản...
Nhà
văn già lại nở một nụ cười phức tạp.
[...]
Lê MINH
Bé làm liên
lạc. Mộng văn chương to tát. Luôn mơ ước
tên tuổi, danh tiếng. Làm thơ viết văn. Mộng
không phải mộng thường, mà tới mức folie de
grandeur (điên cuồng danh vọng). Trong ḷng ấp ủ
th́ to tát lắm, những vĩnh viễn, những tên tuổi
lịch sử... Thực tế xung quanh th́ ngược lại,
người ta chỉ coi Lê Minh là một thằng nhăi, dốt
đặc, tự do linh tinh, có nhiều tính xấu hèn hèn tựa
nói dối, ăn tham, người ta coi Lê Minh như một
con ếch ngu ngốc sần sùi mà lại muốn nuốt cả
trời xanh.
Dư luận
không biết có những điều quá đáng không? Lê Minh
coi đó là "thành kiến".
Rất bực
ḿnh về điểm bị coi là nhăi ranh, [...] Lê Minh bịa
ra những chuyện ghê gớm về ḿnh, mục đích chống
lại sự coi rẻ. [...] Chính anh chàng kể lại. Một
lần ngủ đêm tại một nhà sàn người Thổ.
Chủ nhà yêu Lê Minh v́ tính vui vẻ, nên cho Minh vào ngủ
trong màn với một đứa con gái độ lên 10, v́
nhà lắm muỗi quá, chủ nhà thương Lê Minh. Ban
đêm, đứa con gái hỏi Lê Minh: "Anh không đ. em
à?" Lê Minh ngạc nhiên. Đứa con gái lại bảo:
"Đ. em đi" (Lê Minh nói chữ đ. một cách ngọt
xớt, hắn không ngượng, chỉ người nghe
là ngượng.) Sau Lê Minh hỏi: Sao em lại muốn thế?
Đứa bé nói: ấy, bố
em vẫn đ. em đấy...
Chuyện
bịa như vậy... nghe thật kinh khủng. ư Lê Minh là
[...] ḿnh cũng từng trải mùi đời, biết ói những
ngơ ngách cuộc sống như ai.
[...] Tính
ăn tham. Anh em có ít kẹo để trên bàn. Là kẹo lấy
ở tiệc liên hoan, nhiều quá th́ anh em nhón về nhà
ăn, để tránh cái lối no dồn đói góp. Con
người mới hay pḥng xa, nhưng v́ con người mới
nghèo, nên con người mới có tật nhón như vậy.
Nửa đêm Lê Minh về. Sớm sau anh em thấy kẹo trên bàn nhẵn hết. Anh em hỏi nhau, tra nhau. Kết luận : chỉ có Lê Minh. [...]
Lê Minh khen: - Tập thể tinh thật. Thực không có ǵ giấu tập thể được...[...] V́ ḿnh đói quá. [...] Các ông không biết chuyện M. Gorki à?...
Có anh không biết. Thế là Lê Minh chuyển sang kể chuyện M. Gorki, hồi niên thiếu thất nghiệp, đói quá, thành ma cà bông, có ăn cắp chút ít ǵ đấy. Anh em mắng:
- Mày ví với M. Gorki thế nào được?...
[...] Đổi tên là Lư đăng Cao. Phải chăng cũng là một cách khác, nói dối với cuộc đời?
[...]
THẽ NHAU?
Cô bán hàng cà phê "Nhân Dân", - ông cụ bị bắt lên công an mất một ngày. Về cứ uất ức măi. Tây Tầu măi không việc ǵ, Dân Chủ Độc Lập bị tù mới ức chứ. Nhất nhật tại tù, thiên thu tại ngoại.
Chỉ là chuyện hộ khẩu. Khai về mục loại hộ, ông cụ khai là công chức. V́ nguồn sống chính của gia đ́nh là ông, tức là công chức. Anh cán bộ là một thanh niên khu phố cứ buộc phải khai "công chức kiêm công thương", v́ có hàng cà phê của cô con gái... Ông không chịu. Giằng co măi, sau anh thanh niên hạ cho một câu là: "Ngoan cố. Chống lại chính sách hộ khẩu của Đảng của chính phủ."
Anh ta đi báo công an. Thế là một ngày tù. Công an giải thích cho ông về.
Sau cũng vẫn khai là công chức. Và người ta đặt
vấn đề không biết anh thanh niên khu phố kia có phải
là v́ non nớt hay là v́ có tư thù ǵ với ông cụ?
[...]
CON Bô(15)
Berger. K. nuôi từ bé. [...] Độ K. ốm, nó cứ hay vào buồng nghé mơm nh́n. [...] Hay soi gương. Ghếch chân lên tường soi gương. C̣i 11 giờ th́ nó cứ rú lên. Hay nghe tầu hỏa rúc c̣i nó cũng rú lên. Trước có người trả 2000 đồng (6 vạn) không bán. Bây giờ túng quá, bán 1 vạn 5 cho bà hàng cơm bên cạnh. Bà hàng cơm để nuôi, không giết, như vậy K. đỡ buồn. [...]
[...]
Hẫ KHẩU
[...] Một anh khai văn hoá tŕnh độ là thi tú tài trượt. Mà lại biết Ăng-lê.
Cán bộ hỏi: - Có đíp lôm không?
- Không.
- Thế
có certificat không?
- Cũng
không.
- Thế
sao khai thi tú tài trượt?
Cán bộ
hỏi vậy v́ không biết Hà Nội họ như thế.
Cái tṛ thi tú tài trượt là nhan nhản ra, các cậu con
nhà giầu, học dốt, muốn lấy vợ đều
khai thế. [...]
Cán bộ
bảo: - Vậy khai là sơ học. Biết đọc biết
viết.
Anh kia: -
Vâng, tùy ông.
[...]
Chuyện
khác. Một cô ở Hàng Bài. Dĩ văng có những điểm
mờ ám về vấn đề chữ trinh của đàn
bà, nói nôm nghĩa là đă kiếm ăn bằng một sự
khổ tâm như vậy.
Khi chỉnh
lư, và trước kia nữa, nào cán bộ nào tổ trưởng,
nào xung quanh cứ day dứt căn vặn măi về mục
chồng con. Hôm đó họp chỉnh lư. Cứ lôi thôi lằng
nhằng măi về mục này, đến nỗi cô ấy
đỏ cả mặt, ứa nước mắt. Mà c̣n
hơn thế.
Lúc nghỉ
cô ta lên gác ba, định đâm đầu xuống. Cán bộ
cảnh giác đi theo ngăn lại được. Dĩ
nhiên rách cả quần áo. Cán bộ bảo: - Vậy là ngoan
cố, phá hoại hội nghị. Đồng bào cho biết
là có nên giải lên công an không?
- Có!
Đồng ư!
Cô ta bị
ở công an một ngày, giải thích xong cho về. Và cũng
thông qua cái mục khổ tâm ấy.
[...]
CHUYệN
KHáC.
- Thế
là ông câu kết với đế quốc...
- Dạ,
một người anh họ tôi đi làm, tôi có ǵ đâu, mà
họ xa... Tôi không nhận chữ "câu kết"
được...
- Ông c̣n
căi làm ǵ. Nhân dân đă nhận xét cả rồi.
-
Nhưng "câu kết"...
- Ông không
nên ngoan cố!
- "Câu
kết"...
