đủ sợ. Nhưng hăy cứ hỏi ông Tô Hoài phụ trách
Nhà xuất bản , ông Nguyên Hồng phụ trách báo Văn,
ông Nguyễn Xuân Sanh phụ trách đối ngoại, c̣n
Nghiên Cứu Sáng Tác th́ hỏi cả ông Tô Hoài lẫn ông Nguyễn
Xuân Sanh!
Sự thực
ra, bọn Nhân Văn ấy, non năm nay, họ đă theo một cái chính sách ǵ? Có thể tóm chính
sách họ là: sợ, cầu an, cố đi gần lănh
đạo, dao động, chán nản...
Nghĩa là chính sách của những người bị
hiểu lầm, thậm chí bị trù oan.
Hăy xem lại
những vụ nổ ra trong năm 57! Ai lũng đoạn
tinh vi? Vụ chống cái ǵ Toàn, báo Học
Tập, là do cái ǵ Toàn và báo Học Tập ném ḥn đất
ra, tức th́ Nguyên Hồng, Tô Hoài, Nguyễn Tuân tức ḿnh
ném ḥn ch́ lại. Trong vụ ấy lẽ phải
không ở bên cái ǵ Toàn.
Các thứ
vụ Những ngày chủ nhật, Thao Thức, Ông lăo hàng
xóm, Tiêu sơn tráng sĩ, rồi Vang bóng một thời,
Sê-cốp (7)v.v... th́ in là do ông Tô Hoài chủ
trương. C̣n thảo luận Câu Lạc Bộ th́ do ở
chỗ, ở trên Liên Hiệp Hội ném một ḥn đá quá
nặng xuống đầu các tác giả và đầu quần
chúng nghệ sĩ, tức th́ các tác giả và quần chúng
nghệ sĩ họ phẫn nộ lên, lấy ngay đá ấy,
ném vào đầu Liên Hiệp Hội !
Đó, câu lạc bộ là thế. Quần chúng sáng tạo nổi
giận, chống các ông quan liêu improductifs hay semi-productifs. Đó là cuộc đấu tranh giữa lực
lượng tấn bộ, chống bọn bảo thủ.
Tóm lại các vụ có vậy thôi. Một ngón tay
Nhân Văn cũng không có! Non năm nay họ đă nằm ẹp
cả xuống, vắt tay lên trán, suy nghĩ
như các nhà hiền triết cả rồi. Họ
c̣n cái khao khát chiến thắng của những người
tiến bộ nữa đâu?
Nói đúng ra, họ vẫn mong sự tiến bộ sẽ
thắng.
Song họ mong nó sẽ thắng bằng một cách ích kỷ,
tức là, bằng bàn tay thúc đẩy của
người khác, hơn là bàn tay họ. Vậy
đỡ nguy hiểm hơn. Vả lại, họ tự
coi họ bất lực, ngay mỗi việc chống đỡ
những miếng cắn của thành kiến vẫn liên tiếp
cắn họ vô cớ, họ cũng đă thấy bất
lực, nên chi đành thúc thủ, nằm ́ ra, cho cắn chán
đi ắt th́ phải thôi!
Tóm lại,
cái lực lượng Nhân Văn quư báu và ghê gớm kia, họ đang tranh nhau đi vào con
đường cầu an... Giá lănh đạo thuyết phục,
họ sẽ có cơ giác ngộ, trở nên con nhà nết na nữa cũng nên. Đằng này lănh đạo
cứ cái chính sách ục, thụi vô lư măi! Họ
càng tủi thân và thất vọng. Tất nhiên, người
ta phải chạy núp, cũng chẳng phải chạy
đi đâu, chỉ là chạy núp vào toà lâu đài cầu an chủ nghĩa! Tôi biết họ
chỉ mong nhất một điều, là mong "Thánh Đế
hồi tâm!"
Nhưng, h́nh như Thánh Đế bị bọn quan hoạn
lừa phỉnh. Chúng cứ bơm to, cứ thần thánh
hoá bọn Nhân Văn trần tục ấy. Hoá ra, họ
tự dưng bị sùng bái cá nhân! Họ tự dưng hoá
ra đă làm được ói việc, thực họ không
làm. Hoá ra, công trạng của cả một
làng văn đông đảo lại đem quy hết cả
vào cho họ. úi chao! Sự h́nh thành
của tệ sùng bái cá nhân!
Vậy,
nếu nói lũng đoạn, th́ chính là bọn quan hoạn
đó! Bơm to, vu cáo, ton hót, lừa trên, dối dưới,
các thứ thủ đoạn, tinh vi th́
không tinh vi ǵ đâu. Song không hiểu sao con mắt Đảng,
mắt to thế mà chưa nh́n thấu chuyện?
Thế nào là thành kiến?
Thành kiến là chất độc của những cái
đầu óc không biết suy nghĩ, hoặc những cái
đầu óc u mê hoặc điên rồ, thậm chí hiểm
ác nữa.
Ví thử lấy tôi làm giả dụ.
Người ta thành kiến với tôi. Người ta bao gồm:
những người lănh đạo cầm cân nảy mực,
những người thừa hành, những kẻ thù vô lư
không biết tôi thực là người thế nào, song họ
biết là lănh đạo ghét tôi, tức th́ họ cũng
ghét theo ngay!
Khi tôi làm
được cái ǵ, được cho là hay (như Cách mạng
tháng Tám (8)chẳng hạn), th́ người
ta faire silence. Thực chất là d́m.
Khi mắc lỗi, sẽ bị đưa lên thành tội.
Khi không làm ǵ, th́ gọi là nằm im.
Khi phê b́nh một cái ǵ, bèn gọi là đả kích.
