Chi ủy đang bận lắm vấn đề. Bí thư nhìn con số địa chủ đã quy là 23, so với 392 gia đình thì tỷ lệ là 4,7 %(21) rồi. Nếu quy thêm 1 người nữa thì vượt tỷ lệ. Bí thư lo vượt tỷ lệ, lo không biết nói với trên thế nào. Cụm lại bắt kiểm tra lại hết cả thì chậm hết, công tác lại kém cả... Bí thư cứ gạt đi, không cho lên biểu Sợi.

[...]

BầN Cẩ NôNG

Anh ta là bần cố nông, cán bộ cơ quan, có tính tự ái và bảo thủ đặc biệt, [...] rất tự tin ở bản chất bần cố nông của mình. Một hôm cãi nhau về vấn đề văn hoá, anh khăng khăng rằng: tôi chả có văn hoá gì mà tôi vẫn làm kế toán cơ quan được. Vì tôi là bần cố nông. ối anh trung nông, ối anh tư bản chủ nghĩa nhiều mà chả làm được.

Quyết vặn: - Thế kế toán có mấy loại mấy mục?

Anh ta ấp úng. Song quật lại: - Cái đó chẳng cần biết cũng vẫn làm được.

[...] Quyết cười giễu: - Thế không phải là anh biết làm kế toán. Anh chỉ biết làm có tính cộng tính trừ. Như vậy có làm cũng như lối mèo ăn cứt mà thôi.

Anh em cười ồ cả lên. [...] Anh chàng ức lắm nhưng vẫn không chịu:

- Vâng vâng các anh là thành phần trên các anh giỏi. Chúng tôi chỉ là bần cố nông dốt nát thôi. Thế Đảng dựa vào các anh tiểu tư sản hay dựa vào chúng tôi?

[...] Nhiều khi anh kêu ca về điểm "chỉ thấy nói nâng đỡ bần cố nông mà không thấy thực tế đâu cả". Anh nói "nâng đỡ" và anh hiểu ngầm là: không thấy đề bạt anh vào lãnh đạo, không thấy kết nạp anh vào Đảng. Kỳ chỉnh huấn, anh đã tố khổ căm thù, các chị ở cơ quan phải khóc cơ mà? Cán bộ phải bồi dưỡng anh ngày đêm, nhất nhất liên hệ về nông thôn gần như chỉ có anh, chứ cơ quan đa phần là tiểu tư sản biết gì về nông thôn?

[...]

CHIA RUẫNG

Đã nhắc anh em cố nông dăm lần bẩy lượt, học đi học lại mãi rằng: "Nhận trước thì phải nhận có gần có xa, có xấu có tốt". ừ ào cả. Thông cả.

Đến buổi tự nhận, cố nông ưu tiên tự nhận ruộng cả buổi tối, nhận chưa xong thì đã thấy hết cả ruộng thứ nhất, thứ nhì và ruộng gần. Bần nông xì xào, trung nông thở dài. "Đấy cứ bảo để anh em tự giác. Thông chỉ thông cái mồm chứ không thông cái bụng tham."

[...]

MẫT ANH THANH NIêN

Trước ở du kích, anh ta bị chính trị viên xã đội chèn ép nhiều bề. Ruộng nương là một, bị CTV xã đội cắm mất. Tình yêu là hai, anh ta yêu một chị nữ du kích, [...] bị đem ra chi bộ kiểm thảo và khai trừ vị tội hủ hoá. Anh ức lắm. Mẹ nó người ta yêu nhau nó cấm, người ta yêu nhau mà gọi là hủ hoá!

Anh ta bỏ làng đi bộ đội địa phương. Kỳ cải cách, anh nhất định xin về xã. Một là lấy người yêu cũ, hai là trả thù. Anh không nói với trên rõ ý anh như vậy, mà chỉ xoáy mạnh vào chỗ có thù ruộng đất. Trên cho về.

Anh ta rất tích cực. Về sau tìm ra được CTV xã đội là một địa chủ, loại tiểu bá. Nhưng người yêu cũ thì đã đi yêu một người khác...

[...]

DANH Tế

Cán bộ: - Tại sao thằng hào Thức nó lại sướng cao độ thế?

Chị cốt cán: - Nó sướng cao độ thế là vì nhà nó đi bóc lột nhân dân.

Cán bộ: - Thế tại sao chị lại khổ cao độ thế?

Chị cốt cán: - Em khổ cao độ thế là vì em bị nó bóc lột em trên một cái vấn đề đi ở cho nó mười mấy năm.

Hôm nay em không đi họp được vì nhà em nó cứ khống chế em. [...]

TảO HôN

Chị cốt cán 20 tuổi. Đi họp. Vào Đảng. Vào ủy ban.

Trong khi đó đức ông chồng 13 tuổi trèo me bẻ sấu. Đánh đáo. Đánh nhau. Người ta kêu ngoài ngõ: "Có chồng mà không biết dạy à. Để nó bẻ cả chuối nhà người ta rồi." [...]

ĐẻT 4

76 xã Bái Bắc:

- Con giết bố mẹ 26 vụ

- Vợ giết chồng 7 vụ

- Anh em giết nhau 14 vụ

- Chú giết cháu 4 vụ

- Bố giết con 1 vụ

- Đốt nhà 86 vụ

[...]

TỉNH PHê BìNH đOàN ẹY

Phượng Mao nhiều ngụy quân ngụy quyền. Đồng chí Cần (đoàn ủy cụm trưởng) không có kế hoạch gì, cứ bảo tránh tổ chức cũ, đi sâu tìm người tốt. Đội hoang mang, tìm đâu ra người trắng như tờ giấy trắng. Không bị bắt thì bị tù, không tù thì ngụy. Loanh quanh đường vòng mãi.

Buớc 2 cũng không kết nạp được đảng viên. Chỉ vì lý do muốn người trắng như giấy trắng. Chật vật quá. Trên cứ thúc, đề mức 10 người. Gạn lắm chỉ được 5 là cùng. [...] Ông Cần đi, ông Đạt đến thay, mang theo một cái mức của đoàn ủy là mức ruộng đất năm 1936. Chỉ những mức là mức, đội càng hoang mang.

Về gia đình nhà Sợi (lang thuốc) năm lần bẩy lượt đồng chí Cần cũng không duyệt cho là địa chủ, cứ cho là tiểu thương. Đội đành cứ để Sợi là tiểu thương.

Lương phê bình đoàn ủy: - Duyệt cho bắt người xong thì đồng chí đoàn ủy khác lại phê bình.

[...] Y phê bình đoàn ủy: - Lên hồ sơ ác bá Seo rồi, phát động xóm mà lên hồ sơ, lên duyệt, đồng chí Cần không duyệt, cứ bảo: ác bá thì sao xóm này không có tay sai?

[...] Trên cứ giáng xuống chỉ thị nào, mức nọ mức kia nào. Làm đoàn ủy như vậy thì cũng dễ. Trình bày ra thì chi ủy lại xua tay đi. [...]

Bà cụ chết [...]

Nguyễn t Tiến bị giết [...]

Chị Tính bị chết [...]

Tên Nhất chết [...]

Phú nông Mẫu treo cổ không chết [...]

Tôi giật mình sợ quá, chết mãi thế này, không thiết cơm nước gì nữa.

Lại một vụ đốt nhà [...] Giết trung nông Trạch [...]

BCL PHê BìNH HOàNG CầM

Thơ hay thì hay thực, nhưng mà hắn địa phương tính lắm. Quê hắn ở Thuận Thành Bắc Ninh mà. Bài nào cũng đá một tí Bắc Ninh. Bên kia sông Đuống nhé. Quê hương ta lúa nếp rơm nồng... Địa phương tính quá.

[...]

VăN NGHệ đI THAM QUAN

A: - Văn nghệ đi tham quan thì cũng phải "3 cùng", họp, bắt rễ... Các việc đều làm thì mới kết quả. Viết mới hay được.

Phóng viên B: - Không nhất thiết. [...] Thế Đảng có "3 cùng" không? Sao vẫn kết quả?

A hơi bối rối, song quật lại: - Đảng khác. Nhiệm vụ Đảng là lãnh đạo, cậu có phải Đảng đâu? Lập trường so sánh thế nào được?

B: - Mỗi người mỗi việc. Trong cải cách, đội viên có nhiệm vụ riêng, Đảng có nhiệm vụ riêng, người viết văn có nhiệm vụ riêng. Do nhiệm vụ, khó khăn của từng nhiệm vụ khác nhau nên nhất định cách làm việc có chỗ khác nhau.

A: - Văn nghệ còn phải đi sâu hơn người đội viên chứ! Càng phải "3 cùng" gấp bội chứ!

B: - Đi sâu hơn không phải có nghĩa là phải "3 cùng" hơn.

A chu chéo: - Không "3 cùng" thì đi sâu làm sao được?

B hỏi quặt lại: - Cậu có hiểu một người viết văn cần phải làm việc thế nào không?

A: - Lạ gì! Phải đi sâu đi sát quần chúng, tức là còn phải "3 cùng" hơn đội viên chứ.

B lại hỏi: Thế Trung Ương có "3 cùng" không? Thế Trung ương có sâu sát không? [...]

A: - Anh không phải là Trung ương...

B: - Không phải là Trung ương, nhưng cũng không phải là đội viên. Là văn nghệ. [...]

A: - Anh quan niệm văn nghệ tách rời chính trị.

B: - Tôi tách rời văn nghệ khỏi chính trị máy móc.

A: - Anh văn nghệ nào cũng thế. Tự do, lại lắm lý lẽ bào chữa.

Cuộc cãi vã đâm ra biến thành cuộc ẩu đả, cầm xoong chảo to tướng úp lên đầu nhau. Ai khoẻ thì được. [...]

BCL

Hết tăm thì lại ra nhà hàng ăn 100 đồng cháo gì đó, rồi lừa lúc chủ hàng vô tình vơ một nắm tăm đút túi.[...] Bảo văn nghệ ta còn kém quá. ít quyển hay. Kể ra thì chỉ có 2 quyển, Trường kỳ kháng chiến nhất định thắng lợi của Trường Chinh và Sửa đổi lề lối làm việc của CB là hay.

Tư TưậNG THàNH TíCH

Đem một bần nông, thổi phồng khuyết điểm, quy thành cường hào gian ác, xử tử hình. Anh nào cũng muốn xóm mình có bá. Lại muốn bá xóm mình thật ác, lắm tội, thành bá xã, bá vùng. Lại muốn bá xóm mình càng bị xử nặng càng thành tích. Cán bộ tranh nhau cho bá mình nặng tội.

Anh nào cũng muốn cho rễ xóm mình trở nên những bí thư, chủ tịch. Cán bộ tranh nhau cho rễ được kết nạp, được đề bạt.

[...]

Không nhận ra địch 100%

Mắc vòng vây địch bị mua chuộc 143/700

Hoang mang sợ địch 153/700

Đả kích nhân dân 777/1000

Bắt người 306/700

Bắt trá hình 334/1000

Nhục hình 559/1000

Vạch thành phần sai 346/700

Chia sai 277/700

Không 3 cùng, kém chịu khổ 169/1000

Bao biện 824/1000

Tham ô 35/700

Không muốn đi cải cách 103/4000

[...]

CON GIẩNG GẫY

Văn Cao kể

Xuân Diệu(22) đang dịp đi thăm Trung Quốc, lúc sắp về thì dốc túi đi sắm quà ngoại quốc. Mua những con giống nhỏ. Loay hoay đánh gẫy chân một con. Xong nhất định không cho tính tiền.

Tạ Phước: - Làm thế mất danh dự người Việt Nam. Con giống là bao nhiêu!

- ở Bắc Kinh này ối Việt kiều chứ. Vả lại không trả tiền để cho họ phải kiểm điểm, ai bảo làm con giống không được tốt!

MUA VIOLONS

Vẫn chuyện thi sĩ Xuân Diệu. Còn thừa một ít tiền, không biết nên mua cái gì cho có lợi. Thi sĩ đang thiếu một cái Parker, làm sao mua cái gì để về nước có lời kiếm lấy một cái Parker.

TPhước xui: - Violon về nhà thì bán chạy lắm.

Thế là thi sĩ đi mua 2 cái violons. TPhước chả là nhạc sĩ: "Tuy vậy nhưng mà nước Việt Nam được thêm 2 cái violons."