- Ông nhận
hay không nhận? Nhận th́ thôi, không nhận chúng tôi sẽ
báo cáo lên trên. Thôi. Khỏi mất th́ giờ hội nghị.
-
Nhưng nặng quá, oan...
- Thế
ông không nhận phải không?
- Dạ,
oan...
- Thôi,
thông qua. Ông sẽ lên công an sau...
[...]
ĐàN
ôNG đẻ
Năm
nay 18 tuổi. 9 tuổi bụng đă to, tưởng báng.
Mà không đi nước độc sao lại báng? [...] Mổ
lấy ra được một cái thai quái lạ. Như
người có một chân một tay, đầu có tóc,
răng như răng người lớn, có bộ phận
sinh dục, 5 kg. Ra được một lát th́ chết.
Hà Nội
bàn tán sôi nổi. Người ta rủ nhau đi xem, xúm
đông xúm đỏ cửa nhà thương Phủ Doăn.
[...]
- Không biết
có thực hay lại gián điệp phản động làm
hoang mang?
- Đúng
thực đấy.
[...] Bên
Trung Quốc cũng có một chuyện tương tự. [...]
Báo chí Trung Quốc đăng rằng: Thời đại
Mao chủ tịch mới có chuyện lạ này. Và giải
thích: trước kia người nghèo bị như thế
chỉ có chết. [...] Cách mạng nổi lên người
nghèo mới được mổ. [...]
QUY địNH
Về đI Iả
Bản
quy định khổ 40cm x 60cm, giấy hồng:
1) Tất
cả các nam nữ đi iả đái phải tới chỗ
quy định.
2) Phải
iả đúng lỗ.
3) Nếu
là chuồng xí máy, iả xong phải tháo nước, bỏ
giấy vào thùng đă quy định. Nếu không phải là
chuồng xí máy th́ thôi. (?)
4) Iả
xong phải rửa tay sạch sẽ.
Đó là
một ví dụ đi sâu về điểm thống nhất
tập trung.
VIệT
BắC LạI CểNG
Vùng chợ
Chu mất mùa, dịch hoạ. Lắm bệnh kỳ lạ:
nóng nửa người, lạnh nửa người.
Bây giờ lại cúng ma. [...] Ai ai cũng đổ cho là tại v́ bộ đội về xuôi cả, ma quỷ lộn về tác quái, trả thù. Nhưng không có ai nói rằng đó là sự trả thù quặt lại của dĩ văng.
[...]
HOàNG YếN THAN PHIềN
Ḿnh đi CCRĐ. Ai thấy ḿnh cũng thành kiến là ḿnh đả Tố Hữu, đả Trung Ương. Thành thử khó làm ăn quá.
Một lối than phiền tự đề cao.
2-11(16)
ĐI DỬ HẫI NGHị TặNG KếT đẻT 4 Và THAM QUAN CảI CáCH RUẫNG ĐấT đẻT 5.
Trước khi đi, Văn Phác họp một số anh em, những Văn Cao, Lương Ngọc Trác, (...), Đỗ Nhuận để dặn ḍ.
Văn Cao: Tôi thấy đi có lợi lắm, [...] dĩ nhiên là lợi lắm. Trước kia đồng chí Trần Dần hay tự do sinh hoạt, tôi lo nhỡ ra đồng chí Trần Dần lại khuyết điểm th́ bỏ mẹ chúng ḿnh. [...]
Văn Phác nhận định: đồng chí Trần Dần vừa qua công tác th́ khá, nhưng mà các mặt khác, sinh hoạt vv... th́ nhiều khuyết điểm. Thế là Văn Phác kể dài ḍng về khuyết. Ưu chỉ nói lướt qua vài chữ cụt lủn. Khuyết th́ phân tích lê thê...
Mồng 2 lấy giấy má xong xuôi.
3-11
Đi Bắc Ninh(17). Ban tổ chức bảo rằng Đảng Uỷ đóng ở thành. Trần Dần bán tin bán nghi. (...)
[...] Đợi ô tô lâu quá. (...) K. chỉ chực mếu. Ban sớm Trần Dần không cho đi tiễn, K. cứ mếu măi cho em đi cơ. Tiễn nhau khổ quá, muốn kéo dài thời gian ra; đau ḷng lại muốn rút ngắn thời gian lại, ô tô đi chóng lên, để nỗi khổ biệt ly đỡ lê thê.
Tới BN: quả nhiên Đảng Uỷ không ở đó.
Quay lại Từ Sơn, t́m Đảng Uỷ: th́ ra Đảng Uỷ ở Đ́nh Bảng. Gặp AC. Hoàng Tích Linh, hai cụ lại lộn lại, các cụ đạp mất 30 cây số công toi. Coi như một cuộc đi chơi ngược gió, không lấy ǵ làm thú vị lắm.
Thủ tục giấy tờ mất đến 2 tiếng. Xong đi t́m đội Thái Hoà ở xóm Thịnh Lang, Đ́nh Bảng.
Đội chưa về. T́m mất hơn tiếng.
Có cơ
hội mong Hà Nội đây. Người ta không trừng phạt
được những lỗi giấu kín. Bí mật là ổn.
Về sau có lộ ra th́ người ta cũng không trừng
trị những khuyết điểm đă qua cơ mà. Chỉ
chết cái anh nào lộ liễu. Nếu đó không phải
là filosofie về tội lỗi và trừng phạt, th́ cũng
là kinh nghiệm rất đúng về vấn đề ấy.
Địa
điểm: Khi đi bên cục tổ chức bảo
đi Bắc Ninh, đoàn ủy ở ngay trong thành.
Trần
Dần lẩm bẩm: Không biết có chắc không?
Có anh bảo,
mày không tin ở trên. Trần Dần không nói ǵ, v́ kinh nghiệm
là trên hay như thế, chứ không phải là chuyện tin
hay không tin. Trần Dần trước đă vào thành t́m
Đảng Uỷ rồi. Quả nhiên, không thấy. Th́ ra
đoàn ủy ở Phủ Từ, Đ́nh Bảng. Mất
một ngày đi t́m. 30 cây số công toi.
4-11
ĐẫI
THáI HOà Về.
Trần
Dần không có cơm chiều, v́ anh em quên không báo cơm cho
Trần Dần.
Bữa
ăn.
Hàng ngh́n
người từ các nhà, các ngơ, các thôn xóm bát đũa lanh
canh kéo ra chỗ ăn. Một cái trại cột không, lợp
lá, xung quanh có chằng dây thép gai.
- Thiếu
2 người ăn đây...
- Cần
2 người biết ăn đây...
Cơm:
nước và rau muống luộc với một món măng
xào lơ thơ dăm miếng thịt. Bằng nửa
đại táo bộ đội(18).
Mầu sắc:
xanh bộ đội, nâu nhân dân, vàng xanh Tầu và trắng
sơ mi cán bộ. Phụ nữ thuần một mầu
đen và nâu. Bên nam hoá ra nhiều mầu sắc hơn bên nữ.
Người
ta ăn hối hả; nắng chiều lẫn bụi.
Người ta và cả nắng, cả bụi đường
làng, cả tiếng ồn ào lẫn vào miếng cơm.
5-11
Sớm dậy
tờ mờ đă có tiếng đập lúa ngoài sân.
Nhớ
K. quá. Buổi sớm tinh mơ, t́nh yêu t́nh nhớ hay nhức
nhối, đứt ruột đứt gan. Bé K. mà thức
giấc những lúc này ắt sao cũng khóc. Khổ thân bé.