Khi ca ngợi,
bèn gọi là giả vờ, với lị chiêu bài... Khi nói, bèn bảo nói. Im, bảo im! Mọi sự đi đứng, tới lui đều
thành tội cả.
Thế,
non năm nay, tôi bèn xoay ra cái chính sách mũ ni
che tai. Thây kệ sự đời... Cứ
chui vào một cái lỗ, làm việc với một cái h́nh ảnh
Đảng cộng sản đẹp để nó nuôi nấng
sức lực cho tôi. C̣n
mấy cái ông đảng viên, vỗ ngực Đảng kia, tôi xin kiếu. Tôi tin sự làm việc của
tôi sẽ căi cho tôi, trước Đảng, trước một
tương lai nào đó sớm chày.
"y vậy, mà bây giờ, có kẻ nào đó, lại
đặt để ra những tiếng lũng đoạn
tinh vi. Mà lại "không nắm được" nữa
cơ chứ!
Sao vậy?
Th́ đă nắm đâu mà bảo không nắm được? Lạ, hỏi có cái ǵ nữa
mà nắm, hèn chi không nắm được là phải!
Th́ ra
thành kiến với vu khống nếu không phải là một,
th́ cũng chẳng cách nhau mấy ly mấy leo.
10-1
Topaze
Marcel
Pagnol
Phải nói ngay rằng tôi thích vở ấy. V́ nó đánh
tư bản, mà lại có thể lôi kéo được sự
đồng t́nh của những người khó tính nhất.
"y vậy mà hôm nọ thấy một bài báo
Nhân Dân, kư Bửu Tiến, lại chê. Nhưng
cũng chỉ tới mức nói "nên cảnh giác với
Topaze".
Tưởng
đă xong!
Sớm
nay, lại một ngôi sao ngu dốt nữa
xuất hiện, ông Giang Minh! Bài này gớm
hơn. Nói Topaze là một sự đầu hàng kim tiền! Lại là giới văn học
đầu hàng đồng tiền! Không những thế, lại
c̣n có cạm bẫy ngầm, ám chỉ Kháng Chiến! Chả
là Topaze, mà phóng tác đổi ra là thày Tú, có nói với anh bạn
giáo Hy đại khái: "sao mười năm anh cần
cù mà không có xe đạp? V́ chúng nó (tư bản)
đă cướp của anh rồi đó!" ấy, tiếng
chửi tư bản khéo như vậy! Mà ông Giang Minh lại
bảo rằng: ám chỉ ai? Kháng Chiến mười
năm chưa có xe đạp là dĩ
nhiên, bây giờ đất nước chia cắt, khó
khăn, th́ sao lại chửi?
Kỳ chưa? Sao lại Kháng Chiến?
Thật là kỷ lục về vu khống?
Tôi
đang hoang mang trước bài phê b́nh quái lạ đó, không
hiểu sao cái đầu óc con người ta lại có được những sự
tầm bậy vô lư vậy, th́ bỗng T.A.(9)
cho biết thêm một tin buồn. Rằng khán giả đă
vào đông đủ rồi, bỗng tự dưng nhà hát lớn
tắt đèn! Quái, hỏi ra mới bảo là: đội kịch
c̣n thiếu 12 vạn
nên phải tắt điện. Dĩ
nhiên, đội kịch cáu lắm. Diễn
viên có anh định manh động, ra nói với khán giả,
và xin lỗi. Nhưng sau, ông bầu đành véo giật
vội lấy 12 vạn, đem nộp, tức th́ ánh sáng lại
bừng lên!
Tôi nghe, buồn chán ngấy. Sao lại thế
được nhỉ?
May sao, có
tờ Humanité, lật xem bất ngờ thấy cái tin: Vở
kịch Topaze được diễn tại Moscou!
Tất nhiên, Moscou không phải Hà Nội. Nhưng có cái ǵ khác giữa
hai kinh thành đó, đến nỗi một bên đề
cao, một bên phỉ nhổ, cũng chỉ một vở
Topaze!
Văn Giáo
Ôi chao! Sự
đời chẳng dại nào giống dại nào! Tôi lại
đă có cái dại đi viết cảm tưởng về
Triển lăm 54, cho Văn Giáo
Thực ra không viết cũng không được. Một v́
Văn Giáo là người như thế nào, ai c̣n lạ, hắn
nóng vô tả, không viết nó chửi cho, mà hắn lại cứ
đến nhà tôi, dăm lần bảy lượt. Thúc giục nèo kéo, ai đừng được?
Mà hắn lại c̣n chỉ vạch cả nội dung cho tôi
nữa chứ.
Hai v́ tôi sợ lănh đạo. Lănh đạo chả đang đề
cao triển lăm ấy, nào quay phim hoạ sĩ Văn Giáo,
người họa sĩ thứ hai trong phe ta được
quay phim, sau Tề bạch Thạch, theo lời
Văn Giáo tự khoe! Nào cho tiền tổ chức triển
lăm, nào mua tranh (tiếng đồn là mua tới chục triệu
đồng không ít)! Nào cho đi chữa bệnh già, theo
Văn Giáo khoe, hắn là người thứ hai (sau Hoàng quốc
Việt) được tiêm cái phương pháp nô-vô-ca-xin
này, nó sẽ làm mất mọi đường nhăn trên mặt,
nó sẽ cải lăo hoàn đồng, tóc bạc chuyển về
đen! Vân vân, nhiều cái thứ đề
cao khác nữa. Theo dư luận, và theo
Văn Giáo nữa, th́ lănh đạo đề cao triển
lăm này, là đề cao một đường lối sáng
tác trong hội hoạ, nó hiện thực xă hội chủ
nghĩa nhất! Ai ai cũng phải viết
cảm tưởng cả. Tôi lo, nếu
không viết, ắt là tôi phạm cái tội không tán thành
đường lối hiện thực của Văn Giáo,
mà lănh đạo đưa lên làm kiểu mẫu đó.