CHạY GADôDEN

Đồng chí TL gặp Văn Cao hỏi thăm sức khoẻ bây giờ ra sao.

Văn Cao: - Độ này chạy gadôden lắm anh ạ.

Đồng chí TL chân thực không hiểu mới hỏi: - Chạy gadôden là thế nào hử anh?

Văn Cao vẫn cái điệu nói tự nhiên mà xỏ, xỏ mà tự nhiên: - Nghĩa là nó cứ xập xì xập xò...

[...]

KIệN đẫI, đòI BĨ CHỎNG

Một chị bần nông lấy anh ta cũng bần nông. Lấy năm ngoái (54), hai bên cùng 17 tuổi. Nhưng mà đâu như không yêu nhau lắm. Chị ấy chê chồng là bé quá. Con gái người nó phổng, chị lớn gấp rưỡi chồng.

Đội về, chị đến đòi li dị chồng. Đội không giải quyết, hẹn để sau CCRĐ. Sau CCRĐ chị lại đến. Lần này đội giải quyết bằng tình thương yêu giai cấp.

Chị không thông. Hiện nay chị vẫn chê chồng.[...]

25-12

10 giờ 30 về tới Tiên Phong, vào xóm Kim Quan. Một số đi thăm nghèo hỏi khổ xóm Kim Quan. 1 giờ 30 họp ủy ban xã nghe báo cáo tình hình. Tối họp đội, phân phối cán bộ đi các thôn.

[...]

26-12

Cán bộ xuống xóm. Thăm nghèo. Tìm hiểu tình hình. Tuyên truyền chính sách. Tìm rễ. 12 giờ họp du kích và công an xã. 1 giờ gặp hiệu trưởng trường học, BCH công trường. Tối họp xóm giới thiệu đội, tuyên truyền chính sách, chuẩn bị meeting.

[...]

KHÓ PHâN BIệT

Cán bộ đội hỏi nhà trưởng xóm. Một ông trạc 50 chỉ đường. Rồi dẫn đến tận nơi. Rồi vào tận nhà. Theo chân đội. Rót nước. Hút thuốc lào. Thiếu nhi theo cán bộ hàng dăm bảy em. Đang ngồi nói chuyện ở đâu các em cũng sà vào. Cán bộ nhớ báo cáo ở hội trường: Lo bị bao vây!

Bà con đến chơi. Xem mặt anh đội. Bế con bồng cháu vào nhà, đứng ở sân nhòm. Đó là lòng tốt của nhân dân? Đó là sự bao vây của địch?

Nhà cửa tàn phá chiến tranh mới làm lại. Lộn ẩu cả. Có bần cố nông lại vớ được cái sân gạch to tướng, cái nền gạch thực đẹp. Có địa chủ lại chỉ tùm hum một cái túp tranh.

Nào công trường, nào nhà ga, nào nhà máy diêm, nào thồ nước đái, nào đẩy xe bò, lắm việc pha tạp. [...]

Lề TRẻ

Lên 2 lên 3. Mắt toét nhoèn. Ruồi đậu đầy cả vành mắt. Bụng ỏng, mỗi cái áo hoa mậu dịch đen bửn, chân đầy mụn nhọt, phẩm xanh bôi đầy cả. [...]

Bà BáC ANH LưẻC

[...] Mời các anh về nhà em. Nhà em thì nghèo khổ lắm. Mà thực thà lắm. Không còn biết khôn ngoan gì cả.

Trước kia cũng ăn lộc thánh. Hồi xưa kia. Sau này thánh chẳng còn ăn thua gì nữa, đâm ra túng bấn quá. Kỳ giảm tô được loại A về quả thực. Được hơn 1 vạn. Con cháu được 1 sào tạm cấp. Xa quá. Chỗ đầu trâu trán khỉ. Không cày cấy được. [...]

27-12

NHà TRểC.

Thăm nghèo... Tìm rễ. Chiều meeting, 3 giờ. Tối họp xóm học mục đích CCRĐ, đường lối, nhiệm vụ nhân dân. Tối họp chi bộ: chính sách xây dựng Đảng ở nông thôn, ổn định tư tưởng.

Con cháu nhà tôi

Đang ăn cơm bà cụ Cẩn đến ngồi xệp bên mâm cơm.

- Anh ăn xong rồi chứ?

- Xong rồi.

- Thế anh đội cho em trình bày. Từ hôm đội về nhân dân ai cũng phấn khởi, mà em chảy nước mắt ra...

- Làm sao hử cụ?

- [...] Đầu đuôi câu chuyện nhà em lại bão mà 4 anh cán bộ ở.[...] Giá mà anh Thúy thì em không thắc mắc, nhưng mà lại đúng vào anh Ân mới khổ cho em chứ. Thật là nói ra xấu hổ, em xin trình bày với ông đội. Con cháu nó hư nết quá. [...] Nó lại đàng đúm với hai con nữa. [...] Nghĩa là nhân dân các ngành các giới cùng với em căn vặn con cháu mãi mà nó không chịu nói ra. [...] Anh Ân anh ấy đánh mất cái đồng hồ. Anh ấy không nói gì cả với em mà lại đi nói với ông trưởng xóm chả biết thế nào, bảo là con cháu nó lấy. Em đánh nó 2 ngày rồi nó chả xưng ra. [...] Em doạ nó là mày không nói, đội về sẽ bắt mày "trói điếm", nó cũng không chịu xưng. [...] Em đã dùng mọi phương pháp tiến hành mà nó cứ cúi gằm mặt xuống rồi lại thõng một câu "em không lấy".

- Thế bây giờ cụ đề nghị với đội ra sao?

- Em chẳng biết thế nào nữa. Khổ quá. Còn có một mụn con. Các anh thường hay bảo là hiện còn lắm địch. Em cứ nghĩ là em chẳng có liên quan gì với địch nào, mà lại hoá ra chính em đẻ ra địch. Em thực là nghèo khó mà em đẻ ra địch. [...] Nhà có dưa cho em xin vài cái.

MẫT CáI NHà BầN Cẩ NôNG

Một cái vườn chuối. Nhà nhỏ ba gian tí xíu. Cột gỗ, mái tranh. Gạch xếp chồng lên nhau, không có vôi vữa gì cả, thay vách. [...] 2 cái chõng, hoen hoẻn lối đi. [...] Rổ rá khắp các xó xỉnh. Niêu đất. Rế. Chổi cùn. Thúng thóc. Đi ba bước thì hết nhà. [...]

Một cái nhà như thế, lại có một cái gối vuông, vải trắng, rua đăng ten, thêu những núi non phong cảnh, gối trắng nhưng cáu ghét xin xỉn. Nổi bật lên trong cả nhà. [...]

Sau mới biết là cái gối quả thực. Cán bộ chia cho bằng cái lối rút thăm. Hoá nên nhà bần nông thiếu vô số thứ cần dùng khác lại vớ phải cái gối này. Số mệnh trớ trêu, cuộc đời không có lãnh đạo sáng suốt hay đâm ra lối nghịch tính như vậy.

[...]

17 TUặI

Hai bên cùng là bần nông. Kỳ cải cách học tập hiểu nhau. Cán bộ bắt rễ vào anh ta. Anh ta đi sâu chị. Rồi công tác gần gũi nhau. Hai bên cùng 17 tuổi. Rồi cùng là cốt cán. Rồi cùng vào thanh niên xóm, anh là tổ trưởng, chị tổ phó. Rồi sau chị vào BCH thanh niên xóm. Anh làm phân đoàn trưởng, chị ấy lại tiến vọt lên trên anh. Nhưng hai bên vẫn yêu nhau đằm thắm.

Tới bước 3 thì cưới nhau. Do đội đứng lên. Đám cưới đời sống mới, chỉ có nước chè không. Thuốc lá, tí kẹo vừng cũng không có. Cưới nhau là dắt nhau về, vào cuộc đời mới.

Thế là đúng lập trường, không sợ trên phê bình.

[...]

28-12

Nhà Trúc.

Thăm nghèo... Tìm rễ. Trưa họp quần chúng, họp phú nông, địa chủ.

29-12

Nhà Trúc.

Thăm nghèo... Tìm chỗ dựa. Tối họp Nông Hội: vấn đề sản xuất- [...]

30-12

Nhà Trúc.

Sáng: phát động sản xuất. Đào giếng. Mương mạch. Trưa họp con địa chủ. 11 giờ duyệt chỗ dựa tạm thời.

31-12

Nhà Trúc.

Meeting lại. Tối họp: tìm tội ác địa chủ.

ANH LưẻC

30 tuổi. Theo nhân dân thì anh ta là người có tính hấp. Độ giảm tô tố khổ lại cứ nói là đi ở nó cho ăn no, không phải đói, cũng không khổ bằng khi về nhà đói quá. Hoặc là bị nó đánh thì anh cũng nghĩ là hôm ấy mình cũng có sơ ý để cho trâu đói thì nó đánh cho, mình cũng vậy nữa là. [...]

Mãi đêm qua, Trần Dần đến mới gặp đích anh ta. [...] Trần Dần trông cái mặt bụ bẫm đầy đặn kia, đôi môi hơi chảy nễ hiền lành, trông không thể biết là người hấp, mà chỉ thấy là một người chất phác, thực thà bậc nhất. Trần Dần hỏi anh Lược phải không? Anh quay lại, lúng túng: - Vâng, em à Lược ây... à, anh chàng ngọng, có lẽ vì cái lưỡi anh cứng nên cái lưỡi mềm của bà con mới uốn là anh cám hấp chăng?

Biết là hôm qua anh lại được bầu, Trần Dần hỏi: - Anh có được điển hình nữa không?

Anh cười thẹn thò: - ó, em ại được điểng ìng.

Anh chỉ vào tập sách thưởng trên thúng thóc: - ấy, em ả đọc được... Điểng ìng khăng mặt ơn à điểng ìng sách.

[...]

ĐấU NGUYễN VăN NGA

1. Anh Tụng lên

- Mày mất thóc, em mày lấy, mày vu cho tao mày đánh tao.

- Nga, mày có đánh anh Tụng không?

- Không.

Đả đảo...

- Mày có đánh không?

- Có.

Đả đảo thái độ ngoan cố...

- Mày ngoảnh mặt lên đây. Khoanh tay lại. Bây giờ mày đã nhận mày kể lại đi.

- Thưa quý toà con mất thóc về hỏi, chả nhẽ ở nhà mất còn có ai, anh Tụng...

- Anh với mày à?

- Ông Tụng, con hỏi ông Tụng, xong có đánh.

- Nga! Đánh thế nào? Hỏi! Cho phép mày quay về ông bà nhân dân mà nói về việc đánh anh Tụng. Phải thưa ông bà.

- Thưa ông bà nhân dân, con mất thóc con đánh anh Tụng à ông Tụng. Con trói vào cột.

- Mày có treo anh Tụng lên không?

- Con có treo ông Tụng lên ạ...

Đả đảo...

- Nga! Hỏi! Về sau thóc ai lấy?

- Con không biết ạ...

Kết luận: - Chúng ta nhân dân thấy bộ mặt ngoan cố tên địa chủ. Nó đã nhận là thóc con cháu nó lấy mà nó đổ cho anh Tụng, nó đánh.

2. Ông Sử

- Mày đánh tao nát cả người cả ngợm ra.

- Con chỉ đánh nát người thôi ạ. Không đánh vào ngợm ạ.

- Tao đói quá tao đi bẻ mấy bắp ngô. Tao lấy của nhân dân chứ có lấy của nhà mày đâu? Sao mày lột quần tao ra, chắp 10 roi đánh!

- Mày có đánh ông Sử không?

- Có.

- Mày đánh bằng gì?

- Con đánh bằng roi tre ạ. Ông ấy ăn cắp ngô, con đi tuần thì con đánh ông ấy chảy máu đít.

3. Em anh Niệm

- Anh tao là Niệm. Anh tao với mày cùng đi buôn. Mày có hiềm với anh tao. Ngày 13-7 mày thủ mưu giết anh tao.

- Việc giết anh Niệm và anh Ân thế nào? Nói ra! Kể! Từ đầu chí cuối!

Đả đảo...

Kiên quyết đánh đổ...