Pḥng Văn Nghệ đă hứa sẽ săn sóc chu đáo,
nhưng lời hứa của Văn Phác ấy mà, Trần
Dần không tin, - chứ ai lại đi tin mồm Văn
Phác có là thằng ngu dại, cả tin vậy. Có mà chết.
Bước
từ Hà Nội ra thôn quê, là bước sang cuộc sống
rộng thoáng hơn, đang sôi sục hơn. Nhưng mà nhiều
cái khổ hơn. Một cái phố Sinh Từ đại biểu
cho cuộc sống đôi ba vạn người thị dân.
Một cái xóm Thịnh Lang, Đ́nh Bảng đây, đại
biểu cho đôi ba chục triệu người nông dân.
Ḿnh có cái
áo len. Anh em trong đội ư bảo: "Sang quá. "m
quá". Vậy, cầm chắc là chuyến này gian khổ
đặc biệt.
Đoàn ủy
viên bảo Trần Dần: - Sớm nay đi họp đảng
viên nhé.
Trần
Dần: - Tôi không được họp.
Đoàn ủy
viên im lặng không nói ǵ. Lát sau đồng chí Khoa lại bảo
Trần Dần đi họp.
Trần
Dần: - Tôi không được họp.
Trần
Dần đem ít báo CCRĐ đợt 4 ra đầu ngơ ngồi
xem. Ngơ rải đầy rơm mới xanh úa, nắng nửa
ngơ, bóng râm nửa ngơ. Gà nó bới tung cả rơm. Một
bà xi con đái đầu ngơ. Mấy đứa trẻ
lăn lộn tùng phèo trên đống rơm.
Trong nhà họp
Đảng. Trần Dần muốn để cả tâm trí
vào tờ báo, song lại lơ đăng nh́n nắng, nh́n
rơm, những ư nghĩ nó để đi đâu. Trần
Dần đứng dậy không thèm rũ rơm, đi t́m một
cái quán ngồi ăn chút ǵ, nói chuyện với bà hàng, nghĩ
đi đâu, nhưng chợt lại nhớ rằng ở
nhà Đảng đang họp. Trần Dần không
được họp.
[...]
Thời
gian dự hội nghị tổng kết đợt 4
CCRĐ:
6-11: Khai
mạc - 1 ngày
6-9/11: Học
nghị quyết trung ương - 4 ngày
11-18/11:
Báo cáo Đảng - 7 ngày
19-22/11:
Kinh nghiệm cụ thể một số vấn đề
- 4 ngày
23-27/11:
Chỉnh đốn tổ chức - 5 ngày
28/11-
4/12: Chỉnh huấn - 7 ngày
5-14/12: Sắp
xếp đội ngũ, khái quát 4 bước, kinh nghiệm,
sản xuất, công giáo, kế hoạch buớc 1-10 ngày
Cộng:
38 ngày
[...]
CảNH
GIáC QUá
Hội
nghị họp ở Đ́nh Bảng, đă giảm tô, bọn
phản động càng hoạt động dữ: cắt
điện thoại, đốt nhà 1 lần, ném đá 2 lần.
Có anh phê
b́nh ngay đoàn ủy là thiếu cảnh giác. Vậy th́ muốn
có cảnh giác phải lên trời mà họp hay sao?
[...]
KHôNG
MưA Mà CềNG CÓ ếCH
Khi thảo
luận nội quy chị X cứ thắc mắc về mục:
"thế nhỡ anh ấy ở đoàn bạn, lâu ngày mới
gặp th́ có được đi nói chuyện với nhau
không?" Anh em can: Không nên đi một trai một gái nhiều
quá. Tuy là vô tư nhưng nhân dân có con mắt nghi ngờ, kẻ
địch có cái miệng hiểm, đàn bà có cái lưỡi
bép xép vv...
Về
sau ban đêm có hai cái bóng cơng nhau ngoài đồng. ́ ọp
măi. Có anh thấy vắng chị ở giường, măi sau
chị mới về, thay quần áo ban đêm. Anh đâm
nghi, hôm sau báo cáo.
Dư luận
nhân dân tức th́ ngay hôm ấy có câu: Không mưa mà lại có
ếch. ếch to hắn cơng nhau ngoài đồng.
Về
sau chị X mới kiểm thảo ra. Và dĩ nhiên chịu
kỷ luật của đoàn.
[...]
FIGURES
1. Đội
trưởng đội Thái Hoà tên là ông Liễu. Người
gầy đét, quần áo nâu bạc, khoác một cái vét tông
tím [...], đôi môi dầy lúc nào cũng mở làm cho bộ mặt
có cái ǵ dễ tính. Cả mặt chỉ có đôi môi là có
duyên. - Thành phần ǵ? - Trung nông - Quê đồng chí phát
động chưa? - Chưa - Vậy th́ cái trung nông ấy
là có vấn đề đấy. Đánh một cái dấu
hỏi. Ông Liễu cười kh́.
2. Đội
trưởng đoàn giảm tô Vĩnh Phúc trước, sát
nhập sang đây chỉ làm đội viên. Trên 40 tuổi.
Mặt to, vuông. Mắt sâu vào lỗ, song lại lồi lên
trong đáy, viền đỏ, khi nh́n cứ trờn trợn
đôi mắt toét lên, lông mày nhấp nháy, đôi môi mỏng
mà sắc, hai mép nhọn hoắt cứ mấp máy, bộ mặt
tuy xanh vàng nhưng có lẫn những vầng máu đỏ
tụ lên. Cổ khoác khăn mặt, quần áo nâu mới,
dáng cứng, tất cả toát ra một cái vẻ ǵ hào lư cũ.
Ăn nói sang sảng, gọi người trống không.
[...] Bên kia làm đội trưởng, sang đây làm đội
viên, ông ta có thắc mắc ngầm nhưng không nói, định
xúi bẩy đội viên khác nói. Phát biểu ra vẻ
đành hanh, kiểu ta đây biết rồi. [...] Người
ta có cảm tưởng ai làm việc với ông ta cũng sẽ
bị biến thành con cờ gỗ, tùy ông xếp đặt
cho nó đẹp mắt, gọn gàng, khỏi lung tung cái vấn
đề ǵ lôi thôi cho ông ta. [...] Phát biểu ǵ là có tính cách
thay mặt anh em Vĩnh Phúc. Kiểu anh chị. Hay căi, hay chối,
hay chiềng, "sở dĩ tôi nói thế là v́... ư tôi nói
thế này cơ... Đấy tôi làm việc ấy đấy..."
G̉I Bà QUảN
Là MấT GạO
Đội
vừa về, đi đâu thấy dân đang nói chuyện
bỗng im thin thít, [...] là v́ có tin tung ra, đội phát động
về, hễ ai gọi ông bà là bị phạt 5 cân gạo.
Thành ra dân sợ, giữ mồm giữ miệng. Nếu nói
kiêng th́ phải kiêng nhiều lắm: ông Quản, bà Lư, ông
Hào, cụ Thơ, ông Chánh, bà Giáo vv...
Đă biết
ai là địa chủ ai không mà tránh? Đâu mà đă dễ
đổi giọng lưỡi, hôm qua ông bà, hôm nay thằng
ngay? Đó là tâm lư của nhân dân. Chi bằng giữ miệng
là hơn.
[...]
LươNG
GIáO
Lương
giáo gặp nhau, tránh vào ngơ, rẽ đường khác.