Tức là, chỉ v́ một hành động không viết cảm
tưởng, có thể bị coi là một hành động
chống đối về chính trị, th́ bỏ sừ cái
thân thằng Trần Dần này!
"y vậy, th́ viết.
Tóm tắt
nội dung: Tôi nói con đường Văn Giáo đi là
đúng. Đường ấy gồm, một,
bảo vệ chính sách Đảng, đến mức bất
sợ một cán bộ, một cấp nào làm sai chính sách mà
không phản đối. Hai, đi vào quần
chúng mà vẽ. Văn Giáo đă làm thế,
là đúng. Tôi cũng nói cả khuyết điểm về
cá tính Văn Giáo, bồng bột, nóng nảy, điên rồ,
song tôi nói: không nên xét nét những sự ấy. Sau rốt,
tôi lại cũng nói, Văn Giáo không nên đ́nh lại ở
sự thành công này, cần phải tiếp tục học hỏi,
làm việc, vv... Tóm lại, tôi viết chính trị
lắm. Viết xong th́ an tâm, ḿnh
đă cư xử thật là tốt, đối bạn, và
đối lănh đạo. Quả nhiên!
Văn Giáo khen tôi, rằng chỉ có hai cái cảm
tưởng, một của tôi, một của Nguyễn chí
Thanh là có giá trị, c̣n ra vứt đi tuốt. Tôi cũng hiểu v́ sao
như thế!...Liền đó, Văn Giáo dùng cái cảm
tưởng của tôi đi phô trương, ép Văn Cao,
ép Dương bích Liên, ép vân vân, ép nhiều người phải
"noi gương Trần Dần mà viết lại".
Đâu hắn ta lại c̣n chửi những người viết
chung chung một vài câu qua loa cho đă tội
như Hoài Thanh chẳng hạn! Khổ
chưa? Hoá ra Văn Cao, DbLiên gặp tôi
đều trách, v́ tôi viết cho Văn Giáo, nên họ bị
khổ sở quá đỗi. Chết tôi
chưa? Song tôi ngẫm cũng chưa
quan trọng lắm. Đă quên đi rồi.
Th́...bỗng dưng...
Sớm
hôm nay Văn Giáo đến Hội Nhà Văn, thấy tôi,
bèn chộp lấy, lôi ra một chỗ:
- H́! h́!...Tao kể cho mày nghe một chuyện. Tiên
sư chúng nó...Hôm nọ tao có viết một cái thư dài,
phê b́nh Tố Hữu, ngoài đề "tuyệt đối
không ai được bóc", trừ đồng chí Tố
Hữu. Hừ! Mẹ chúng nó!...Tao phê
b́nh. Mày chỉ cần biết thế thôi...
- Đến
thế, tao cũng chả cần biết! Biết làm ǵ! Ha!
- Nguyên
để tao nói... Sau đó, mày có biết
không? Mười lăm hôm sau, Tố Hữu ủy nhiệm
cho thằng Thi gặp tao. ừm!... Mẹ
nó! Nó phê b́nh tao, nó chả giữ cái cảm
tưởng mày viết cho tao mà, nó bảo, mẹ nó, là tao bị
Nhân Văn nó bơm. Cụ thể là mày thổi tao...ừm!...
- Tao thổi
mày, nếu có, th́ có bằng lănh đạo thổi không? Tôi
nói vậy, bụng lo ngay ngáy, ôi chao tai vạ
tày đ́nh, nhận định của ông Thi cơ mà.
- Mẹ
nó! Thế... Tao mới cho một hồi.
H́! h́! "Này tao bảo cho mày biết",
tao trỏ ngón tay vào mặt nó (và Văn
Giáo trỏ ngay ngón tay bằng khẩu súng lục vào mặt
tôi) "Thi này! Tao bảo cho mày biết, chẳng Nhân Văn
nào bơm tao...Tao chỉ bị ảnh hưởng Đại
Hội thứ 20 (10)thôi! Trước
Đại Hội, ngay từ 49, tao đă chửi Tố Hữu
là phát xít nhé! Thi! Mày có biết không? Tao lại
chửi cả bọn chúng mày là bọn bồi bút! Biết
không! Thi?..."H́! h́! Mẹ nó. Anh mày mới đuỗn
bố nó mặt ra. H́! h́! Văn Giáo
bưng miệng, cúi cái thân thước tám cười ngặt
nghẽo. Mẹ nó. Chơi vào!...
Tôi không nói ǵ. V́ c̣n bận lo cái nhận định của ông Thi,
như thể là tôi đại diện cho nhóm Nhân Văn
đă chết từ năm ngoái, mà lại vẫn c̣n sai phái
tôi đi thổi ông Văn Giáo! úi! Sao tôi
mới sợ ông Thi vậy! Thế mà gặp tôi, ông ấy
vẫn nói nói cười cười, sau lưng tôi, ông ấy
lại vu vạ cho tôi những cái tội, mà cái tài nghĩ
ra tiểu thuyết của ông ấy lại dựng đứng
hẳn lên như vậy chứ! Ôi chao! Cái bụng của
ông Thi! Ông ấy làm sao lại cắn tôi một
miếng như vậy?
Văn
Giáo vẫn tiếp tục nói, trong khi tôi vẫn tiếp tục
lo.
- H́! Nó lại
bảo tao bị obsession của Nhân Văn! H́!
- Thế
nào?