- Thưa quý toà, thằng Phồn thằng Nghĩa sai con đi giết anh Niệm.

- Nga!

- Dạ.

- Tao hỏi mày chứ tao hỏi đâu thằng Phồn thằng Nghĩa.

- Con cầm đá đập óc ông Niệm...

- Còn một việc nữa, trong đêm hôm ấy mày giết anh Ân ra sao?

- Con với Khoát, Nghĩa, Tộ, Tính, Hậu. Ông Hậu chém.

- Chém thế nào?

- Chém vào người.

- Mày làm gì?

- Con lấy gậy đánh.

- Đánh thế nào? Kể sao cứ nhát một thế!

- Đánh vào người.

- Xong sao?

- Xong vứt xuống sông

Kết luận: Ngày 15-7-1950 nó giết 2 ông: anh Niệm và anh Ân.

4. Chị Vịnh

- Nga! Mày sai chồng tao đi lấy thẻ, mày về mày đánh chồng tao vãi cứt.

- Đội giảm tô sắp về, mày sợ mày chỉ định chồng tao đi dân công mày giết chồng tao.

- Thưa quý toà, con có đánh ông ấy đâu?

Đả đảo...

- Nga! Nhân dân nói vu cho mày à? Mày có đánh không?

- Dạ, ông bà con nhân dân đã vạch thì con có tội ạ!

- Mày có đánh không?

- Con ở nhà con...

- Không khiến mày nói dài. Có hay không?

- Có.

- Nga! Mày có buôn lậu không? Mày làm gì?

- Con đi buôn lậu.

- Mày làm gì cơ mà? Mày làm chức vụ gì?

- Con buôn lậu.

Dẫn chứng: - Mày làm ủy viên hành chính.

- Con làm ủy viên hành chính.

[...]

9. Bà Chính

- 1952 tao khổ sở ở nhà ông Khôi, tối tao rửa chân chưa đi ngủ, mày sang nhà tao nói chuyện một lúc mày đè tao mày hiếp. Mày doạ nói ở đâu mày giết ở đấy. Tao cho mày nói. Mày nói lên.

- Mày có hiếp bà Chính không?

- Con đi từ 51 cơ mà.

- Một người đàn bà ai lại nói vu cho mày?

- Có ạ.

- Sao mày lại giơ dao ra?

- Con có dao đâu?

- Sao mày doạ, có không?

- Có doạ.

[...]

12. Ông Thìn

- Mày lấn ruộng bờ tre.

- Cha ông nhà tôi...

- Tôi với mày à?

Đả đảo thái độ láo xược...

-Có chiếm đất không?

- Có.

- Chiếm thế nào?

- Tre nó đẻ dần ra lấn sang.

- Mày có đào hào không?

- Có.

- Thế có phải tre đẻ đâu?

- Con không đo không biết bao nhiêu.

[...]

17. Ông Dăm

- Thưa ông, ông vạch lại cho con.

- Mày có lấy gánh chuối của ông Dăm không?

- Không.

Dẫn chứng.

- Có lấy không?

- Có. Lấy ở đâu?

- ở cánh đồng đi sang Hạ Dương .

- Chỗ nào?

- ở giữa cánh đồng.

- Thằng này láo, chỗ gốc nhãn cơ mà!

[...]

Giải địa chủ Nga ra khỏi đấu trường.

Chị Chuột chửa hoang

6 tháng bụng to rồi. Làng mới đem ra điếm cho tuần gác, cùm, trói. Nuôi cho ăn cho đẻ xong xuôi. Trói hai ngón tay hai ngón chân, lấy xe điếu lăn chân, rứt lông cho đau. Tra hỏi: chửa với ai. Chị Chuột khai chửa với phó Riếm.

Vào bắt bò nhà phó Riếm. Phó Riếm không chịu, xin thử máu. Bát nước lã: giọt máu phó Riếm với giọt máu đứa bé không quyện vào nhau. Vậy là không phải.

Lại tra, lăn xe điếu. Chuột khai ngủ với Bạch.

Bạch đẹp trai, đàn sáo. Vợ cũng đẹp. Bạch nhận. Làng ăn vạ. Bắt bò, 2 lợn, đong thóc, cả làng ăn. Sạt nghiệp.

Cách nhìn sự vật của nhà thơ Tố Hữu (1955)

Tôi muốn nói tới cách nhìn của nhà thơ Tố Hữu (trong tập Việt Bắc) đối với cuộc đời, đối sự thực.

Điểm thứ nhất: thơ Tố Hữu không có cách nhìn mới nào rõ rệt.

Điểm thứ nhất là cách nhìn của Tố Hữu không có gì là đặc sắc cả. Người ta hay nói tới cá tính của một nhà thơ. Đó là một điều rất hệ trọng. Vì rằng cá tính của nhà thơ rõ rệt hay mờ nhạt, đặc sắc hay tầm thường là nó chứng tỏ nhà thơ đó sống và viết có ý thức sâu sắc hay nông cạn về vị trí của mình, của nghề nghiệp mình trong mối liên quan chung xã hội. Nói cách khác, cá tính biểu hiện trình độ thức nhận của thi sĩ đối cuộc sống. Người ta có thể nhận ra câu thơ này câu thơ khác là của Huy Cận, là giọng Hoàng Cầm hoặc giọng Xuân Diệu... Vẫn biết rằng còn phải xem cá tính ấy thế nào, nhưng ít nhất nhà thơ phải tới mức có cá tính. Đằng này, người ta khó có thể nhận ra câu thơ nào gọi được là giọng Tố Hữu. Cá tính nhà thơ mờ nhạt quá. Tố Hữu có một số câu người đọc nhớ, những câu thơ hay ấy có thể ký Nguyễn Du, Tản Đà, hay một loại ca dao nào đó. Đây không phải là chuyện "dựa vào vốn cổ" - mà là một lối dựa kém phát triển, chưa tới mức dựa mà thoát ly khỏi nó, sáng tạo thành một cái mới hẳn hoi (như bài Voi ơi voi ơi thật là một kiểu bắt chước nhạt nhẽo). Những câu hay nhất của Tố Hữu mang cái không khí thơ xa. Tố Hữu nhìn cuộc sống mới, con mắt chưa xuyên qua được cái màng cổ cũ. Lê Đạt nhận xét cô đúc rằng, Tố Hữu nói tới những chuyện mới mà không hiện tại, là như vậy. Tôi đồng ý với Lê Đạt: Tố Hữu hay đẩy lùi hình ảnh mới vào quá khứ. "Trung ương, chính phủ luận bàn việc công ...", cái khí phách hội họp của trung ương, chính phủ không giống thế. Điều này làm ta suy nghĩ nhiều về phát triển vốn cũ. Nếu không tả được đúng dân tộc ta hôm nay, - nó vừa rất mới lại vừa rất kế thừa cái cũ -, thì không thể nói dân tộc tính được.

Còn nói chung, thơ Tố Hữu rất nhiều cái lười biếng. ý, lời tầm thường. Tầm thường chứ không phải giản dị phong phú. Như là lời thì rất nhiều cái kiểu: "lòng ta xao xuyến, rung rinh", - "chúng bay chỉ một đường ra, một là tiêu diệt, hai là tù binh", - hoặc "đời vẫn ca vang núi đèo", hoặc "cụ Hồ sáng soi". Không phải là thiên lệch trích ra một số câu như vậy, hãy thử đọc lại tập Việt Bắc, ta thấy nhan nhản những lối lười, nhạt, cả lảm nhảm nữa. Cũng như lời, ý thơ Tố Hữu không đặc sắc. Tố Hữu nhìn vấn đề gì, chỉ thấy những công thức bề mặt của vấn đề ấy. Phá đường: Nhà neo việc bận vẫn đi - làm thì thi đua -, thi đua kết quả thì rồi mai địch chết. Ta đi tới: đủ cả Bắc Nam, Việt, Miên, Lào, Itsala, Itsarắc ... xem ra thì có vẻ đúng chính trị. Nhưng xét sâu xem? Tinh thần phá đường nó yếu quá (mặc dầu giai đoạn phòng ngự ...). Ta đi tới nó tản mát quá. Thơ Tố Hữu hay nói dàn ra cho đủ vị. Người chính trị giỏi không phải là người chạy quanh cho đủ mọi vấn đề, mà là người biết xoáy mạnh vào điểm chính để giải quyết. Thơ hiện thực cũng đòi hỏi nhà thơ - như nhà chính trị - giải quyết cái chủ chốt của vấn đề cho tâm hồn người đọc. Chứ không đòi hỏi làm như một anh cán bộ tuyên truyền xoàng xĩnh, nói dàn mỏng vấn đề ra, la liệt đủ các mặt như bày hàng xén. Tố Hữu chú trọng quá nhiều cho đúng cái chính trị bề mặt, cố nói cho đủ, mà thường thường cái chính trị bề sâu không đúng : - hơi thơ Tố Hữu yếu quá, khí thơ Tố Hữu thiếu cái tấn công mạnh mẽ của nhà chính trị biết dồn tâm sức, dốc khả năng vào điểm chính... Không phải như một số bạn bảo vì đây là loại "thơ trữ tình" nên nó mềm, nó nhẹ như vậy. Không! Con người mới rất khoẻ trong mọi vấn đề lớn, nhỏ, - chung, riêng. Cả trong những chuyện đời tư thầm kín, chuyện vui, chuyện buồn. Cả khi "trữ tình", con người mới vẫn có cái khí phách mạnh mẽ của nó (xem ca dao hay Mai-a-kốp-xki tả ái tình chẳng hạn...) Điểm này làm ta suy nghĩ rất nhiều về thế nào là đúng chính trị. Nếu khí phách thơ thiếu cái tấn công, cái tích cực mãnh liệt thì không thể nói đúng cái chính trị được. Về điểm này, tôi đồng ý với Hoàng Cầm: kiểu chính trị như của Tố Hữu không phải là chính trị thực. (Phải nắm cái tinh thần phê bình của Hoàng Cầm, không nên như bạn Đông Hoài căn cứ vào cái chữ mà bẻ quẹo đi).

Tố Hữu nhìn sự vật nó chính trị công thức quá, lười tìm tòi quá. Chỗ nào hay thì lại là lắp lại Nguyễn Du, Tản Đà, ca dao... Tố Hữu chưa đem tới một cách nhìn mới mẻ gì. Cách nhìn còn tầm thường. Đó là cái đau khổ của những người làm thơ: hát lên bằng một giọng hát tầm thường.

Thơ hiện thực đòi hỏi người thi sĩ phải khổ công nghiên cứu tìm tòi trong cuộc sống. Gạt bỏ những công thức bề mặt, đi vào thực chất sự việc. Cũng như nhà chính trị, nhà thơ của công nông phải theo dõi từng hơi thở, từng cái giở mình của quần chúng, của thời đại, của dân tộc. Càng phải chú ý tới những cái đang sinh thành, hôm nay là gió nhẹ, ngày mai là bão táp. Phải tìm ra được những quy luật mới của khách quan. Không phải đòi hỏi thế là vì thích mới, ham chuộng lạ. Mà chính là vì cuộc sống luôn luôn đổi mới. Người thi sĩ - cũng như người chính trị - đứng dừng lại thỏa thuê với những cách nhìn đã tầm thường, đã công thức - là người sẽ bị cuộc sống vượt qua đầu, vứt bỏ lại. Pê-tô-fi bảo"hãy im đi" - và gọi tên là bọn "ca sĩ lạc hậu" những thi sĩ nào không đem tới một cách nhìn mới, - nói đúng hơn không khám phá được những cái mới sẵn có trong thực tế. Phải nói ngay rằng thơ ca quần chúng tuy nói chung còn lõm bõm bản năng tự nhiên, nhưng có những viên ngọc thật sáng tạo. Sự làm việc sáng tạo của họ làm cho cách nhìn và thơ ca của họ nhiều sáng tạo. Họ không biết lý luận hiện thực, nhưng chính chủ nghĩa hiện thực ở quần chúng , - cũng như xã hội tương lai. Đừng nên lo là họ sẽ rụt rè không dám làm thơ nữa. Bão to cũng không thể làm đổ trời, cuộc nghiên cứu này chỉ có khuyến khích chứ không ngăn nổi triệu triệu người tiếp tục làm thơ đâu. Có thể chỉ một số nhỏ đã hay sắp vào chuyên môn có thể rụt rè, sợ lý tưởng thơ cao quá. Tôi thường thấy con người ta kém cỏi, rụt rè chính là vì lý tưởng nó thấp. Hay không có lý tưởng. Chứ không phải vì lý tưởng nó cao. Thơ hiện thực là của quần chúng, do quần chúng, vì quần chúng. Nó cao thực, người thi sĩ phải mất máu trên một vần thơ như một chiến sĩ mất máu trên một lô cốt địch. Nhưng nó cũng dễ thôi, quần chúng vẫn làm, đã đạt được một số câu. Ai muốn dễ thì phải cố chịu khó làm như quần chúng: sống chết nhọc nhằn, mồ hôi máu đỏ. Những vần thơ hay nhất mới nhất là những vần thơ lăn lộn trong cái thực tế mưa bão ấy. Cá tính thơ Tố Hữu còn mờ. Sự thiếu sót thực tế làm cho Tố Hữu chưa thoát khỏi cái nhìn tầm thường và ảnh hưởng thơ xưa.