Đang ngồi hàng bỏ đi. Không thèm nói với nhau một
câu nào.
[...]
TA KHáC
địA CHẹ
Một
anh cán bộ X thấy tịch biên tài sản của địa
chủ, lại tịch thu từ cái tă của con cái nó, anh
thương lắm.
Anh Y bảo:
- Thương ǵ nó? Nó có thương con cái nhân dân ḿnh
đâu?
Anh X
đáp: - Tôi nghĩ ta khác địa chủ ở chỗ
đó. Những đứa bé con kia có tội t́nh ǵ? Chúng nó
giết trẻ con. Chúng ta cứu trẻ con chứ. Mà phải
cứu cho trẻ con thoát cả ảnh hưởng bố
mẹ nó nữa chứ.
KHôNG
đEM XE đạP - ÔNG TỉNH đẫI TRưậNG
KHôNG BIếT Ǵ
Trước
khi đi, ông tỉnh đội trưởng không biết
nghe đâu về nói ầm ầm với anh em, những
đi cải cách phải mặc quần áo nâu, không
được mang theo xe đạp vv... [...] "Đem xe
đạp đi mà nát nông dân à?" Thế là có anh gửi,
có anh bán xe đáng 8, 9 vạn chỉ bán 6, 7 thốc tháo
đi.
Tới
nơi, mới thấy không có xe đạp th́ dở quá, dại
quá nghe ông tỉnh đội không biết ǵ ấy đâm ra
khổ.
Phàm ở
đời, những anh không biết ǵ lại là những
anh ngậu xị, nhắng nhất. Gắt: Đi cải
cách mà ăn vận công tử vậy à (quân phục mới).
Xe đạp với xe điếc, đem đi người
ta lại đuổi về cho ấy à? Đừng có làm xấu
hổ tỉnh đội ta đi. Tôi xin các ông, các ông miễn
cho món xe cộ xa xỉ ấy đi cho. "Ba cùng" mà lại
c̣n kè kè cái xe bên cạnh sao?ÀGiải quyết thế nào á? Gửi
đi. Bán đi... Chiều nay là lên đường rồi...
Lại c̣n coi cái xe hơn là cải cách hay sao?
[...]
GáNH CẹI
đI NHANH
Cán bộ
"ba cùng" với một anh làm nghề đốn củi
rừng bán kiếm ăn. Ban sớm đi theo anh vào rừng.
Anh ta đi thoăn thoắt, cán bộ theo không kịp, một
lát th́ thấy mất hút, vào rừng t́m măi mới thấy
anh ta th́ bó củi đă to rồi. Cán bộ đẵn giúp
ít cành, cũng chưa kịp phát động ǵ cả. Anh
kia bó vội thành hai bó, xâu đ̣n gánh chạy về. Cán bộ
đuổi theo không kịp. Loáng cái lại mất hút. Cán bộ
nghĩ có lẽ anh ấy sợ cán bộ hay sao? Có vấn
đề ǵ mà cứ lẩn như vậy?
Măi sau mới
biết: chỉ v́ anh không có gạo, phải vội đi vội
về, bán củi lấy gạo mà ăn.
[...]
ĐấU
TêN BểT
Anh Bông là
anh em họ, làm thẩm phán. Anh nói đến một tiếng
để thanh minh sự liên quan giữa anh với tên Bút.
Quần chúng x́ xào, anh em với nó th́ c̣n kể lể ǵ? Ai cũng
sốt ruột, cán bộ véo anh Bông 2 lần, véo cái nào Bông
càng thanh minh dài ḍng măi.
Trời
nắng nhễ nhại. Cuối cùng Bông cũng im, hết lời
lải nhải. Trong khi đấu tên Bút cứ nh́n lên trời.
Anh Bông tố. Xong hỏi Bút mày có nhận không?
- Dạ
thưa ông, bố ông chết tôi phải chôn, mẹ ông
đi lấy chồng tôi phải rước ông với các
em ông về nuôi. Ông tố vậy chúng tôi xin nhận là có ạ.
Xong nó lại
nh́n lên trời cười ha hả. Quần chúng có người
cười. Có người mắng: lại c̣n cười,
mất cả lập trường. Có người chửi
sư thằng phản động. Có người trách: cái
anh Bông mới dại chứ! Mà sao thẩm phán cứ ngồi
im cả thế kia! Nắng quá càng thêm khó chịu.
Kết
quả: phải ngừng cuộc đấu lại.
[...]
Vễ áN
CON GIếT Bẩ
[...]
án mạng
Ông Tuân
treo cổ xà nhà bếp. Ngang tai có vết chém. Chân lại chạm
đất.
Có trưởng
ban công an Tuế, có phó chủ tịch Hoành làm biên bản. Có
anh Thụ, vợ và mẹ (tức là vợ ông Tuân). Có cả
cán bộ đội cải cách vừa mới về xă.
Tuế cứ
hỏi:
- Mày giết
cha phải không?
Thụ
tái xanh tái xám vâng vâng dạ dạ.
- Mẹ
mày với mày bàn nhau giết tên Tuân để tránh vạ phải
đấu phải không? Bố mày là cường hào ác bá sắp
phải đấu, chúng mày giết đi để mà trốn
thoát đấu tranh của nhân dân phải không?... Chúng mày sợ
bị tịch thu trâu ḅ ruộng đất, sợ bị
tù tội liên quan?
Anh Thụ
với người mẹ nhận hết.
- Nếu
mà nhận th́ kư vào đây.
Anh Thụ
kư. Người mẹ điểm chỉ.
NGHI VấN
ít hôm sau
cán bộ cũng coi nhẹ chuyện đó. Cho là gia đ́nh
ông Tuân sợ bị quy là cường hào, nên thủ tiêu ông
Tuân đi cho xong.
Nhưng
án mạng có nhiều cái vô lư:
- Vết
chém ở tai đúng là do anh Thụ. Nhưng nguyên vết
chém ấy không chết được. Vậy nên mới
đem treo cổ, nhưng treo cổ chân chạm đất
th́ cũng không chết được. Vậy th́ tính ra chết
v́ cái ǵ?
- Bức
thư trong túi ông Tuân: Tôi chết đi để cho nhân dân
đừng có nghe bọn thằng Tố, thằng Hồ,
thằng Sang chúng nó vu sằng vu bậy.
Vậy
là ông Tuân tự vẫn.
Nhưng
nếu vậy sao lại có vết chém của anh Thụ?
Hay không phải anh Thụ chém? Hay bức thư là viết
trá?
- Nếu
bảo ông Tuân tự tử v́ lư do sợ bị quy là cường
hào th́ cũng c̣n hơi có lư. Nhưng nếu thế sao lại
có vết chém? Không phải anh Thụ chém th́ ai? Mà tại sao
anh Thụ lại nhận tội giết cha?
- Nếu
bảo anh Thụ giết cha th́ chém cũng chưa đủ
chết, treo cổ chân chạm đất th́ cũng không
đủ chết. Mà v́ sao lại giết cha? Anh ta khai là v́
"căm thù", nghe nó vô lư lắm. Hay là sợ bị đấu
th́ bố chết đi cho rảnh để khỏi bị
đấu? Hay là v́ (...)? Nhiều giả thuyết. Nhiều
uẩn khúc.
Kết
luận:
- Đây
là một án mạng mờ ám.