- Obsession
mà! Tức là mày bơm tao, tao thành ra bị
obsession.
- Bị
obsédé chứ.
- ừ! Bị obsédé! Bố anh!...
Tao mới chửi lại thằng Thi: "Thi này! Chính mày mới là thằng bị Nhân Văn nó
obséder!" Nó tịt. Mẹ nó...
Chơi vào... Nó giữ cái cảm tưởng của mày...
Tao hỏi nó bảo đánh mất... Hừ!
- Mất
à?
- Không! ừm!... Tao bắt nó t́m... Hôm qua
lại thấy rồi.
- May quá. Mày giữ lấy nhé. Để làm tang chứng,
kẻo sau nó vu cho tao cái ǵ th́ bỏ mẹ.
- Không lo!
H́!... Tao thuộc cả rồi, thuộc
hết cả bốn trang! H́! H́! Thuộc từng câu, từng
chữ, chứ lo ǵ thằng Thi! H́! H́!
11-1
Vinh Mai
Ce sont les ignorants qui font la loi. A...a...Bây giờ, cứ đem dịch
những bài phê b́nh Topaze gửi sang
Trung
Ương
(theo
đài Hoàng Yến) th́ đồng chí Lê Duẩn có nói: "Nếu
Câu Lạc Bộ người ta phẫn nộ đến
thế th́ phải xuống xem. Có khi sự phẫn nộ
đó lại có lư, không chừng!"
Theo ông Vạn
Lịch nói với Văn Cao th́ nghị quyết TƯ về
văn học lần này, hết sức dè dặt. Lo rằng
nó như Cải Cách Ruộng Đất.
Nghị
quyết nghe đâu, viết là: "Theo báo cáo của Tiểu
Ban(11), th́ TƯ nhận định vv..." Như vậy,
tức vẫn có sự dè chừng.
Giới
văn thơ chỉ mong TƯ cho kiểm tra lại t́nh
h́nh.
Sự thật
sẽ lộ tênh hênh ra. Mọi sự vu khống sẽ sụp
đổ. Tôi cũng chỉ mong vậy: ta có một nhúm một
nhụm, ông Thi ông Tô Hoài cũng đừng nên có ai đổ
làm ǵ, nhưng sự vu khống, hăy làm cho nó đổ xuống,
bại lụn đi.
Tranh Bùi
Xuân Phái
Ông Phái
đem tặng ông Tưởng cái tranh Hà Nội xưa, vẽ
một cái ngơ có chữ Cấm đái luệch nguệch, với
một cô cầm ví tha thủi trong ngơ bửn.
Ông Kim Lân
có mặt đó, lại dại sít soa.
Thế
là một cái dịp cho ông Thi, cũng có mặt tại
đó, ông mới giở cái tài "bảo vệ đường
lối" ra. Ông nh́n tranh, mặt
nghiêm lại, mồm uốn éo: "Fille! Fille!"
Ông Kim Lân
chả không rơ tiếng Pháp, cứ thấy ông Thi ấph́! ph́!", bèn giương
mắt ếch, nh́n ông.
Có Nguyễn
Huy Tưởng biết ông Thi định giở tṛ ǵ ra rồi,
bèn "coi khinh" không thèm đáp câu nào hết, thái độ
filôsốp vậy.
Nguyễn
Thành Long
Làm cũng
để bảo vệ những "Bên bờ sông
Lô"(12) với lại "Triều lên"(13) à? Hăy mua những
quyển ấy, gửi lên, cho TƯ xem.
Người
ta đánh "Ông lăo hàng xóm"để đưa "Giận
nhau" cuả Mộng Sơn lên. Đánh Topaze để
đưa ông Bửu Tiến lên ư?
Tệ nạn
Viện
văn học Gorki chả lấy 8 người đi học.
Gạn măi, ta mới chọn được 5! Ông Lê Đạt
đâu tuyên bố: xin đi, để tị nạn!
Hoàng Cầm
cười khinh: "Ông Lê Đạt mà! Băo chưa lên ông ấy
đă trốn biến ngay!"
12-1
Chủ
nhật
TLâm kể
+ Bộ
đội phục viên đứng trước ủy Ban,
chửi đổng:
- "Cho
được 11 thước mà 15 cái mả!"
+ Một
sào được 6 thước. Thuế mất 2. Cày bừa
giống má 2. C̣n 2!
+ Tư sản
nó chửi: "Chuyến này biên chế, chúng ta sẽ ối
con sen, thằng nhỏ!" Après cà! Sao chưa có tác phẩm
ǵ đánh vỡ sọ bọn tư sản nói láo ấy ra?
Ông Thi,
ông Nguyễn Tuân
Ông Nguyễn
Tuân đang đứng ở pḥng nhà xuất bản Hội
nhà Văn, xem xét báo sách ǵ đó.
Ông Thi mon
men đến bên. Ông Tuân quay ra, thấy ông Thi, bèn bảo:
- Này ông
Thi này! Bài Sê-cốp của ḿnh đăng tạp chí Văn
Nghệ, thằng nào cắt của ḿnh mấy câu? Chắc
lại thằng Xuân Diệu phỏng?
- Không!
không!... Ḿnh cắt đấy chứ... V́ v́ mấy câu ấy,
cậu viết không... không đúng...
- Th́ phải
bảo ḿnh chứ! Có cắt th́ phải hỏi... cái thằng
viết chứ! Vậy mà ḿnh cứ chửi oan cái thằng
Xuân Diệu măi. Ḿnh cứ chửi đéo mẹ cái thằng
khốn ấy măi.
Dĩ
nhiên, ông Thi không bằng ḷng. Mặt ông sạm lại, trông
càng brun, cái mặt éxotique lắm.