Điểm thứ hai là cách nhìn của Tố Hữu thật nhỏ bé quá. Nhìn vấn đề gì, vấn đề ấy thu hẹp lại. Yêu ai người ấy nhỏ đi.

Nhìn chiến sĩ: nhìn vào bề sâu lớn lao khí phách của chiến sĩ thì ít. Mà lại nặng nề về những tiếng kêu trừu tượng (anh Vệ quốc quân ơi, sao mà yêu anh thế?),- những hình dung từ dồn dập (người bạn đường anh dũng,- anh chiến sĩ hiền lành),- những cái nét hình thức (bóng anh nắng chiều v.v.) ... Hình ảnh chiến sĩ thu nhỏ lại.

Nhìn Hà Nội: yếu đuối, đợi chờ.

Nhìn bà mẹ bộ đội: thương xót, chán nản.

Nhìn Việt Bắc: xa vắng heo hút. Người ở lại, người về xuôi đều nhỏ lại trong một khung cảnh hắt hiu.

Nhìn Triều Tiên: yếu ớt, ỷ lại. Không phải cái chính là vì Tố Hữu dùng hình ảnh em bé. Cái chính do cách nhìn em bé đó thế nào?.

Nhìn lãnh tụ: chỗ thì hình thức gượng gạo "chòm râu mát rượi hòa bình". Chỗ thì tả thành một đạo sĩ tầm thường nhàn tản "ung dung yên ngựa bên đường suối reo" (có thể tả lãnh tụ đi chơi, nhưng phải tả khác ...). Nói chung thì "công thức cha già" nặng. Không thấy lãnh tụ vừa là cha, vừa là con đẻ của quần chúng. Chỗ thì tả lãnh tụ mênh mông, - thi sĩ và quần chúng bé nhỏ đi dưới cây chì đỏ của lãnh tụ. Lãnh tụ như núi, quần chúng li ti như kiến con. Hình ảnh không cân xứng ,- định làm to - vô tình hoá ra làm nhỏ bé lãnh tụ đi, làm sai lệch sự liên quan giữa lãnh tụ và quần chúng. Không phải là phủ nhận một vài nét khá sáng tạo của Tố Hữu, như tả lãnh tụ "trẻ mãi không già", nêu lên được nét Hồ chủ tịch là người thanh niên số một. Nhưng nói chung bản chất người lãnh tụ kiểu mới :- vừa phi thường vừa tầm thường, - vừa độ lượng vừa nguyên tắc, vừa hành động vừa trí tuệ, vừa giản dị vừa phong phú, vừa đạo đức vừa không công thức gò bó, ... bản chất ấy bị thu nhỏ lại trong kính thơ Tố Hữu. Chính vì lòng yêu lãnh tụ, gắn liền với lòng yêu giai cấp, yêu dân tộc thúc dục ta nên mạnh dạn làm thơ về lãnh tụ, - nhưng không thể khuyến khích ta thỏa thê ở mức ấy.

Nói thêm Tố Hữu nhìn sự hy sinh của quần chúng thế nào? Như trong bài "Phá đường", cứ tạm cho chị nữ dân công đó là một quần chúng tốt, Tố Hữu tả chị ấy nhà neo, con bế con bồng, ngô sắn bề bộn. Vậy mà: "em cũng theo chồng đi phá đường quan". Sự hy sinh như thế mà buông nhẹ tênh trong một câu như vậy!

Người ta hay nói tới lòng yêu nước của thơ Tố Hữu. Người ta bảo đối với Tố Hữu, tổ quốc cụ thể ra là những bà mẹ, những người chiến sĩ, những công việc kháng chiến (phá đường, về Hà Nội, xa Việt Bắc, v.v...) Tôi cũng đồng ý vậy. Nhưng mà đối với những điểm cụ thể ấy, con mắt Tố Hữu đã thu bé nó cả lại. Không phải là đem cộng máy móc lại, nhưng vì những yếu tố tạo nên nó đã nhỏ yếu cả, hóa ra tình yêu nước của nó cũng bé bỏng đi. Lê Đạt cũng đã nhận xét cái căm thù rất yếu trong thơ Tố Hữu làm cho tình yêu nó mỏng mảnh. Yêu nước, căm thù, chúng ta đều muốn những vần thơ không nên "tí ti yêu nước, tí ti căm thù". Chúng ta muốn như Maia-kốp-xki nói:

Đồ sộ yêu thưong

Đồ sộ căm thù ....

Muốn thế, - vì đó là thực tế của dân ta, thời đại ta, thực tế cuộc chiến đấu võ trang hôm qua và hòa bình hôm nay. Mỗi nhà thơ một cách nhìn, một cách nói khác nhau, nhưng đều có cái căm thù, thương yêu đồ sộ ấy.

Có người bảo không thể đòi hỏi trong một tập thơ nhỏ mà tả chiến sĩ, người mẹ, phá đường, Việt Bắc, Hà Nội v.v... đều là hay cả. Không, không !... Người thi sĩ có một cách nhìn lớn thì không cần một tập thơ đâu. Mà bất cứ một bài, một câu, một ý, nói cái gì nó cũng thành lớn, vạch một nét nào cũng là nét lớn cả. Chuyện lớn bé không phải chuyện dài ngắn,- cũng không phải là chuyện đề tài. Mà là chuyện cách nhìn, cỡ trình độ nhận thức sự vật.

Điểm thứ ba là cách nhìn Tố Hữu hay bao phủ lên vấn đề một cái buồn yếu đuối. Điểm này Hoàng Yến, Hoàng Cầm và nhiều bạn đã phân tích nhiều. Những người bênh vực thơ Việt Bắc nhất trước kia không nhận, bây giờ cũng đã nhận rằng cái buồn trong thơ Tố Hữu là một sự thực khách quan,- không phải do bịa đặt người phê bình. Mà đây không phải cái buồn xốc người ta lên hành động, không phải cái buồn tới căm thù của những hy sinh mất mát, đổ vỡ trong chiến tranh. Mà lại là một thứ buồn nó "ru", yếu đuối và nhẹ . Điều đó bây giờ đã được công nhận nhiều rồi. Cuộc nghiên cứu thơ Tố Hữu hôm nay đã tiến được một bước ấy. Nhưng mà vấn đề căn bản vẫn chưa chuyển nhích: chất tiểu tư sản là chính của thơ Việt Bắc hay chỉ là cái rơi rớt phụ ?

Tôi đồng ý với Hoàng Cầm, Lê Đạt và nhiều bạn khác rằng: căn bản thơ Tố Hữu là kiểu thơ tiểu tư sản đi theo cách mạng. Cách nhìn tầm thường, nhỏ bé, buồn yếu đuối, lại còn rơi rớt cách nhìn thơ xưa. Một cái kính thơ như vậy, thu hẹp cuộc sống lại như một hòn non bộ xinh xắn, chưa phải là cái kính thơ vĩ đại của công nông. Tôi nói tiểu tư sản cách mạng, tức là nói cái ưu cũng ở đấy, cái khuyết cũng ở đấy. Tiểu tư sản rất nhiều, mỗi người còn ít nhiều chút tiểu tư sản, nên thơ Tố Hữu cũng có thể ngâm ngợi được. Nó có ích trong phạm vi ấy. Nhưng nếu nói nó đã là công nông, là dân tộc, là thời đại, là hiện thực thì quả là sai sự thực. Dân ta, công nông ta, thời đại ta không phải là tầm thường nhỏ bé, yếu đuối như thế. Nếu không nhận rõ điều đó, thì thật là tai hại cho tác giả, cho quần chúng, cho thơ hiện thực.

Rất rõ rệt là Tố Hữu có những thiện ý, có cố gắng. Cố phục vụ chính trị. Cố theo sát đề tài trước mắt. Cố quần chúng. Cố dân tộc. Cố điêu luyện thơ nữa. Nhưng chưa đủ mức thoát khỏi cách nhìn tầm thường, nhỏ bé, buồn, yếu ớt,- cho nên cái đạt được của Tố Hữu đi vào đường thơ hiện thực mới chỉ là hình thức. Không lấy làm làm lạ rằng thơ Tố Hữu có nhiều mâu thuẫn chưa thống nhất. Có vẻ chính trị mà chỉ là chính trị công thức. Có vẻ dân tộc, quần chúng mà thực chưa phải. Có vẻ phục vụ trước mắt mà thực lại không hiện tại. Có vẻ điêu luyện thơ mà thực còn rất nhiều cái dễ dàng, lười biếng.

Phê bình thế có phải là do tính khe khắt không? Có phải vì vị trí của Tố Hữu, vì Tố Hữu là một cây bút khá lâu năm nên ta cứ khắt khe không ? - Một nghìn lần không phải.

Người ta hay nói tới quần chúng, thời đại. Tôi rất đồng ý quần chúng, thời đại là người giám sát tối cao quyết định nghệ thuật. Thơ hiện thực là của quần chúng. Chính cuộc nghiên cứu thơ này tức là thời đại đang xét thơ Việt Bắc, mới là một lần đầu. Thời đại ta chưa có kết luận gì. Nhưng phải thấy rằng thời đại chúng ta vô cùng vô tư, khách quan, trọng sự thực. Và cũng rất vô cùng nâng đỡ nghệ sỹ. Không phải chỉ nâng đỡ ngòi bút mới- mà càng phải nâng đỡ ngòi bút cũ (tuy nhiên cách nâng đỡ khác nhau, vì khó khăn, điều kiện hai đằng khác nhau). Chúng ta nâng cao lá cờ thơ hiện thực, nên phải nhìn cho đúng thơ Tố Hữu đã cố gắng đi được tới mức nào,- con đường tiếp tục còn gian nan gấp mấy ? Vậy ra chưa có thi sỹ nào hiện thực, chân chính của công nông ư ? Tôi thấy quả như vậy. Không có gì mà sốt ruột, chuyện nghệ thuật phải tính hàng chục, hàng trăm năm. Chúng ta mới là lúc bình minh, ánh sáng còn non nhạt. Nhưng mà ta đã có hàng vạn vạn câu thơ còn tản mát do bàn tay quần chúng tạo nên, rất xứng gọi là công nông. Chỉ có cái những người chuyên môn có chịu vất vả sống chết đấu tranh như quần chúng không? Nếu như vậy, ta sẽ đẩy được mặt trời lên đỉnh sáng. Đối với Tố Hữu cũng như mọi nhà thơ, chúng ta chân thành đề nghị: lăn xả vào thực tế, mở rộng cách nhìn, sáng tác mạnh bạo tự do. Tổ quốc khó khăn hôm nay đang gọi tên chúng ta với những vần thơ vất vả, tìm tòi, mới mẻ hơn

5-1955

Hòang Yến, Lê Đạt đã phân tích nhiều

Nhất định thắng (1955)

Tôi ở phố Sinh Từ:

Hai người

Một gian nhà chật

Rất yêu nhau sao cuộc sống không vui?

Tổ quốc hôm nay

tuy gọi sống hoà bình

Nhưng mới chỉ là năm thứ nhất

Chúng ta còn muôn việc rối tinh...,

Chúng ta

Ngày làm việc, đêm thì lo đẫy giấc

Vợ con đau thì rối ruột thuốc men

Khi mảng vui - khi chợt nhớ - chợt quên

Trăm cái bận hàng ngày nhay nhắt

Chúng ta vẫn làm ăn chiu chắt

Ta biết đâu Mỹ Miếc tít mù

Chúng còn đương bày kế hại đời ta?