- Anh Thụ
cũng có dính tay vào, nhưng c̣n nhiều đứa khác nữa.
Chưa biết đứa nào là thủ phạm, là ṭng phạm
vv...
- Nhất
định có vấn đề chính trị ở trong.
Dư luận
nhân dân
- Nó là
cường hào nên nó chết thôi.
- Bố
nó hung tinh chiếu mệnh.
- Nó sợ
bị đấu nên nó chết
- Vợ
con nó sợ liên quan nên giết nó đi để tránh vạ...
PHáT đẫNG
ANH MANG
Trước
có đi ngụy. Có khổ có thù.
Cán bộ
tới hôm đầu, anh ta đang ngồi trong nhà. Cán bộ
hỏi, anh ta chỉ đáp gióng từng câu một. Cán bộ
nói đả thông về "liên quan", "ngụy
binh" vv... Anh kêu: Ruộng cạn rồi em phải đi
tát nước.... Đi.
Hôm sau anh
ta đang nấu cơm, con đang băm bèo cho lợn.
Đổ bèo nấu bị vương ra ngoài, anh ta mắng.
Cán bộ giúp đứa bé.
- Sớm
anh đi đâu?
- Em
đi tát nước về. Bây giờ thủi cơm
ăn...
Câu chuyện
một lúc về địch trước kia giết hại
dân làng, anh bắt chuyện. Nó đánh người này, giết
người kia. Bỗng có nói tới ông Tuân. Cán bộ bắt
lấy: - Ông Tuân làm ǵ mà Tây nó cũng bắt?
- Ông ấy
trước có giấu cán bộ đấy.
- Giấu
thế nào?
- Nhà ông ấy
có cái hầm cho cán bộ ở.
- Ông ấy
có đi báo Tây bắt cán bộ bao giờ không?
- Không.
Ông ấy giấu cán bộ tốt lắm, Tây bắt cán bộ
được ở đâu th́ bắt, chứ chưa bao giờ
bắt được ở nhà ông ta. Ông ấy nhường
hầm cho cán bộ rồi bố con lại lủi đi
kiếm hầm khác.
- Trước
ông Tuân có bao nhiêu ruộng?
- Trước
chả có ǵ, sau hai vợ chồng với đứa con
đi măi đâu làm trại ǵ, về mới được
7 sào. Bây giờ thêm ruộng làng cho với người chị
nào, nên tất cả có hơn 2 mẫu.
Cán bộ
đặt vấn đề: 2 mẫu! Vậy có thể ông
Tuân không phải là địa chủ.
Măi một
hôm cán bộ đi về, anh Mang chạy theo chân ra. Tới
chỗ giàn bí rất dày, anh Mang kéo cán bộ lại. Cán bộ
theo anh ta vào một quăng kín ở giàn bầu.
- Bây giờ
em mới dám nói, em nghi ông Hoành lắm. V́ em đang ở
ngoài đồng th́ ông ta bảo em là du kích mà chẳng biết
ǵ. Em bảo biết ǵ cơ? Ông ấy bảo sao làm du kích
mà không ngăn thằng Tuân nó chết rồi. Em sửng sốt
nó chết làm sao? Em làm du kích làm sao biết được
mà ngăn nó? Ông Hoành nói nó là cường hào, nó chết là nó
trốn khỏi sự đấu tranh của nhân dân rồi.
Du kích thế là khuyết điểm. Em nghi ông Hoành lắm.
Việc ǵ là ông ấy cũng biết cả.
Cán bộ
hỏi: - Tuân hắn chết ai mà chả biết?
Anh Mang
nói: - Nhưng em vẫn nghi ông Hoành lắm, v́ ông Tuân chết
lúc 1 giờ chiều. Mà khi đó đang trưa, trời
chưa đứng bóng, chưa đến 12 giờ. Vậy
mà sao ông ta lại biết trước?
Cán bộ
thấy có lư. Hỏi thêm anh Mang về Hoành. Anh Mang không nói
được ǵ, cán bộ lại biết là anh ta lo liên
quan. Sau cán bộ hẹn đến mai và bảo anh Mang nghĩ
xem có những ai biết rơ về ông Hoành th́ giới thiệu
ra. Anh Mang nói một số người, bà Bít, anh Diễm
vv... Bảo: bà Bít ở cạnh nhà đấy, biết rơ
chuyện tên Hoành, nhưng bà ấy có dây dưa liên quan ǵ ấy.
Cán bộ biết anh Mang vẫn bị ám ảnh điểm
liên quan...
PHáT đẫNG
Bà BíT
Bà Bít ở
gần nhà Hoành. Cán bộ đến một lát thấy bà biến
mất. Lại đến...
- Chúng em
sắp sửa dâng sao!
- V́ sao phải
dâng sao hử bà?
- Thày Ngô
bảo thế. Làng độ này động đất v́
đội cải cách về, đất đá cứ tung
lên bôm bốp cả ngày cả đêm, không cúng rồi th́ sụp
đất chết cả.
- Thế
trước kia có dâng sao không?
- Trước
kia thằng Tây c̣n đóng th́ chỉ lo chạy là hết
năm hết tháng, c̣n th́ giờ đâu mà cúng lễ.
- Thế
trước có động đất không?
- Không có
bao giờ.
Thế
là phát hiện vấn đề thày Ngô. Biết thêm Hoành
trước kia hay đi Hà Nội, ông Thiệu ǵ đó, ông
Hoành th́ bạn bè nhiều lắm, ông quan hai nọ, ông đồn
trưởng kia... Ăn uống, vặn kèn hát.
ṆNG CẩT
Tiến
tới một loạt rễ, chuỗi(19). Quần chúng nói
nhiều về Hoành, Tuế. Hoành nó hung hăng, Tuế nó
thâm hiểm hơn.
Xác định
được: ông Tuân là trung nông.
Phát động
anh Thụ
Anh Thụ
bị giam ở công an Bắc Ninh, chân bị cùm. Cán bộ tới
giải thích măi. Anh cứ bảo v́ em căm thù nên em giết
bố. Bố là cường hào gian ác. Cán bộ giải
thích: - Nhất định nhà anh là thành phần trung nông,
nhân dân xác định rơ ràng rồi. Nhất định cái
việc giết ông cụ đây không phải là do anh, mà là
anh mắc mưu bọn địa chủ. Chúng nó lừa gạt,
bắt ép anh, đó là tội của chúng nó. Anh căm thù th́
nói hết ra, đấy là căm thù, trả thù cho bố, vạch
bọn phản động ra, sẽ trừng trị chúng
nó. C̣n anh th́ kiên quyết tha bổng, chỉ v́ anh mắc
mưu chúng nó thôi. Không sợ nó trả thù, v́ ḿnh trừng trị
nó rồi th́ c̣n sợ ǵ! Anh có nói ra th́ mới trả thù
được cho cha, lại gỡ được tiếng
giết bố...
Thụ gục
đầu lên bàn khóc. ối trời ơi. Không nói ǵ cả.
Bỏ
cùm xích cho Thụ.
Hôm sau lại
khêu gợi t́nh cha con, t́nh vợ chồng (trừng trị
được bọn phản động anh lại về
được với vợ, cùng sum họp, anh Thụ rất
yêu vợ, vợ chồng trẻ). Lại nhấn mạnh:
khoan hồng, không sợ trả thù...
Măi sau Thụ
nói: chính thằng Hoành nó xui tôi giết bố tôi.