Mấy
ông bạn ở báo Nhân Dân
Sau khi
đă đánh cho Đoàn Kịch Sông Nhị mấy bài báo khá
nặng, nặng như một thứ đ̣n thù, th́ tự
dưng có mấy ông ở báo ND đến chơi Thụy
An(14).
Dĩ
nhiên, đó là dịp tốt để TAn đánh một trận
khẩu chiến. Tại sao lại bảo chúng tôi có cái ư
ǵ? Tại sao lại bảo Topaze là giới văn học
miền Bắc đầu hàng kim tiền? Tại sao vv...?
Hai ông giải
thích.
- Tại
sao không b́nh thường hóa việc phê b́nh? Tại sao nóng
gáy?
- Ơ hay! Các ông chửi người
ta, lại hỏi sao lại nóng gáy. Các ông cầm ḥn đá
ném vào cổ người ta th́ tay các ông có đau ǵ, gáy chúng
tôi đau thôi chứ.
- Th́
người ta phê b́nh thế, ḿnh về cứ b́nh tĩnh tự
kiểm điểm nội bộ ḿnh xem có phải không chứ!
- Ơ
hay! Các ông trát cứt lên mặt người ta giữa công
chúng, lại bảo người ta về kiểm điểm
nội bộ... Thế tại sao, các ông thường bảo
văn nghệ sĩ là có điều ǵ th́ nên phê b́nh nội
bộ th́ hơn, mà rồi các ông lại không làm thế? Các
ông hỏi Đoàn Kịch Sông Nhị có ư ǵ, sao không đến
hỏi thẳng chúng tôi? Hỏi trên mặt báo, phải
để chúng tôi trả lời trên báo chứ?
- Th́ có ai
cấm?
- Các ông
có đảm bảo đăng bài trả lời của
chúng tôi không? Th́ chúng tôi sẽ viết.
- Cá
nhân... chúng tôi không dám đảm bảo... Đó là... quyền
của tổ chức.
- Tổ
chức báo ND sẽ không đăng cho chúng tôi đâu.
- Chưa
biết được!
Cuộc
khẩu chiến chán phè. Không có kẻ thắng, không có kẻ
bại, mà mỗi bên trở về, đều càng ghét thêm
bên kia...
Tờ
báo chủ nhật(15)
Trang chủ
nhật, theo lời Chu Ngọc, thật là một trang nhọc
hơn ngày thường, vô phúc ai ngây thơ, định t́m
đến đó mà giải trí, chơi rảnh óc.
Quả
có 3 bài gớm cả.
Một
bài thơ, chửi báo Văn, có câu gớm như: "chúng lại
mang ra cười đểu". Kư Đào Viên.
Một
bài chửi Đống Máy(16) cũng là báo Văn.
Một
bài khen. Khen những FtMinh, Hồ Phương, Nguyễn Khải.
Th́ cứ khen. Dưới lại móc Lê Đạt t́m cái mới
trong khoé mắt người yêu, móc Văn Cao một vũ
trụ trong một hạt bụi. Chỉ có cái, c̣n chưa
bới tên ra thôi.
"y vậy
gọi là trang chủ nhật! Sao người ta ghét ǵ tờ
báo Văn vậy nhỉ?
13-1
Kéo
cưa
T́nh h́nh
đấu đá đang kéo co giữa Liên Hiệp Hội (ông
Thi) và Hội Nhà Văn (ông Tô Hoài). H́nh như duy có ông Thi lại
sợ, hoặc ngại, hoặc không muốn có kiểm tra
th́ phải! Tại sao?
Nghe
đâu, kiểm tra, ai ai cũng đều mong chờ nó cả,
một dịp để cho mọi người bày tỏ,
giăi oan.
Ông Hà Nhân
Hà Nhân là
người nào?
Th́ cứ
xem bài ông ấy viết ở báo Thời Mới, chửi
"ông Năm Chuột" của ông Phan Khôi. Bài viết mở
đầu đại ư: "Tôi vẫn rơi ông Phan Khôi.
Người bảo ông ấy đi công trường rồi!
Người bảo ông ấy vẫn quanh co vài cái ngơ Hà Nội...
Bây giờ th́ tôi thấy ông ấy xuất hiện ở bài
“Ông Năm Chuột”.
Song cũng
bằng giọng ấy, ông HNhân tóm tắt bài của ông Phan
Khôi, dùng đến những chữ như "ông Phan Khôi
con ông cháu cha" vv...
Đoạn
dưới tiếp đến, những ông Năm Chuột
"mẫu mực" ǵ, bây giờ c̣n sống nếu
đi "làm văn chương", mà vẫn cái lối ấy,
th́ người ta sẽ gọi là "thằng" vv...
Bài chửi
ấy đề là "C̣n nữa"...
ối giời
ôi đất ôi! Sao cứ mỗi ngày lại mỗi mọc
thêm những v́ sao du côn măi như thế vậy!
Phố
Lư Thường Kiệt
Mùa
đông, đường đại lộ như rộng
thêm. Hàng cây tứa lên đám cành cụt màu nâu xẫm, màu
vàng; một nhúm lá lọt lưới đốm xanh trên tất
cả một gia đ́nh các màu han rỉ. Trông cái phố xác
ra, như một tâm tư bị giày ṿ, mọi t́nh ư đều
đă mướp xơ ra cả. Các bức tường dài
tun hút, trông càng thêm ĺ lợm. Dây điện, mầu vôi các
căn nhà loang lổ, cho đến mây trời, tất cả
đều lươm nhươm. Cái lạnh gậm nhấm
tất cả xác khô ra hết, mà cảnh vật vẫn nên
thơ, trông hệt một bức tranh đă dùng dao, cạo
bớt các mầu sơn đi, một cách thật có nghệ
thuật.