Tôi đi giữa trời mưa đất Bắc

Đất hôm nay tầm tã mưa phùn

Bỗng nhói ngang lưng

máu rỏ xuống bùn

Lưng tôi có tên nào chém trộm?

A! Cái lưỡi dao cùn!

Không đứt được - mà đau!

Chúng định chém tôi làm hai mảnh

Ôi! Cả nước! Nếu mà lưng tôi lạnh

Hãy nhìn xem: có phải vết dao?

Không đứt được mà đau!

Lưng Tổ Quốc hôm nay rớm máu

Tôi đã sống rã rời cân não

Quãng thời gian nhưng nhức chuyện đi Nam

Những cơn mưa rơi mãi tối sầm

Họ lếch thếch ôm nhau đi từng mảng

Tôi đã trở nên người ôm giận

Tôi đem thân làm ụ cản đường đi

- Dừng lại!

Đi đâu?

Làm gì?

Họ kêu những thiếu tiền thiếu gạo

Thiếu Cha, thiếu Chúa, thiếu vân vân

Có cả anh Nam chị Nữ kêu buồn

- ở đây

Khát gió, thèm mây...

Ô hay!

Trời của chúng ta gặp ngày mây rủ

Nhưng trời ta sao bỏ nó mà đi?

Sau đám mây kia

là cả miền Nam

Sao nỡ tưởng là non bồng của Mỹ!

Tôi muốn khóc giữ từng em bé

- Bỏ tôi ư? - Từng vạt áo - Gót chân

Tôi muốn kêu lên - những tiếng cọc cằn...

- Không! Hãy ở lại!

Mảnh đất ta hôm nay dù tối

Cũng còn hơn

non bồng Mỹ

triệu lần...

Mảnh đất dễ mà quên

Hỡi bạn đi Nam

Thiếu gì ư? Sao chẳng nói thực thà?

Chỉ là:

- thiếu quả tim, bộ óc!

Những lời nói sắp thành nói cục

Nhưng bỗng dưng tôi chỉ khóc mà thôi

Tôi nức nở giữa trời mưa bão

Họ vẫn ra đi

- Nhưng sao bước rã rời?

Sao họ khóc?

Họ có gì thất vọng?

Đất níu chân đi,

gió cản áo bay về

Xa đất Bắc tưởng như rời cõi sống

Tưởng như đây là phút cuối cùng

Giăng giối lại: - mỗi lùm cây - hốc đá

- mỗi căn vườn - gốc vả - cây sung

Không nói được, chỉ còn nức nở

Trắng con ngươi nhìn lại đất trời

Nhìn cơn nắng lụi, nhìn hạt mưa sa

Nhìn con đường cũ, nhìn ngôi sao mờ

Ôi đất ấy - quên làm sao được?

Quên sao nơi ấm lạnh ngọt bùi

Hôm nay đây mưa gió dập vùi

- Mưa đổ mãi lên người xa đất Bắc...

Ai dẫn họ đi?

Ai?

Dẫn đi đâu? - Mà họ khóc mãi thôi

Trời vẫn quật muôn vàn tảng gió

Bắc Nam ơi, đứt ruột chia đôi

Tôi cúi xuống - quỳ xin mưa bão

Chớ đổ thêm lên đầu họ

- khổ nhiều rồi!

Họ xấu số - chớ hành thêm họ nữa

Vườn ruộng hoang sơ - Cửa nhà vắng chủ

Miền Nam muôn dặm, non nuớc buồn thiu

Họ đã đi nhưng trút lại tâm hồn

Ôi đất Bắc! Hãy giữ gìn cho họ

Tôi ở phố Sinh Từ

Những ngày ấy bao nhiêu thương xót

Tôi bước đi

không thấy phố

không thấy nhà

Chỉ thấy mưa sa

trên mầu cờ đỏ

Gặp em trong mưa

Em đi tìm việc

Mỗi ngày đi lại cúi đầu về

- Anh ạ!

họ vẫn bảo chờ...

Tôi không gặng hỏi, nói gì ư?

Trời mưa, trời mưa

Ba tháng rồi

Em đợi

Sống bằng tương lai

Ngày và đêm như lũ trẻ mồ côi

Lũ lượt dắt nhau đi buồn bã

Em đi

trong mưa

cúi đầu

nghiêng vai

Người con gái mới mười chín tuổi

Khổ thân em mưa nắng đi về

lủi thủi

Bóng chung

đè lên

số phận

từng người

Em cúi đầu đi, mưa rơi

Những ngày ấy bao nhiêu thương xót

Tôi bước đi

không thấy phố

không thấy nhà

Chỉ thấy mưa sa

trên mầu cờ đỏ

Đất nước khó khăn này

sao không thấm được vào Thơ?

Những tủ kính tôi dừng chân dán mũi

Các thứ hàng ế ẩm đợi người mua

Nhưng mà sách - hình như khá chạy

à quyển kia của bạn này - bạn ấy

Quyển của tôi tư lự - nét đăm đăm

Nó đang mơ: - nếu thêm cả miền Nam

Số độc giả sẽ tăng dăm bảy triệu

Tôi đã biến thành người định kiến

Tôi ước ao tất cả mọi người ta

Đòi thống nhất, phải đòi từ việc nhỏ

- từ cái ăn

cái ngủ

chuyện riêng tư

- từ suy nghĩ

nựng con

và tán vợ

Trời mưa mãi lây rây đường phố

Về Bắc Nam tôi chưa viết chút nào

Tôi vẫn quyết Thơ phải khua bão gió

Nhưng hôm nay

tôi bỗng cúi đầu

Thơ nó đi đâu?

Sao những vần thơ

Chúng không chuyển, không xoay trời đất?

Sao chúng không chắp được cõi bờ?

Non nước sụt sùi mưa

Tôi muốn bỏ Thơ

làm việc khác

Nhưng hôm nay tôi mê mải giữa trời mưa

Chút tài mọn

tôi làm thơ chính trị

Những ngày ấy bao nhiêu thương xót

Tôi bước đi

không thấy phố

không thấy nhà

Chỉ thấy mưa sa

trên mầu cờ đỏ

Em ơi! - Ta ở phố Sinh Từ

Em đương có chuyện gì vui hử?

à cái tin trên báo - ừ em ạ

Chúng đang phải giậm chân đấm ngực!

Vượt qua đầu chúng nó,

mọi thứ hàng

Những tấn gạo vượt đi

Những tấn thơ, tài liệu

Vẫn xéo qua đầu chúng, giới danh gì?

ý muốn dân ta

là lực sĩ khổng lồ

Đè cổ chúng mà xoá nhoà giới tuyến

Dân ta muốn, trời kia cũng chuyển

Nhưng

Trời mưa to lụt cả gian nhà

Ôm tất cả che mưa cản gió

Con chó mực nghe mưa là rú

Tiếng nó lâu nay nghe khản em ạ

Thương nó nhỉ - nó gầy - lông xấu quá

Nó thiếu ăn - hay là giết đi ư?

Nó đỡ khổ - cả em đỡ khổ

Em thương nó - ừ, thôi chuyện đó

Nhưng hôm nay anh mới nghĩ ra

Anh đã biến thành người định kiến

Những ngày ấy bao nhiêu thương xót

Tôi bước đi

không thấy phố

không thấy nhà

Chỉ thấy mưa sa

trên mầu cờ đỏ

Tôi đi giữa trời mưa đất Bắc

Tai bỗng nghe những tiếng thì thầm

Tiếng người nói xen tiếng người ầm ả

- Chúng phá hiệp thương!

- Liệu có hiệp thương?

- Liệu có tuyển cử?

- Liệu tổng hay chẳng tổng?

- Liệu đúng kỳ? Hay chậm vài năm?

Những câu hỏi đi giữa đời lỏng chỏng

Ôi! Xưa nay Người(23) vẫn thiếu tin Người

Người vẫn thường kinh hoảng trước tương lai

Người quên mất Mỹ là sư tử giấy

Người vẫn vội - Người chưa kiên nhẫn mấy

Gan người ta chưa phải đúng công nông

Người chửa có dạ lim tim sắt

Người mở to đôi mắt mà trông!

A tiếng kèn vang

quân đội anh hùng

Biển súng

rừng lê

bạt ngàn con mắt

Quân ta đi tập trận về qua

Bóng cờ bay đỏ phố đỏ nhà

Lá cờ ấy là cờ bách thắng

Đoàn quân kia muôn trận chẳng sờn gan

Bao tháng năm đói rét nhọc nhằn

Từ đất dấy lên

là quân vô sản

Mỗi bước đi lại một trưởng thành

Thắng được Chiến Tranh

Giữ được Hoà Bình

Giặc cũ chết - lại lo giặc mới

Đoàn quân ấy kẻ thù sợ hãi

Chưa bao giờ làm mất bụng dân yêu

Dân ta ơi! Chiêm nghiệm đã nhiều

Ai có Lý? Và ai có LựC?

Tôi biết rõ đoàn sung sức ấy

Biết nhân dân

biết Tổ Quốc Việt Nam này

Những con người từ ức triệu năm nay

Không biết nhục

Không biết thua

Không biết sợ!

Hôm nay

Cả nước chỉ có một lời hô: THốNG NHứT

Chúng ta tin khẩu hiệu ta đòi

- Trả miền Nam

Tôi ngửa mặt lên trời

Kêu một tiếng - bỗng mầu trời rơi xuống

Vài ba tia máu đỏ rớt vào tôi

Dân ta ơi!

Những tiếng ta hô

Có sức đâm trời chẩy máu

Không địch nào cưỡng nổi ý ta

Chúng ta đi - như quả đất khổng lồ

Hiền hậu lắm - Nhưng mà đi quả quyết...

Hôm nay

Những vần thơ tôi viết

Đã giống lưỡi lê: đâm

Giống viên đạn: xé

Giống bão mưa: gào

Giống tình yêu: thắm

Tôi thường tin ở cuộc đấu tranh đây

Cả nước đã bầu tôi toàn phiếu

Tôi là người vô địch của lòng tin

Sao bỗng đêm nay

tôi cúi mặt trước đèn?

Gian nhà vắng - chuột đêm nó rúc

Biết bao nhiêu lo lắng hiện hình ra

Hừ! Chúng đã biến thành tảng đá

chặn đường ta!

Em ơi thế ra

Người tin tưởng nhất như anh

vẫn có phút giây ngờ vực

Ai có Lý? Và ai có LựC?

Ai người tin? Ai kẻ ngã lòng tin?

Em ơi

Cuộc đấu tranh đây

cả nước

cả hoàn cầu

Cả mỗi người đêm ngủ vẫn lo âu

Có lẫn máu, có xót thương lao lực

Anh gạch xoá trang thơ hằn nét mực

Bỗng mắt anh nhìn thấy! Lạ lùng thay!

Tảng đá chặn đường này!

Muôn triệu con người

muôn triệu bàn tay

Bật cả máu đẩy đá lăn xuống vực!

Anh đã nghĩ: Không có đường nào khác

Đem ngã lòng ra

mà thống nhất Bắc Nam ư?

Không không!

Đem sức gân ra!

Em ơi em!

Cái này đỏ lắm gọi là TIM

Anh cho cuộc đấu tranh giành THốNG NH"T

Hôm nay(24)

Trời đã thôi mưa thôi gió

Nắng lên đỏ phố đỏ nhà

Đỏ mọi buồng tim lá phổi

Em ơi đếm thử bao nhiêu ngày mưa!

Bây giờ

Em khuân đồ đạc ra phơi

Em nhé đừng quên

Em khuân cả tim gan chúng mình phơi nắng

Em nhìn cao tít trời xanh

Dưới phố bao nhiêu cờ đỏ!

Hôm nay em đã có việc làm

Lương ít - Sống còn khó khăn

Cũng là may...

Chính phủ muôn lo nghìn lắng

Thực có tài đuổi bão xua mưa không thì còn khổ

Em treo cờ đỏ đầu nhà

Lá cờ trừ ma

Xua được bóng đen chúng nó!