Thụ
đang ngoài đồng, Hoành gặp, nói chuyện: - Cậu
đă biết gia đ́nh cậu thế nào chưa?
-
Chưa, thế nào?
- Hôm qua họp
cán bộ đă xác định bố cậu là cường
hào gian ác, nay mai sẽ đem ra đấu. Tớ
thương cậu lắm. Cậu đă ở vùng tự
do cậu biết chứ ǵ. Địa chủ th́ gặp từ
đứa bé con cũng phải gọi là ông. Vợ cậu
nó sẽ bỏ cậu nó đi. Trâu ḅ ruộng đất tịch
thu hết. Cậu sẽ khổ lắm.
- Trời,
thế làm thế nào?
- Bây giờ
chỉ có một cách là làm thế nào bố cậu chết
đi, thế th́ chẳng c̣n đấu chẳng c̣n truy ǵ nữa.
Chết rồi th́ c̣n đấu ai?... Nhưng mà cậu vẫn
c̣n bị liên quan... Nếu mà cậu tự tay giết bố
đi th́ mới tỏ ra căm thù địa chủ, dứt
khoát đấu tranh, đứng về với nhân dân. Tớ
thương cậu lắm tớ mới bầy cách cho...
Cách mấy
hôm, Thụ gặp Hoành đầu nhà.
- Hôm nay
chuyển kho thóc đây. Chuyển xong, mai là đấu. Cậu
về phải làm ngay đi, không có th́ chậm hỏng cả.
Nếu tự cậu làm không xong đă có chúng tớ giúp.
Thụ cầm
con dao 10 lần buông ra, nước mắt ṛng ṛng. Bố
đau bụng nằm trong nhà quay mặt vào. Thụ chém một
nhát, buông dao chạy đi.
(Chưa
rơ: sao lại treo cổ)
Lần
khác, Thụ lại nói thêm: - Không rơ ai treo cổ. Thụ chạy
lên nhà trên ôm mẹ khóc. C̣n nghe tiếng bố: Không phải
giết tao nữa, tao sẽ chết thôi. Không phải mày giết
tao đâu, con đừng sợ. Không biết ai treo cổ.
Chỉ thấy vụt một cái quần đen ra cửa
sau chuồng trâu.
Tất cả
4 lần mới khai được thế. (Chưa rơ: lư do
nào giết bố...)
CáN Bẫ
Được
đến thế cán bộ đội đă thú vị, thoả
măn. Đề nghị trên cho bắt Hoành, tấp tểnh
đem đấu. Đoàn ủy đồng ư cho bắt,
nhưng c̣n tiếp tục chuẩn bị. Ṇng cốt
chưa vững, chưa xâu chuỗi ra quần chúng rộng
răi. Vụ án chưa điều tra minh bạch. Đội
phải tiếp tục điều tra thêm, và phát động
quần chúng rộng nữa.
Nhiều
cán bộ lảu bảu, c̣n minh bạch thế nào nữa?
PHáT đẫNG
Vẻ THễ
Vợ Thụ
lại về với chồng. Cán bộ giải thích, định
dùng vợ Thụ để phát động chồng.
Hôm hai vợ
chồng gặp nhau (đội đă xin công an cho Thụ về
xă), cứ vợ ra chồng lại vào, vợ vào chồng lại
ra. Cứ tránh mặt ṿng quanh như đèn cù. Cán bộ thân
mật:
- Vợ
chồng bây giờ chị ấy về rồi th́ phải
hỏi han chuyện tṛ chứ lại cứ thế th́ c̣n
ra làm sao nữa? (Nói thân mật như anh em vậy.)
Sau hai vợ
chồng ngồi trong nhà, vợ thủ thỉ: - Em xin lỗi
v́ em ngỡ bố là cường hào nên em bỏ em về,
bây giờ mới vỡ lẽ là không phải, th́ ra là âm
mưu địa chủ nó chia rẽ gia đ́nh ta, em lại
về với anh. Th́ anh có những điều ǵ bí ẩn
nên nói ra cả đi, cho vợ chồng lại sum họp một
gia đ́nh, trung nông thôi chứ có phải cường hào ác
bá ǵ mà cứ im đi là mất lập trường, bênh cho
chúng nó chẳng có lợi ǵ mà chỉ hại cho ḿnh, thù cha
không trả được, vợ chồng không được
sum họp làm ăn. Cái tiếng giết cha bao giờ rửa
được, vợ chồng xa cách em khổ tâm lắm.
- Nhà mày
biết ǵ, thôi đi, có ǵ tao nói với cán bộ cả rồi.
Mi cứ kệ tao...
Về
sau Thụ cũng nói được thêm:
- Trước
kia, bố Thụ bắt Thụ đi học ở trường
huyện. Thụ không thích học, cứ bét lớp, khổ
lắm, học dốt, xa vợ. Sau Thụ xếp quần
áo lên Hà Nội t́m đến tên Thiệu là chú xa xin việc.
Thiệu làm ở Pḥng Nh́. Thiệu bảo cứ ở xă,
có ǵ th́ báo: du kích, Việt Minh, là có ăn. Thụ bảo mỗi
lần biết lại lên Hà Nội báo th́ xa quá. Hắn bảo,
ở xă cũng có, cứ báo cho Tuế, Hoành, cũng là
người của ta cả đấy. Thụ về làng,
nhảy xuống ruộng lấm bết, nói dối bố
là bị Tây càn nên chạy về. Hôm sau ra đồng th́ gặp
Hoành toe toét:
- Hôm qua
cu cậu xin việc ông Thiệu được chưa?
- Sao ông
biết?
- Việc
ǵ tao chả biết, bây giờ mày có tên đây cả rồi
nhé. Phải bí mật không có mất mạng toi.
Về
sau Thụ cũng không có hoạt động ǵ.
Cán bộ
hỏi: - Vậy khi nó xui cậu giết ông cụ th́ nó có
đem chuyện ấy ra doạ ép không?
- Có, nó bảo
mày không giết bố mày không thoát được. Bố
mày là cường hào, người ta đấu sẽ ḷi cả
mày ra có ghi tên ở Pḥng Nh́ th́ mày chết...
Như thế
là về Thụ đă khá minh bạch. Bản thân Thụ có
yếu điểm ấy nên mới bị chúng nắm lấy
doạ nạt, cưỡng ép làm điều bất nhẫn.
PHáT đẫNG
Bà TUâN
Cúng 3 ngày
ông Tuân. Cán bộ đến đang cúng ở nhà trên. Bà Tuân
với họ hàng vội kéo nhau xuống bếp ngồi lo
xo với nhau.
Cán bộ
giải thích cứ cúng chứ không sợ ǵ. Chuyện này xảy
ra thực là khổ, không những là một cái tang của
gia đ́nh mà cả làng cả đội ai cũng
thương xót.
Bà Tuân cho
biết: trước khi đội về mấy ngày, tên Hoành
có đến với nhà tôi. ở nhà trên nói chuyện những
ǵ tôi cũng ở đó. Tên Hoành bảo là kiểm thảo
thành khẩn đi. C̣n những đoạn bóc lột, tội
ác sao không ghi vào. Ông nhà tôi cứ vùng vằng, bảo rằng
thế này th́ ức nhau nhiều quá. Xong Hoành bảo đi
nhà khác cho dễ, chỗ này đàn bà...
Đêm về
cứ thấy ông nhà tôi thở dài... Nước mắt ràn
rụa. ức quá ức quá... Loáy hoáy viết. Khéo tao chết
mất thôi mẹ mày ạ...