15-1
Ông Trần
Thanh Mại
Ông Mại
gửi một bức thư phản đối bài Hà Nhân.
Liên lạc
vội gửi cho báo Thời Mới.
Tức
th́, hôm nay, báo Thời Mới đăng một bài chống
hữu phái. Trên có một cái mũ của toà soạn, nhắc
lại cái chuyện kia, lại c̣n kéo thêm cả Ban Chấp
Hành vào câu chuyện gửi cái thư phản đối ấy,
thế mới tài chứ!
Ông Tế
Hanh, ông Xuân Diệu
Tế
Hanh là người mới tḥ ra cái thuyết có "nhân
tính", bên cạnh "giai cấp tính". Ông lấy Xuân
Diệu làm tỉ dụ, để chứng minh cái thuyết
nguy hiểm ấy. Tức là bài "Gió! gió! gió!" của
Xuân Diệu. Đại ư ông Tế Hanh nói, ví thử bài cậu
làm khá ra, th́ mọi giai cấp đều thích, một thằng
ăn cắp cũng sẽ đọc, thưởng thức
"gió" ấy.
Tức
th́ ông Xuân Diệu la ó lên rằng người ta vu oan cho ông,
người ta phủ nhận cái việc ông đă đứng
trên lập trường công nhân mà xem xét vấn đề
gió.
H́nh
như tạp chí Văn Nghệ sẽ đăng lời phản
đối ấy của ông Xuân Diệu, th́ phải!
Đặng
Đ́nh Hưng
Ḿnh xem
bài Hà Nhân, tuy chửi bới du côn vậy, song có một
điểm nhỏ ḿnh thấy mừng! (Mọi người
chú ư) Ta cứ phải cho là những cái anh viết thế
là do có ai mớm cho! Tự nó, không cắn vỡ được
hạt cơm, phải nhờ người khác nhai bă ra, rồi
đút vào miệng cho... Thế có một điểm nhỏ.
Các cậu có chú ư cái đoạn chửi "các ông chức
sắc", "cường hào văn nghệ" không? Vậy
tức là cái thế diễn ra khác năm ngoái. Năm nay, lại
đi đánh vào đầu nhau, ói người mếch ḷng,
cái diện rộng ra phết! Mất! Mất!... Rung ói nhân
tâm, chứ chả chơi... C̣n các cậu, cứ an tâm mà ngồi
đó.
Nguyên Hồng
Cứ nằm
dài ra, đấm trán, thở dài... Giai đoạn này, ông ấy
ăn thịt chó, ḷng lợn, uống rượu.
Lại
thấy đi mua hàng mấy vạn sách. Bảo: Nhỡ về
vườn th́ đọc sách. Hơn nữa, ông lại gửi
tiền cho gia đ́nh sửa chữa nhà ở ấp Sậu, pḥng khi trở về
đi cày.
Một
con người vừa đang nổi khùng, vừa sửa
soạn rút lui.
[...]
Lănh tụ
Bác đi
chống hạn. Cũng tát nước, hệt như mọi
người.
Lănh tụ
nhiều sức chịu đựng hơn mọi người:
xa lao động bấy lâu, lộn về đă lại làm
được ngay.
16-1
Le Prince
Đó là
một nhân vật xuất hiện đột ngột trong
sự hỗn tạp của văn nghệ.
Ông đi
dự buổi kỷ niệm Nguyễn Du tại Hội nhà
Văn, tối hôm đó, người ta hát mấy bài hát nói
kỷ niệm nhà đại thi hào quá cố. Lại có cụ
Phan Khôi đánh trống chầu nữa. Buổi tối kỷ
niệm ấy có kết quả lắm, vậy mà, ít hôm sau
trên báo Nhân Dân có một bài thơ chửi xỏ một cụ
tư sản ở phố Hàng Đào, có cái lối chơi
"ả đào". Tên kư là Đào Viên. Vậy Đào Viên
là ai?
ít sau, có
bài "Tôi tự kiểm thảo", không biết của
ai, nhân danh một văn nghệ sĩ đứng ra tự
kiểm thảo, ḥng nêu gương thành khẩn rẻ tiền...
Không hiểu vị thi sĩ nào vậy? Từ đó, có cái
tên Le Prince người ta đặt ra, coi như tác giả
của tất cả những cái tṛ vè nào, tuy trá danh song cùng
một tính chất: hách, ngu và dốt.
Vụ
Topaze, người ta cũng gán cho Le Prince ấy. Tức là
le prince khạc ra một cục đờm, tức th́ Bửu
Tiến đớp lấy, rồi ông Giang Minh cũng đớp
theo, hoá thành một thứ phép bỉ ổi.
Mới
đây nữa, bài thơ báo Nhân Dân chủ nhật, hạ
cái chữ đểu cho văn nghệ sĩ, tuy kư Đào
Viên, song người ta cũng cứ xếp vào loại những
công việc phá hoại của Le Prince.
[...]
Sự
tưởng tượng của quần chúng không có hạn
độ. Nên bây giờ, Le Prince quư hoá kia đă có cả một
bộ dạng, một lịch sử, một tính nết nữa.
Le Prince
là người ngồi cùng một bàn "chiến sĩ
cách mạng" với... Bửu Tiến! Eo ôi!
Le Prince
có cái nết thích đàn bà. Thích con gái. Văn công chẳng hạn.
Cải lương chẳng hạn. Mà ma cô lại là ông Bửu
Tiến!