Những vết thương kháng chiến đỏ lòm

Đã mím miệng, lên da lên thịt

Tôi bỗng nhói ở nơi lồng ngực

Em ơi!

Chúng đốt phố Ga-li-ê-ni

và nhiều phố khác

Anh đã sống ở Sài Gòn thuở trước

Cảnh miền Nam thành một góc tim anh

Chúng đốt tận đâu

mà lửa xém tim mình

Tim nó bị thui đen một nửa

Từ dạo ấy

mà em chẳng rõ

- Em hãy đỡ cho anh khỏi ngã

Đứng đây

Một lúc!

Cờ bay

đỏ phố

đỏ nhà

Mầu cờ kia là thang thuốc chữa cho anh

Ai thắng ai thua?

Ai có Lý? Và ai có LựC?

Em ơi

Hôm nay

trời xanh

xanh đục

Nắng lên

đỏ phố

đỏ cờ

Cuồn cuộn mít tinh

Những ngày thương xót đã lùi xa

Hoà bình

thêm vững

Anh bước đi

đã thấy phố

thấy nhà

Không thấy mưa sa

Chỉ thấy nắng lên

Trên mầu cờ đỏ

Ta ở phố Sinh Từ

Em này

Hôm nay

đóng cửa

Cả nhà ra phố

mít tinh

Vung cờ đỏ

hát hò

vỡ phổi

Hỡi những người

thành phố

thôn quê

Đói no lành rách

Người đang vui

Người sống đang buồn

Tất cả!

Ra đường!

Đi!

hàng đoàn

hàng đoàn

Đòi lấy tương lai:

HòA BìNH

THốNG NHấT

ĐộC LậP

DÂN CHủ

Đó là tim

là máu đời mình

Là cơm áo! Là ái tình

Nhất định thắng!

________________________________________

1956

"Đạo lý không có tương lai."

Trần Dần (1956)

1-1

Thẩm tra chỗ dựa. Tối họp: Tội ác địa chủ. Bảo vệ đường sắt.

3-1

Nhà Thu.

Tối: Trấn áp địa chủ. Họp du kích trao đổi vũ khí. Họp thanh niên, thiếu nhi.

8-1

Điếm tố khổ Nông Hội

9-1

Nhà Thu.

Thông tin kẻ khấu hiệu: Có khổ tố khổ. Đánh đổ địa chủ cường hào đại gian đại ác. Hoan nghênh đại hội nhân dân. Sáng suốt chọn người vào thẩm phán xã.

Tố khổ Nông Hội.

11-1

Nhà Thu.

Tối: công thẩm Hoàn (Nguyễn văn Nga)

12-1

Sáng: đấu Hoàn.

14-1

Nhà Thu.

Sơ bộ chấn chỉnh tổ chức. Tối kết nạp hội viên Nông Hội mới. Bầu tổ trưởng tổ phó. Học tập tiêu chuẩn BCH Nông Hội. Cử người đi dự đại hội nhân dân.

15-1

Sáng đại hội nhân dân. Chấn chỉnh BCH. Trưa kết nạp thanh niên điển hình xã và thôn. Tối chỉnh huấn cán bộ (cho đến chiều 16).

Cháy nhà Mộc.

16-1

Sơ bộ chấn chỉnh tổ chức. Chỉnh huấn cán bộ.

21-1

Nhà Thu.

Kiểm điểm bước 1.

23-1

Bước 2.

24-1

Nông dân khổ, lịch sử làm giầu địa chủ.

26-1

Đấu Lan xuân Trường. Giảng về thành phần.

31-1

Đấu Bá Tân ở thôn XV.

2-2

Nhận định của đội về gian khổ phát động quần chúng chống địch phá hoại.

4-2

Vạch địa chủ xóm. Kết nạp Đảng (Phệ)

5-2

Nhân dân họp tốt.

11-2(1)

30 Tết.

MạC LâN

[...] Làm tự vệ ném truyền đơn hồi bí mật. Cách mạng tháng Tám vào Vệ Quốc. Nam tiến. Bị thương về nằm nhà. Tây mũ đỏ khiêu khích Hà Nội, tự vệ đào ụ, tập tành. Gọi Lân đi tập. Lân tự ái: - Các anh hãy Nam tiến, hành quân, đánh trận rồi hãy bảo thằng này tập.

Khu phố gọi Lân làm tiểu đội trưởng, Lân không nhận, khi đó trùm chăn, chơi bời, đàng đúm, nuôi mộng văn chương.

Nổ súng Lân làm tự vệ. ít lâu phó tự vệ, đổ máu trên các hè phố Hà Nội. Rút khỏi Hà Nội. ít lâu vào bộ đội. Hoà Bình ra bộ đội, báo Tiên Phong. [...] Đời làm báo là những năm khổ sở. ức với trên, với các ông văn nghệ chi hội, ức vì cái vị trí của người văn nghệ trong xã hội, vật vã đau khổ vì những khó khăn và mộng ước cao của nghề nghiệp.

[...] Văn Doãn đi Việt Bắc về. Học lỏm ở đâu về triệu tập anh em văn nghệ bộ đội. [...] Văn Doãn ó é mấy cái nguyên tắc: Dân tộc - Khoa học - Đại chúng. Văn Doãn tưởng đó là cái bửu bối, có thể loè anh em, có thể trộ tài lãnh đạo và trình độ tri thức của mình. Anh ta lại tưởng rằng cứ việc hô những chữ ấy ra là tự thành tác phẩm.

Anh em phản ứng. Đề ra những vấn đề mà Văn Doãn gạt vội đi, úp cho là vấn đề nghệ thuật, chuyên môn...

Trần Thư có bạn đến chơi. Lân cũng có bạn đến chơi. Lân đã báo cơm. Xong hai thằng kéo ra Sêu, trở về chậm. Hết mất cơm rồi, ông bạn ông Trần Thư đã ăn mất suất ông bạn của Lân. Lân ức: - Ăn thì phải có ý có tứ. Chứ sao lại ăn ẩu sĩ tả. Ăn người ta bảo ăn trông nồi ngồi trông hướng...

Trần Thư trịch thượng: - Sao cậu lại nói thế?

- Sao tôi lại không nói thế? Ăn như thế sao lại không nói?

[...] Ông bạn Trần Thư kéo tay Trần Thư: - Tant pis pour lui!

Mạc Lân ức quá, nó dùng tiếng Pháp chửi mình, Lân chửi lại: - Espèce de con. Tête de (...).

Trần Thư quay lại, tuy không hiểu tiếng nhưng biết là tiếng chửi, Trần Thư sấn sổ xông tới trước mặt Mạc Lân: - Mày nói cái gì?

Mạc Lân đấm luôn một đấm: - Mày à?

Sau đó Mạc Lân bị đi cải tạo, trại ông Hùng Hét khét tiếng Khu 3. [...] Hùng Hét là khố đỏ cũ. Hắn là đại biểu cho tàn tích đế quốc hoành hành trong chế độ dân chủ mới sơ sinh. Nhưng hắn ta cũng có những cái tính đặc biệt. Mạc Lân không chết vì cái tính ấy. Hùng Hét thích văn chương thi phú. Hắn biết Mạc Lân là văn nghệ mới giao cho làm bích báo. Hoan hô văn nghệ! Muôn năm bích báo!

ở trại giam 5 ngày thì may quá có lệnh giải tán trại (ông Văn tiến Dũng về Khu 3). Mạc Lân trở về. Chi bộ họp. Trần Thư, Văn Doãn kết tội Mạc Lân là đánh chi ủy. Trần Thư chả là chi ủy. Họ đưa ra là khai trừ Mạc Lân. [...] Sau Bộ Tư Lệnh bảo: đừng khai trừ nó. Nó bị cái tính lưu manh thì giáo dục dần. Chỉ cảnh cáo về tội đánh cấp trên.

Mạc Lân ghét Văn Doãn cái tội hô hoán, hách dịch và nhiều cái xấu khác. Một hôm Văn Doãn cho Yên Thao một bộ ka ki. Mạc Lân với bọn Tất Vinh bán đi, dĩ nhiên là tiêu vào cà phê thuốc lá bến Sêu. Văn Doãn hỏi: - Bộ ka ki của cậu đâu mà không mặc?

Yên Thao ra vẻ mách: - Anh cho để đi làm việc, nhưng chúng nó bán mất của tôi rồi.

- Ai bán?

- Bọn Mạc Lân...

- Cậu có bằng lòng không?

- Tôi không bằng lòng cũng không được. Nó chửi cho ấy chứ lị.

- Chửi thế nào?

- Không bán chúng nó chửi tiên sư bố thằng nịnh ôm chân cấp trên. Tôi sợ chúng nó lắm. Có hội với nhau cơ mà.

- Hội thế nào?

- Gọi là hội 5 liều!

- 5 liều? Thế nào?

- Chúng nó đặt ra, 1 là ra trận phải liều mà lấy tài liệu, 2 là viết phải liều, không sợ cấp trên phê bình, 3 là ăn liều, 4 là ngủ liều, 5 là sống liều.

YThao giải thích từng điểm, Văn Doãn nghe như khám phá được một cái tổ chức gì ghê gớm lắm.

[...] Tối hôm đó YThao gặp Mạc Lân, hai thằng uống cà phê, [...] Mạc Lân mới đem những chuyện xấu của Văn Doãn ra nói: Hắn lợi dụng phụ trách tuyên huấn, phụ trách cả nhà in nên cho vợ con buôn giấy, rồi buôn kèm cả thuốc Tây thuốc Mỹ. Bây giờ lộ rồi, hắn muốn xoa chúng mình.

Một lần họp cán bộ, Mạc Lân bị Văn Doãn phê bình nặng tội tự do. Mạc Lân cãi:

- Tôi có lỗi thực, tôi không chối. Nhưng [...] tôi không buôn lậu, không ắn cắp của dân.

Mạc Lân đưa tài liệu ra. [...] Văn Doãn quay lại trút lên đầu Mạc Lân một lô:

- Đồng chí vu oan cấp trên. Phá hoại! Đồ hèn hạ. Bày đặt những chuyện ấy nhằm mục đích gì? Trả thù à? Trong Đảng ta có những người như vậy sao?

[...] Từ đó Mạc Lân hiểu thêm chữ Đảng, chữ cấp trên một cách cụ thể. Không phải hiểu như trong sách nữa. Lại hiểu thêm thân phận người cấp dưới, cách đấu tranh thế nào. Từ đó đâm ra có lối nói xỏ, biết là nó không hiểu ngay gì, nhưng chỉ có cách ấy.

Văn nghệ đen.

Nói xỏ, mưu mẹo.

[...]

Yên Thao

Đừng làm chú lái buôn

Vốn liếng ít gặp công an

Thì chuôn huyền chuồn

Đừng làm ông quan lớn

Súng nhỏ đeo kè kè

Gặp Tây thì khó re

Đừng làm bác thày tu

Ngồi tụng kinh lu bù

Dái mốc thì bỏ bu

Tất Vinh

Ai bảo đi làm thơ

Cho đời điêu tàn như bây giờ

Ai bảo yêu văn nghệ

Cho đời lênh đênh đôi bờ

Đi đến đâu cuộc sống?

Nghĩa gì đâu đất trời?

Huống hồ là thi nghệ

Chuyện nhỏ trong cuộc đời

Có ghét trùng núi tím

Ngăn trông thấy chân trời

Thì hất tung vũ trụ

Khoanh tay mà cả cười

Thì làm chú lái buôn

Tiền nhiều và vợ đẹp

Lại được tiếng là khôn

Thì làm ông quan lớn

Súng nhỏ đeo kè kè

Nói lại nhiều đứa nghe

Thì làm bác thày tu

Ngồi tụng kinh lu bù

Mặc chuyện đời dở ngu

- Viết 5 câu chuyện tình, không được in, đốt đi 2 còn 3. [...]

- Em ạ, chính sách quản lý hộ khẩu là để đánh địch, nhưng em coi chừng, nó lại đánh vào tình yêu của chúng ta. [...]

- Đạo lý không có tương lai.

- Viết quyển "Đời làm lính", xong lại đốt đi. Vì nó đụng đến nhiều thứ quá.

- Nhật ký cho D. "Tác phẩm xuất bản cho một người."