Mậ RẫNG
RA TRUNG NôNG
Họp
ṇng cốt mở rộng trung nông. Công việc CCRĐ cứ
tiến hành, không phải v́ vụ án mà ngừng lại.
[...] Hoành bị bắt, phong trào đă lên một ít. Ṇng cán vững,
tích cực nhiều, trung nông nhiều. Trong cuộc họp
một ông cụ cho biết: người con đánh giậm
có vớt đưọc 2 bộ quần áo dính máu đem
chôn rồi. [...] Phát hiện ra tên Vịnh địa chủ
quá điền. Quyết nghị: Khai trừ Vịnh, không
cho đi họp với bà con. Về sau lại phát hiện
ra địa chủ Dương, thày cúng Ngô. Nhân dân đề
nghị khai trừ cả hai khỏi cuộc họp. Cán bộ
nghiên cứu đồng ư khai trừ Dương. C̣n thày Ngô
th́ đem ra nhận xét.
Bà con tố:
- Hắn đi lại làm tay sai cho bọn Hoành Tuế. Hắn
bày những tṛ dâng sao, động đất. Hắn lấy
một người mẹ xong lại ngủ với cả
con, lấy cả hai mẹ con.
Về
sau, theo đề nghị của cán bộ th́ vẫn cho tên
Ngô họp với bà con, v́ hắn chỉ là tay sai, để
mở đường cho hắn ăn năn hối lỗi,
nếu hắn đấu tranh tích cực vạch tội bọn
kia th́ nhân dân sẽ tha thứ, bằng không sẽ xử
trí.
[...] Sau hắn
nói: - Tôi nói liệu có phải tội không?
- Nói thực
th́ tha cho.
Hắn
khai: Tuế, Hoành, Dương, ích vv... là cả một bọn
Quốc Dân Đảng. Trước khi đội về,
chúng họp, có gọi Ngô đến. Ngô đến chúng
đă họp rồi.
Đến
mục ích nói: - Tôi sợ phen này tôi thế nào cũng bị
địa chủ rồi. Ruộng sờ sờ chứ
không như các bác. Tôi sẽ bị đấu thôi.
Tuế bảo:
- Không lo. Hăy về xem c̣n mấy thằng thiếu thóc tô th́
thí cho chúng nó. Xem ra cũng chả có mấy thằng. Một
mặt ta lên Đồng Nang tháo nước cho ruộng cạn,
chúng phải đi tát không c̣n th́ giờ họp hành. Chú Hồ
th́ cố lấy cắp thóc gạo, cho chúng hết gạo,
lo mất gạo ăn th́ cũng lơ là họp hành, hoặc
chúng đi họp ít đi, nhà có hai đứa phải một
đứa gác nhà, một đứa đi thôi. Rồi ném
đất ném đá, tung tin động đất, chú Ngô
bày việc cúng tế. Một mặt giết tên Tuân, nó già rồi
chết cũng đáng, để nó sợ nó tố, em nó
đi cải cách về anh em th́ thụt th́ nó nói lộ hết.
Xong ta quy nó là cường hào. Như vậy cũng chả
lo ǵ. Cái bọn cán bộ, như cái thằng ǵ bụ sữa
hôm qua họp sản xuất với nhân dân chẳng nói ra lời,
ngữ chúng chẳng lo ǵ. Cứ vậy mà làm...
Một lần
khác, sau khi giết ông Tuân được 2 ngày, chúng lại
họp một lần nữa. Bàn thêm: Giết Thụ, giết
Diệm, Mang. Mày không dám giết Thụ th́ tự tao giết
cho.
Phân hoá
thêm măi Ngô lại khai: Hôm đó Ngô đến Tuế than phiền
ông Sang bảo đem tiền vàng hương măi chưa thấy.
Nói chuyện loanh quanh, Ngô bảo, quái, sao Thụ nó chém có một
nhát vậy mà ông Tuân chết? Tuế cuời: - Thụ chém
nó có chết đâu. Ḿnh phải ra tay đấy...
Đào
đất t́m 2 bộ quần áo đẫm máu. Phân hoá nữa,
tên Hoành thú nhận. Bắt Tuế.
Diễn
lại vụ án:
Thụ
chém xong, Hoành, Sang nhảy vào đè ông Tuân xuống, thọc
con dao nhọn vào vết chém đâm sâu vào thái dương,
ông Tuân ọc ọc rồi chết. Hoành, Sang khiêng xuống
bếp, treo cổ. Hoành chạy đi. Sang chạy ra cản
nhân dân, xem giấy không cho vào.
[...]
CHIA QUả
THỬC
Căm
thù địa chủ th́ có, nhưng thương yêu giai cấp
th́ chưa có (người ta bảo v́ chưa được
học). Nên khi chia quả thực th́ bà con tranh giành nhau í ỏm.
Cán bộ lúng túng mới nghĩ ra những cái mưu thật
là lúng túng.
Chia nồi:
Cán bộ
bịt mắt bắt dê, nhân dân gọi tên bà Noă chẳng hạn
th́ cán bộ chỉ vào đống nồi, phải cái nào
th́ bà Noă phải nhận cái đấy.
Chia cuốc:
Cán bộ
lấy vải trùm lên đống cuốc chỉ c̣n tḥi cái
cán ra, ai cũng chỉ trông thấy có cán, lấy cái nào ra
th́ là lấy cái ấy, không được chê cùn chê mẻ
ǵ nữa.
Kết
quả:
Người
nghèo được cái nồi thủng, cái cuốc mẻ.
Người khá hơn được cái nồi tốt, cái
cuốc sắc. Cuộc đời trớ trêu hay là cái
mưu của cán bộ kia trớ trêu?
V́ LậP
TRưấNG QUá NêN MấT BA Lô
Anh ta là
đội phó CCRĐ. Một kiểu đội phó hay nói
những lập trường tư tưởng nọ kia,
anh ta có tài là nhiều chuyện bằng móng tay anh có thể
phân tích phê phán thành bằng con ḅ, kết luận thành quả
núi.
Đến
khi đi bắt rễ thấy anh cứ long đong ba lô
trên lưng vào nhà này lại ra, sang nhà kia lại bỏ. Anh
ta báo cáo, toàn thấy những anh này ngụy binh tổ chức
cũ kiên quyết không dựa, những chị kia là cháu
địa chủ có liên quan, vậy không thể là rễ tốt
vv... Cứ vậy hết ngày nọ ngày kia.
Một
hôm anh ta vào nhà anh Lă là người đại lao đại
khổ. Tuổi trên dưới 30. Người như cục
đất. Anh đội phó đă mừng. Nhưng cũng
c̣n cảnh giác, nh́n xa thấy rộng con đường
phát triển sau này, nên anh ta thử hỏi:
- Một
tháng bao nhiêu ngày?
Anh Lă
đáp: - 30 ngày.
- Thế
một năm bao nhiêu tháng?
Anh Lă
đáp : - 30 tháng. Không biết anh Lă nói đùa hay nói thực.
Hay là do tŕnh độ anh như vậy. Nhưng tŕnh độ
anh đội phó th́ anh bèn phân tích:
- Con
người như thế này có bồi dưỡng lắm
th́ về sau cũng chẳng có triển vọng ǵ cả. Lớn
bằng ấy tuổi đầu mà ngu như vậy.