Trần
Duy + Nguyễn Đ́nh Thi
Theo yêu cầu
ông Thi, Trần Duy viết một bài chửi báo Tự Do, ở
miền Nam (báo Tự Do mà lại ở miền Nam). Báo ấy
đă xuyên tạc 6 bức tranh đả kích "một
phương pháp xây dựng văn nghệ" của Trần
Duy (đăng ở báo Văn). Xuyên tạc rằng là Trần
Duy đả kích Việt cộng, có cái lối lănh đạo
văn nghệ như vậy.
Trần
Duy hăng hái về viết bài, âu cũng một dịp tỏ
tấm ḷng! Anh ta giở từ Mác Engels Lênin, đến
Thorez vv... Đem đến nộp, ông Thi bảo bỏ cái
đoạn trên (nói về ư nghĩa 6 bức tranh), và chỉ
dùng cái đoạn dưới, đoạn Trần Duy nói
cái vị trí, thái độ tán thành của ḿnh đối sự
lănh đạo cộng sản. Trần Duy không đồng
ư sự cắt xén ấy của ông Thi. Tức th́, ông Thi
nói: "Thôi, tùy cậu, cậu không muốn nói, người
khác sẽ nói." Dĩ nhiên, Trần Duy vùng vằng bỏ
đi.
Sớm
15, không hiểu sao, Duy ta lộn lại. Ông Thi bảo:
- Bây giờ
cậu chỉ cần viết rằng cậu làm Nhân
Văn, và vẽ tranh kia là sai. Không cần nói Đảng cộng
sản, miền Nam người ta biết thừa điều
đó rồi.
Trần
Duy từ chối.
-
Được rồi! ông Thi nói. Sẽ đến một
lúc nào đó cậu sẽ phải nhận thấy làm Nhân
Văn là sai!
- Lúc
đó tức là, một đi tù, hai nhận, th́ tôi mới
nhận.
Đâu
như Trần Duy lại c̣n đưa ông Thi xem cái thư của
em gái ở Huế gửi ra, đại khái than phiền:
anh đi theo Đảng, kháng chiến bấy lâu, làm ăn
ra sao mà lại có tin anh bị bắt?
Ông Thi xem
xong bảo:
- Đấy!
Chính em cậu cũng lấy làm lạ v́ những hành động
của cậu! Nếu như cậu có bị bắt v́ thế,
th́ cũng không có ǵ là lạ hết!
Duy ta lộn
về, mặt đỏ hầm hầm mà lại tẽn ṭ
te.
Báo
Văn đ́nh bản 2 số(17)
Sớm,
vừa đến Hội nhà Văn, thấy một quang cảnh
nhốn lộn khác thường... Người ta đi lại,
lên xuống, đổ từ pḥng này sang pḥng khác... Những
cái lắc đầu, nụ cười chua và chán...
- Báo
Văn đ́nh bản, mày ạ!
Tôi giật
ḿnh thót cái, không ngờ sao lại có một cái tin bậy bạ
th́nh th́nh vậy...
Về
sau mới hiểu ra, tức là, báo Văn, v́ một cái áp lực
từ đâu đó, tạm nghỉ 2 số, để củng
cố lại.
ối
chào, ngỡ ǵ! Vẫn chỉ là cái lối can thiệp hành
chính, phàm giả ai đă cầm bút một cách lương
thiện đều không ưa, nếu không phải là ghét.
17-1
Ông D. và
T.
Dưới
đầu đề "chúng tôi không tán thành báo
Văn", và dưới chữ kư tắt D. và T., người
ta đọc thấy một tràng lư sự nào bênh Thế
Toàn, nào bênh ông Thi, ông Bổng, ông Đồ Phồn... để
rồi xoáy vào báo Văn mà phê phán.
Ví dụ:
sao lại đi viết, miền Bắc "ăn phở
ít thịt quá, dính mép!". Hăy thử so với những
người bị cầm tù ở miền Nam xem, có phải
c̣n sướng hơn không?
Lư sự
đại khái đinh thép như vậy. Nhưng được
cái là giọng văn tử tế hơn những Bửu Tiến,
Hà Nhân...
Nguyễn
Thành Long bảo: "Tao biết hết miền Nam, ai là D. với
T.? Làm ǵ có? Lại mấy thằng ở báo Thống Nhất
viết nặc danh đây! Bảo là ở Sài G̣n, mà bài viết
lại hiểu t́nh h́nh miền Bắc hơn cả một
người ở Hà Nội vậy! Phi lư!... Ông ấy
đă giở đến cái lư luận Thống Nhất ấy
ra, th́ thôi, ai cũng đành chịu thua cả, cho rồi."
Ông Sĩ
Ngọc mách nghề
Sĩ Ngọc
bảo tôi, nếu ra biên chế, th́ quay ra mà vẽ quảng
cáo (publicité Hàng Gai ǵ đó một tháng măng dê những vài
ba chục vạn)... Hoặc giả mài tranh sơn mài, hay tỉa
lá tre.
Phải
quá, vậy mà tôi chẳng nghĩ ra. Tôi bật có cái ư sẽ
đi khắc tranh, chỉ học độ một tháng là
thành nghề.
Ông
Văn Cao th́ bảo mở xưởng sơn mài, làm objet
dơart.
Vậy tức
là cũng đă thêm một chút yên trí.
Thiên hạ
bách nghệ, đă vội lo ǵ? Tôi chợt cười thầm,
có những anh kêu ca: "Sao cuộc đời bây giờ ít
nghề vậy nhỉ?" Tôi bỗng vô căn cứ ngờ
rằng những anh kêu thế, là những anh không có nghề
ǵ.
Chaque
jour, 1 merveille!
Mỗi
ngày, một sự lạ.