________________________________________

1957

HãY đI MãI (1957)(1)

Khi trái đất còn đeo bom

trước ngực

thắt lưng

còn lựu đạn bao xe; -

Khi bạo lực còn khua

môi mõm mốc xì

khẩu đại bác mỏi dừ

vẫn sủa; -

Khi bóng tối

còn đau như máy chém

những lời ca đứt cổ

bị bêu đầu

lũ đao phủ tập trung

hình cụ

mặt trời lên

phải mọc giữa rừng gươm; -

Khi thế kỷ còn rung

chuông lừa bịp

những canh gà

báo trượt rạng đông

con rắn lưỡi cắn người như cắn ngoé; -

Khi xe tăng

chửa đi cấy đi cày

như

một lũ tội nhân cần cải tạo; -

Khi

con thò lò ngày đêm hai mặt đói meo

còn quay tít

trên kiếp người hạ giá; -

Những khi ấy

sẵn sàng

nổi giận

loài người

còn tổ chức nhau đi

Hãy đi mãi như người

cộng sản

có thể mỏi mọi điều

không mỏi: tấn công!

Phải làm lại chúng ta, tất cả -

không tha

để đừng có một ai lần lữa

khi nào

chân lý gọi tên đi

Hãy đi mãi! -

Dù mưa băm nát mặt

sương rơi, hơn đạn xưa

đau đầu

Dù bốn mùa

nhưng nhức nắng mưa

mùa bão tuyết thế chân

mùa gió độc

Hãy đi mãi! -

Dù mưa đông phục kích

hay

lửa hè đánh trộm sau lưng

Dù những đêm

buồn như sa mạc hoang vu

đoàn du mục tủi thân

vùi bãi cát

Dù

những ngày, mũi kiếm heo may

đi hành hạ

những tâm tư trằn trọc

Hãy đi mãi! -

Dù khi cần thiết

người ta cần đói khát

vượt bình sa

ta bỗng có thể nhịn lâu

hơn cả lạc đà

đi

đến tận những kinh thành no ấm

Hãy đi mãi! -

Dù có phen chót ngã

hãy bỏ đôi chân lầm lỡ

mà đi

hãy tin chắc

rồi ta

xứng đáng

một vòng hoa đỏ nhất

phủ quan tài

Tôi chửa có khi nào quên táo bạo

chửa khi nào quên hát

quên đau

Tôi yêu đất mẹ đây -

có cỏ hoa làm chứng

Tôi yêu chủ nghĩa này

cờ đỏ cãi cho tôi

Nhưng

chẳng thể rúc kèn cũ rích

vác loa mồm kêu:

"Hiện tại rất thiên đường!"

Không!

Thiên đường chúng ta

là nối đuôi nhau

vô tận triệu thiên đường

đi mãi

chẳng bao giờ thoả

Tôi có thể mắc nhiều

tội lỗi

chẳng bao giờ quá ngu si

mắc tội: nằm ì!

han rỉ

khác gì cái chết?

chết con tim chẳng còn dám

đau thương

chết khối óc

chẳng còn dám nghĩ!

Nếu

tôi chửa đến ngày thổ huyết

phổi tôi còn xâu xé mãi lời thơ

Tôi có thể mặc thây

ngàn tiếng chửi tục tằn

trừ tiếng chửi: -

"Sống không sáng tạo!"

Nếu tôi bị gió sương

đầu độc

một hôm nào ngã xuống

giữa đường đi

tôi sẽ ngã

như người lính trận

hai bàn tay chết cứng

vẫn ôm cờ

Nếu vầng nhật

thui tôi làm bụi

nắng oan khiên đốt lại

làm tro

bụi tôi sẽ

cùng tro -

vẫn sống

vẫn chia nhau gió bấc

xẻ mưa phùn

Nếu dĩ vãng đè trên lưng hiện tại

nặng nề

hàng tạ đắng cay

tôi sẽ nổ tung

ngàn kho đạn tiếng kêu

tan xác pháo

mọi cái gì cũ rích

Nếu

hàm răng chuột nhắt của gia đình

gậm nhấm

cả tình yêu cùng dự định

tôi sẽ biến thân tôi thành

thép nguội

làm thất bại

mọi thứ rũa đã quen rũa người

tròn trặn quá hòn bi

ở trong tôi

nếu còn sức mạnh gì

chính là sức những ai

nghèo khổ nhất

những ai

lao lực nhất -

địa cầu ta

Tôi vẫn nâng chiếc đầu lâu

nặng nề sáng tạo

như

nâng một viễn vọng đài

trên cuộc sống hàng ngày

nhí nhách

Tôi vẫn cháy

ngọn hải đăng con mắt

ở trong biển sống

từng đêm

Tôi vẫn đóng những câu thơ

như người thợ

đóng tầu

chở khách

đi về phía trước

nơi

loài người -

đã biết sống chung nhau

nơi

tất cả -

chẳng còn ai bần tiện

chẳng còn lo

cơm áo

nợ nần

________________________________________

1958

"Ghi trở nên một hình phạt."

Trần Dần (1958)

4-1

Cuộc họp biên chế

[...]

Tại làm sao người ta sợ bị biên chế sẽ không thể sống được? Một cái crise kinh tế, crise làm sao? Bao giờ, và với điều kiện nào thì hết?

Biên chế là một việc, nếu làm được tốt nhất, cũng vẫn ít nhiều hại chính trị. Vậy mà ta vẫn phải làm. Tức là cùng bất đắc dĩ lắm.

NHữNG NGưấI CHắC BễNG KHôNG Bị BIêN CHế:

Họ ủng hộ biên chế. Với cái hy vọng một sự tăng lương ở tương lai! Nhưng cái sự ủng hộ chỉ biểu lộ, mạnh nhất là: không nêu khó khăn! Không thấy cãi vã tay co, với những người nêu nhiều khó khăn.

[...]

Quang Dũng mặt đỏ, (một thứ tức giận nén lại), vẫn cái giọng xỏ dễ thương, cái lối pha trò bằng cách giả ngô giả ngọng để mà lật tẩy những cái nét khôi hài có thực, trong cuộc sống. "Chúng ta chẳng cần thảo luận câu hỏi: ổđã đến lúc cần biên chế hay chưaỗ. Vì rằng, nếu chưa đến lúc thì trên đã chẳng đề ra việc ấy! Mà bốn xung quanh người ta đã học cả rồi!" Mọi người cười, QD không cười, còn tỏ vẻ hơi ngạc nhiên, không hiểu tại sao Hội nghị lại cười? Quang Dũng phát biểu nhiều lần. Anh đề nghị "bớt những tiệc tùng parade đi. Vì mỗi lần tốn đến ổvài vạnỗ!" Không hiểu nói vài vạn, là nói lỡm, hay nói thực? Hay vì anh chàng cho vài vạn là chuyện to rồi?

Kim Lân hăng hái đem triềng cái thực tế xã hội ra. Nghề dệt làng Bưởi sập xì sập xò. Tôi muốn về, song lấy chi sống? Ruộng đất chia rồi, dù có ruộng, có biết nghề đâu? Làm gì, nếu mai "được" biên chế?

Tế Hanh quay sang hỏi mình: "Bây giờ trong các ngành, ngành gì sống nhất?" Tế Hanh tự trả lời: dịch. Mình đáp: ai cũng quay vào dịch cả à? Tế Hanh nói: hoạ sống. (Chắc nghĩ đến Văn Giáo chăng?) Mình lắc. Tế Hanh nói: nhạc sống. Mình cũng lắc, nghĩ tới Văn Cao, Tử Phác, Đặng đình Hưng! Tế Hanh nói: cải lương sống, mi ạ! Mình nói: cải lương có Bửu Tiến sống rồi!

Tan họp Quang Dũng ghé tai mình: cậu ngồi buồn quá. Mình chợt nhận thấy nhận xét ấy không oan, cũng không ức.

Mình thấy cả mình, cả mọi người đều bé hơn tình thế. Cả lãnh đạo cũng không thể gọi là lớn hơn thế cuộc. Tất cả, hình như, đều đã tán thành chủ trương biên chế.

5-1

ĐáNH đấM CHẹ NGHĩA

Toàn bộ hoạt động Hội Nhà Văn bị đánh. Tờ báo thì có cái chuyện, cái gì Toàn(1) viết một bài hách dịch và dốt kiểm 10 số báo Văn, đăng ở báo Nhân Dân. Nguyên Hồng, Nguyễn Tuân, Tô Hoài đáp lại cái gì Toàn đó, với các thứ chữ nghĩa xỏ xiên một cách lịch sự, thế là liền mắc cái tội "đánh báo Đảng"! Đó là từ dạo tháng 10, năm 57 đã quá cố.

Tiếp đó, một mặt trên các tờ báo, người ta thấy Nguyễn Tuân bị đánh, vì các thứ tựa, vì vài cái tùy bút Phở, Cây, và sách in lại Vang bóng một thời (2), những cái đó liên can ít nhiều với nhà xuất bản Hôi Nhà Văn, nên chi, nó cũng bị đánh kèm vào một trận!... Mặt khác, nghe rục rịch những cái chuyện đánh hữu phái, nghe đâu, có Văn Cao được chọn làm "điểm". Có thực có cái sự chuẩn bị ấy không? Hay chỉ là một thứ panique? Nếu là panique thì, tại sao lại có thể có cái thứ panique khốn đốn thế, nó lạc vào cuộc đời tốt đẹp của chúng ta?

Nhưng rồi, chẳng xảy ra cái sự khốn ấy. Duy chỉ có hết Tuân lại Tưởng(3), lại báo Văn, lại nhà xuất bản Hôi Nhà Văn, cứ bêu cái mặt ra, cho bọn phê bình ùa nhau mọc lên, xô tới à à, roi vọt không tiếc... Có lúc người ta đã phải muốn kêu to lên: Đảng ơi, Đảng có biết cái tình cảnh văn chương sỉ nhục thế này không?

Tôi thấy lạ: ngủ một đêm dậy, đã thấy xuất hiện từ cái lỗ nào ra, thêm một ít vị phê bình... Không biết béo bở gì, sao họ cứ như tranh nhau cái chiếu nhất về ngu si và vu khống. Tôi thấy lạ: phê bình sao lại có nghĩa là bới lông ra, quệt nhọ lên, rồi vu cho là có vết!

Dù sao, sự vu khống cũng đã có hiệu quả (người ta tự an ủi: hiệu quả tạm bợ!) Bấy giờ, đã dựng lên cái tiếng rằng Hội Nhà Văn xấu. Có người nghi, nó xấu vì nó bị lũng đoạn! Bởi những thứ người hay những thứ tư tưởng nào đó. Có kẻ đi tìm cái thứ đích danh thủ phạm ấy.

Song, nghe đâu không tìm ra. Bởi lẽ nó không có. Vậy thì người ta không chịu hẫng. Hoá ra, ông Tô Hoài bị kiểm thảo! Ông Tô Hoài là cốt cán cũ của lãnh đạo, đã lặn lội đầu sông cuối bãi đánh dẹp cái loạn Giai Phẩm với Nhân Văn(4), sau đó được tín cẩn, cho làm bí thơ Đảng Đoàn Hội nhà Văn, kiêm giám đốc nhà xuất bản Hôi Nhà Văn, ông thường khuyên bọn "bất mãn": có gì mà cứ kêu lãnh đạo vội; thì hãy cứ viết đi, đã ai làm gì phải vội kêu? Tóm lại, ông là một người lãnh đạo đã cho là tốt trong thời gian ông có làm những cái việc đã kể kia, có thể là việc tốt, hay xấu, cũng còn phải bàn, song, đó là việc vừa ý lãnh đạo! Rồi, từ khi có quyền to, ông ta lại nhỡ ra mếch lòng người to hơn. Đâu như ông Huy Cận, ông Nguyễn Đình Thi... Thế thì tội chết rồi còn gì. Ai lại trước mặt thủ tướng mà ông Tô Hoài lại to gan, dám chửi ông Nguyễn Đình Thi là "trẻ con, học sinh, chưa biết gì!" Rồi lại còn cứ nói sau đó rằng: "một tôi, một Nguyễn Đình Thi phải dở! " Giá, ngày xưa, ông Tô Hoài sẽ bị mất chức, với ông Nguyễn Đình Thi ấy chứ chơi à! May là ngày nay, ông Tô Hoài phải cảm ơn xã hội mới, là phải, chỉ bị kiểm thảo suông mà thôi.