Anh đội
phó lại xách ba lô đi. V́ cảnh giác nên ba lô cứ phải
trên lưng, chưa có sở vững, tin cẩn mà gửi ba
lô được. Hôm đó là ngày thứ 13 rồi. Trong khi
đó các anh em khác đều đă có rễ cả: nơi
ăn chốn ở, ba lô không phải vác vai, công tác phấn
khởi.
Anh đội
phó sốt ruột, t́m một bụi cây giấu ba lô, để
đi t́m rễ, t́m "con người đại lao đại
khổ, có triển vọng", vừa là để nhỡ
có gặp anh em nào, họ thấy ba lô đeo vai th́ họ
cười chết.
Sẩm tối
về bụi t́m th́ thấy mất ba lô.
Về
sau anh Lă do một cán bộ khác d́u dắt trở nên cốt
cán, rồi vào Đảng.
[...]
OAN Là Tặ
CHỉC Cề
Sau giảm
tô(20), anh cốt cán Lụt được lên chủ tịch.
Đội giảm tô đi có dặn: Địa chủ
đă thoái tô th́ cho nó bán gà lợn của nó.
Nhất
trời nh́ đội, anh cốt cán tuân theo.
Tổ quốc
tế về kiểm tra thôn quê, tỉnh rồi huyện có
lệnh: Kẻ biển tự do đi lại, đổi
giấy thông hành trắng ra giấy xanh như mọi
người cho địa chủ. Mục đích là tỏ
ra ḿnh bảo đảm quyền tự do đi lại.
Anh cốt
cán Lụt tích cực thi hành.
Xong lại
có lệnh đảm bảo thóc thuế nông nghiệp. Lệnh
rằng: Nếu địa chủ nó không có nhân công th́ ḿnh
phải t́m nhân công chuyển cho nhanh thóc thuế của nó,
và phải đảm bảo tiền công cho anh em nhân công.
Lụt lại
thi hành nhanh chóng.
Đến
khi đội cải cách về mới thành vấn đề.
Nhất trời nh́ đội, cả quần chúng, cả
đội cũng tự nh́n ḿnh như thế. Đội
nghe thấy dư luận: anh cốt cán lên làm chủ tịch,
không biết sao lại cho địa chủ bán lợn gà
phân tán tài sản, cấp giấy thông hành xanh cho nó, lại
c̣n vận động nông dân gánh thóc thuế cho nó. Đội
kết luận: anh Lụt này bị nó mua chuộc thành tay
sai địa chủ rồi. Tổ chức cũ ấy xấu,
con người tổ chức cũ ấy cũng hỏng.
Âm mưu địa chủ ghê thật.
Dĩ nhiên
từ đó anh Lụt mất tín nhiệm, đội cũng
chẳng nói ǵ với anh, anh cũng chẳng biết tại
sao, chỉ biết rằng tự nhiên đội chẳng
hỏi han ǵ anh nữa. Anh bị bỏ rơi.
Viết
chuyện này, bà con sẽ phê b́nh người viết và sẽ
khối thắc mắc. [...] Cuộc đời nó như vậy
đó, sự thực nó trớ trêu chứ có phải tại
người viết bịa đặt ra đâu?
[...]
LIêN QUAN
địA CHẹ
Bà Toán goá
chồng, trung nông, tự dưng bụng to ra, bà con điều
tra là bà Toán có chửa với địa chủ Tâm goá vợ.
Sau lại thấy nhà bà có con lợn của địa chủ
Tâm. Bà con x́ xào: nhận của phân tán của địa chủ.
Bà Toán bị
coi là tay sai địa chủ, bà con kể ra lắm tội,
từ cái việc bà Toán mất con gà vén váy chửi đổng
cũng bị coi là lập mưu vờ mất gà để
chia rẽ nông dân, vv... Cán bộ bước tới ngơ định
vào là bà con đă kéo áo:
Về
sau điều tra lại th́ ra địa chủ Tâm lại
xuống trung nông... Cán bộ giảng giải chính sách
đoàn kết trung nông. Bà Toán lại đi họp. Những
chuyện thông dâm và nhận lợn không ai nói tới nữa.
Mà người ta lại nói tới những đức tốt
của bà Toán, những nỗi khổ của bà. Bà trở
nên loại tích cực, chuỗi tốt! Từ cái việc
bà mất con gà vén váy chửi đổng người ta cũng
bảo thế là đúng rồi của đau con xót, và
người ta quy, chắc lại tay sai địa chủ
nào nó ăn cắp gà của bà để gây chia rẽ nông
dân thôi.
[...]
LO LêN Bá
Đội
truy bá. Sự thực toàn những tiểu bá, bá xóm cả.
Nhưng cả đội đă sốt ruột. Các xă
người ta cờ giong trống đánh, đấu bá cứ
ầm ầm cả lên rồi. Xă ḿnh măi không t́m ra bá xă mà
đấu. Nên cứ sốt vó cả lên.
- Cứ
quy nó là bá xă cũng được chứ sao? Nó cũng có
dính dáng đến một xóm khác ở chỗ: nó đem
đánh vịt qua xóm người ta xong chửi mắng bà
con cho vịt nó đi đấy thôi?
Một
anh căi: - Có một tội xíu ấy quy lên bá xă làm sao
được?
Nhiều
tiếng khác: - Cứ quy mẹ nó lên. Cũng chẳng oan ức
ǵ chúng nó mà sợ.
Thế
là quy lên bá xă
[...]
Tế
20-11 TRậ đI
[...]
Trung nông
quy lên phú nông
Đối
với nhà Tiều, bà con tố rất nhiều những
thái độ những cư xử những tội t́nh lầm
lỗi từ mấy đời. Cũng có cả bóc lột
nữa.
Lương
phụ trách lên biểu. Lương lấy biểu măi vẫn
không thấy đủ tiêu chuẩn, công xá gạn măi cũng
không đủ 240 công.
Thành là
đội trưởng cứ bảo: - Cố lấy biểu
mà quy cho nó lên phú nông.
-
Nhưng mà tôi đă cố măi rồi không đủ. Th́ chi ủy
phải xét lại cho kỹ. Không thể lên phú nông
được.
Thành
lườm: - Cậu th́ cứ hẹp ḥi, c̣ kè công xá măi. Quy
lên phú nông th́ có lợi cho CCRĐ, trường hợp đặc
biệt c̣n tiếc ǵ mà không quy?
[...] Sau cứ
quy lên phú nông.
ĐịA
CHẹ SẻI Là LANG THUẩC
Diên là cán
bộ xóm đă cùng cốt cán điều tra lên biểu
địa chủ Sợi. Ruộng đất đủ
tiêu chuẩn mà không có lao động. Chỉ mắc cái là Sợi
có nghề bốc thuốc. Nhưng Sợi bốc thuốc
từ 49 về trước, từ 49 th́ hắn chỉ bán
ś sằng tí thuốc cam, cả nhà có mấy cái lọ bằng
nắm tay nh́ nhằng. Theo bà con th́ hắn sống bằng
tô. Đến 53 th́ hắn chết. C̣n vợ vẫn bán thuốc
cam và cho phát canh 7 mẫu ruộng.
Diên báo
cáo lên, trên chi ủy cứ gạt đi. Người ta có
nghề thuốc, quy là tiểu thương thôi.
"Một
ḿnh tôi căi chả lại", thế là Diên chịu lép vế.
Giải thích lại cho bà con, không ai chịu cả.