Tôi là người ngoại cuộc, lại xa các cấp (là nơi hay phát ra các thứ chủ trương...), tôi chẳng thể hiểu ra sao cả. Có chép, chỉ là chép theo dư luận, chứ biết đâu các thứ ngõ ngách của câu chuyện.

Tôi chỉ thấy là: đã qua nhiều sự đánh, sự đấm, sự bấu chí, sự bơm phồng, sự mưu mẹo... ở trong văn học! à, ở trong hậu trường kín đáo của văn học, để cho ngoài kia, trên sân khấu văn thơ, chẳng có ai diễn được một cái trò tác phẩm nào khấm khớ cả.

Ôi chao! Đảng! Xưa nay Đảng đã nổi tiếng là lãnh đạo tài tình và nhân đạo, Đảng có biết cái tình cảnh này chăng? Nếu biết, thì sao Đảng không tìm ra một cách lãnh đạo văn học nào, cho nó tài tình và nhân đạo, thay thế cho cái cách lãnh đạo bằng lối ục, thụi, cấu véo này!

NUẩT đấM

Ban sớm, cơ quan xúm nhau đọc bài Bửu Tiến chê vở Topaze của M. Pagnol. Có người nói, vì hắn vớ được một câu ông Hoàng văn Hoan nói bâng quơ đâu như đại ý là: Vở Topaze là vở đầu hàng đồng tiền!

Kim Lân tự dưng kể một đoạn Tây Du. Đức Phật khạc đờm, Đại Thánh vớ lấy, ăn hết đống đờm là thành phép! Đó, muốn có phép thì phải luyện cách đó... Tuy anh không nói gì nữa, mọi người đều tức khắc hiểu rằng, Bửu Tiến đã trở nên "một chiến sĩ cách mạng", chính vì bí quyết nuốt đờm kia.

6-1

MẫT NHà LãNH đạO VăN NGHệ

Người ta chán ông ta, hay không, cứ nghe một chuyện nhỏ này.

Kim Lân với Như Mai đi qua nhà. Nguyễn Đình Thi gọi vào, dáng điệu hết sức niềm nở, mắt mũi mồm (có râu) đều cười rất hồn nhiên, rất gạ khách, kèm theo một sự vồn vã của tay chân thật đặc biệt là tây, mà lại là tây con, riêng của ông Thi... Quên chưa nói, Kim Lân với Như Mai vốn dĩ là những người đúng mực, vả lại không có thù cá nhân gì với ông Thi, cơ hồ trước kia lại còn quý trọng, và phục ông ấy về cái món học rộng, món nghiên cứu triết học, Nít Kăng(5), với lị đầu óc mới "thơ không vần" gì đó...

Bây giờ, họ ngồi với nhau, trong buồng ông Thi, cả ba trầm ngâm, tư lự hay không tư lự gì sốt, có cái họ không nói với nhau được câu gì cho nó có chuyện cả. Im lặng...rồi vài lời nhạt nhẽo...rồi lại im lặng. Cứ vậy hồi lâu.

- Các cậu uống nước đi, ông Thi rót hai chén nước.

Cũng chẳng ai uống.

Im lặng kéo dài, khó chịu như mọi thứ kéo dài.

Mãi sau, Kim Lân nói một câu cho đỡ nhạt, không ngờ không khí lại bị nhạt hơn, rằng: - Này, Sông Lô của cậu in xong rồi đấy biết chưa?

Ông Thi biết chuyện đó rồi.

Thế là họ đi ra. Ông Thi tiễn tận cửa, nói pha trò một câu: "Các ông không uống, bỏ phí của mình hai chén nước." Câu ấy có thể coi như một sự kết luận, nó làm sao ấy, của cái cảnh làm sao ấy đã xảy ra.

CảI LươNG

Huy Phương kể

Huy Phương vừa đi thực tế về, vậy tức là anh có thể coi như mình có một cái gì hãnh diện với anh em, gần như một cái huân chương. Phải chăng vậy, nên câu chuyện nào, anh cũng phải xen vào những câu, tựa hồ: "Chuyến đi vừa rồi, mình có gặp...", hoặc "lúc mình tới Vinh... "vv...rồi anh mới kể tiếp một câu chuyện gì đó, có thể nó không phải đã thu lượm chính trong chuyến đi ấy.

Vậy thì, theo lời anh, ở Vinh, anh đã được đi xem cải lương.

Cái tích Lưu Bình Dương Lễ, người ta cải đi thành một sự tố khổ "chế độ đa thê". Người ta ấy lại là một nghệ sĩ khá có kinh nghiệm, tức là, anh Hà Khang đã phạm cái tội ác ấy. Anh ta bắt nàng Châu Long phải là một nạn nhân của chính sách đa thê, thoát đi không được, lại lộn về, chịu cái số phận vợ ba hẩm hiu, người chồng đanh ác ấy, tức thị là Dương Lễ.

Một chuyện khác, không phải chuyện cải biên nữa, mà lại là một sự sáng tạo của cải lương. Một vở đưa một cô tiểu thơ, đi vào quần chúng, vì cô đã chán cảnh phú quý, chán thành phần mình! Thế, do sự chân thành cải tạo ấy, nàng mới gặp một hàn sĩ, cũng là người đã chán sách vở phong kiến, quay về lao động, trở nên một nhân dân xuất sắc. Tất nhiên, hai cái tư tưởng ấy gần nhau, sinh ra một mối tình. Tất cả, để "nói lên" sự căm thù phong kiến và sự lao động cải tạo.

Có một cảnh đáng ghi lại. Là cảnh cô thị tì thủ trong người một cái tặng vật của người hàn sĩ, đem về cho công nương:

- Cô nương ơi! Cô có biết hàn sĩ tặng gì không?

- Ta làm sao mà biết được? Con ranh?

Huy Phương quay hỏi tôi:

- Mày có biết tặng gì không?

Tôi đâm dại, đi trả lời là:

- Củ sắn chắc!

Huy Phương lắc đầu: "không phải". Cô thị tì giở bọc ra: "ba bắp ngô". Tức thì, công nương vồ lấy, không đưa lên mồm ăn vì nó còn sống sượng, bèn ngắm nghía, soi lên soi xuống, khác gì soi vết ngọc, vẻ mặt hân hỉ khôn tả xiết...Khi đó, tiếng nhị bèn oè, thị tì cất giọng xàng xê:

Ba bắp ngô - làm cô - sung sướng!

Sung sướng! - Sung sướng!

Các cấp lãnh đạo có mặt đó bèn vỗ tay phá lên (vỗ tay cũng là một cách lãnh đạo)...Cả rạp bèn vỗ tay.

Huy Phương kết luận giọng bi: chết quần chúng vì những cái trò văn nghệ kiểu ấy.

Tôi dĩ nhiên là không tán thành cái kết luận và tinh thần kết luận ấy.

Tôi bảo: - "Thời nào, ngành văn nghệ nào chẳng có những cái cặn bã! Không thể nhìn vào đó mà làm việc được! Không thể nhìn vào đó! Không thể..."

Tôi im bặt. Vì chợt thấy mình dại! Không khéo, có ai đã ghi lời tôi nói buột ra ấy, chưa chừng!

7-1

HàNG RONG (Tệ PHáC Kể)

Tiểu thương hình như nằm trong cái kế hoạch phát quang thành thị. Các hàng rong bị thuế nặng. Gấp ba không ít. Bèn phải xin ngồi vào chợ, tuy bán chác ế hơn, song lại nhẹ thuế. Không phải bất cứ ai vào chợ cũng sẽ sống được, không đến nỗi vỡ vốn mà đi. Không phải bất cứ ai cũng vào chợ được cả. Bởi lẽ, chợ có hạn thôi. Vậy, sẽ dôi ra một số... Họ phải kiếm cách sống nào đó, toé về quê, hay đi các nơi nào đó, khẩn hoang chẳng hạn...

Thành phố sẽ có vẻ "mỹ quan" hơn. May cho ai không phải hàng rong dịp này.

Đó là một hiện tượng mới về kinh tế.

Làm thế nào giải quyết nạn thất nghiệp?

Ví thử, một cán bộ bị biên chế, thì đi đâu, làm gì?

Về quê ư? Không phải ai cũng có quê. ói người sinh ở thành thị. Dù có quê, ruộng đã chia rồi. Còn ít đất chó iả, ruộng thùng hay bãi hoang, về gậm được ư? Cũng có người gậm được, e rằng số ấy không phải số đông.

ở thành thị? Tiểu công nghệ nay làm mai vỡ. Một gáng hàng rong để mà đua ganh với các gánh hàng rong đã đang chết dở, không xuôi! Chưa kể, còn sẽ ói gánh hàng rong sẽ mọc thêm, bề bộn viả hè. Xích lô, ba gác ư? Khó xin đăng ký lắm. Còn nhà máy? Ôi, nhà máy lại là máy tối tân, dùng tới rất ít công nhân. Một con cá lội, không phải trăm, mà lại ngàn người buông câu. Đến như kỹ sư, cũng ngỡ ngàng máy mới, phải học lại, như một trò nhỏ.

Bây giờ, chính người ta đều mong, có một chân nào đó, ở một nhà máy nào đó! Nghe đâu, máy tự động nó tranh chỗ sống của người.

Khẩn hoang? Chính phủ có hô một tiếng, ắt có vạn người theo, không phải ít. Song, chưa thấy chính phủ hô cái tiếng hô chờ đợi ấy.

8-1

HOàNG CHâU Kí

Hoàng Châu Ký là một người nổi danh về môn nịnh. Tôi chưa được biết cái mặt anh ta, giơ ra cái vẻ gì, nhưng đã nghe đại danh anh, là nịnh đến đê mạt; thì nịnh đã là đê mạt rồi, đằng này lại nịnh đến đê mạt, tức thị phải ghê gớm lắm. Song, hôm qua nghe Tố Hữu nói, không, anh ấy cũng đã có lần dám phê bình Đảng, trong một cuộc họp nào đấy. Lấy làm lạ, tôi mới hỏi Tố Hữu. Tô Hoài nhếch cái mép, một tay tựa và xoa khẽ cái trán hói, kể đại khái rằng, lời Hoàng Châu Ký phê bình Đảng khá kỳ quặc, đại để như sau:

- Tôi phê bình Đảng. Xưa nay Đảng lãnh đạo văn nghệ, cứ hay chú ý đến những người, có tên tuổi, có tác phẩm. Còn một loại người khác, tuy không có tác phẩm, song họ trung thành, thì Đảng lại ít chú ý!...

Tô Hoài kết: "Sao nó lại có thể mở mồm mà nói những cái câu như thế?"

LềNG đOạN

Văn Cao đi họp Đảng Đoàn Hội Liên Hiệp, nghe phổ biến nhận định Trung Ương về văn nghệ. Đảng đoàn bốn người: Nguyễn Đình Thi, Nguyễn văn Bổng, Văn Cao, Nguyễn Tuân. Dự thêm: Hoàng Trung Thông, Huyền Kiêu. Có bốn người mà dư luận, ý kiến phân đôi. Hai người thông. Hai người thắc mắc, đề nghị Đảng kiểm tra tình hình văn học.

Đâu như, theo sự truyền đạt không biết có xuyên tạc hay không của ông Thi, thì Hội nhà Văn hữu khuynh, căn do ở chỗ nó bị lũng đoạn.

Tin chạy sì sầm xung quanh rất ghê gớm. Rằng báo Văn là một cái rớt của Nhân Văn; rằng nhà xuất bản Hội nhà Văn bị lái; rằng Câu Lạc Bộ thành nơi hoạt động của bọn Nhân Văn! Tóm lại, bọn Nhân Văn ấy, lọt vào tổ chức Hội nhà Văn, chúng ra tay chèo lái một cách "tinh vi, không nắm được!"

Lũng đoạn tinh vi?

Hoàng Cầm với Trần Lê Văn ở nhà xuất bản, Quang Dũng, Thanh Châu ở báo Văn, Trần Dần, Lê Đại Thanh ở Ban Nghiên Cứu Sáng Tác, Lê Đạt ở đối ngoại(6)... Kể tên ra cũng đã