Th́ ra sự
sáng tạo của lạc hậu, nó cũng bất tận
như sự sáng tạo của tiến bộ.
Bây giờ,
có những cái lưỡi, nó đă nhúng đă ngâm, đă tẩm
những thứ thuốc độc ghê gớm, hễ phun
phải ai, người ấy khắc giăy đành đạch,
không c̣n phương cứu chữa.
Những
cái lưỡi ấy đông quá.
Đến
nước, Nguyễn Thành Long viết có một bài về
Aragon, đăng báo Văn, lư sự rất vô tội, mà cũng
phải kư một cái tên nặc danh. Trường Lưu!
Tôi cảm
thấy h́nh như có cả một mặt trận, tập
hợp đông đủ các thứ kiểu lưỡi, từ
vu khống đến ngu si, mọi thứ mầu sắc.
Ô!
Dépravation!
Ông Phùng
Cung, ông Nguyễn Đ́nh Thi
Ông Thi gặp
ông Cung. Đầu tiên ông Thi nói, đừng nên cho là ông ở
lănh đạo mà nói, th́ câu chuyện mới lọt tai
được.
Xong ông
Thi bảo:
- Cậu
cứ ở Hà Nội măi, kể ra sự hiểu biết của
cậu về Hà Nội hơn ḿnh. Song cứ ở Hà Nội
măi th́ viết làm sao được? V́ Hà Nội toàn là
tư sản với tiểu tư sản. Viết th́ nó hắc
ám và nguy hiểm lắm.
Ông Cung thấy
khổ tai, v́ cái vốn sống của ông lại ở những
băi Phúc Xá, các thứ ngơ cụt ngơ què, ổ chuột hang
người này nọ... Tuy vậy ông Cung vẫn cố dỏng
tai nghe, mặt cứ lợm ĺ đi.
- Cậu
cần đi về xưởng máy chẳng hạn, người
ta tươi vui lắm. Hoặc đi về nông thôn.
- Về
nông thôn, phải biết người ta ra người ta
đón ḿnh ấy chứ! Phùng Cung buột ra một câu.
Ông Thi nghĩ
một lát, đáp:
- Không,
người ta cũng không đón... Nhưng mà người
ta vui lắm. Cuộc sống rất tươi trẻ, sẽ
chia đất cho mà làm.
Ông Cung
nói:
- Thật
ra, tôi cũng chẳng ngại đi thực tế.
Ông Thi nắm
vội lấy câu đó:
- ừ!
Thế cậu làm đơn với cơ quan đi! Ḿnh sẽ
hết sức giúp. Đi! Thế nào cũng được.
-
Nhưng tôi c̣n nghĩ hẵng.
Ông Thi
hơi chán. Lát sau ông nói:
- Ḿnh th́
cũng không ưa cậu. Song tất cả mọi người
tiến bộ, người ta cũng không ưa cậu.
Người ta cho là cậu co vào.
- Tôi chẳng
làm ǵ, sao lănh đạo cứ thành kiến đối tôi?
- Cậu
đă viết Nhân Văn Giai Phẩm, chứ c̣n sao nữa.
- Th́ tôi
viết có một bài.
- Bây giờ
cậu đă nghĩ khác chưa?
Ông Cung
đáp:
- Kể
ra nghĩ th́ mỗi lúc mỗi nghĩ khác.
- Thế
th́ cậu phải nói lên chứ! Phải tuyên bố công khai
lên chứ!
18-1
Publicité
Từ
khi nghĩ được một cái nghề, tuy mới nghĩ
không thôi, mà cái bụng lo cũng đă thấy hơi yên. Khi
đi phố, tôi cứ nh́n quanh các kiểu biển hàng, cái
vàng cái đỏ, cái chỉ kẻ chữ không, cái kèm theo
h́nh vẽ, chẳng hạn vẽ một cái đồng hồ,
hoặc giả một cái bút máy... Xem ra xoàng cả, cái nghề
quảng cáo ở cái nước này, hăy c̣n ở mức ba
xu, chưa mon men được tới bên ŕa nghệ thuật.
Nhưng
gặp Trần Duy, hắn dọa: ai cho đăng kư mà làm?
Nguyễn Sáng cũng doạ tôi vậy, lại c̣n dè bỉu:
"đời đă đến cái nước ấy, c̣n
ǵ?" Vậy ra, cũng c̣n có thứ nghề sang, nghề
hèn nữa, đến cái nước ấy th́ tôi lại
c̣n hoàn toàn chưa biết.
Hừ!
Nghĩ cũng hay. Trần Dần đi vẽ biển quảng
cáo. "Nhanh, đẹp, rẻ!" Giá mà chính phủ cho
tôi được đăng kư nhỉ! Ôi chao! Đă vỡ
mộng tưởng thuở ngày thơ!... Đến giờ
chỉ mong một cái chuyện nhỏ xíu vậy, mà cũng
c̣n khó ḷng ư? Thế nghĩa là thế nào? Chẳng lẽ
adieu la Terre! Ô Terre! Địa cầu ơi! Mày chẳng muốn
nuốt tao à?
Đừng
lo
Mọi
người sửa soạn đi học. Mọi người
tức chỉ là đảng viên. Nghe đâu, cái lớp này
là nằm trong cái chương tŕnh đấu đá.
Văn
Cao buồn xỉu mấy ngày. Tức là thấy băo nó đi
găng lắm. Mà cũng chưa biết nó đổ bộ
lên đầu ai? Văn Cao ngờ rằng đầu ḿnh,
không khéo là cái hải cảng đón băo.
Song, có
ông bạn đến củng cố cho. Đại khái
đừng lo. C̣n có trên cao nữa chứ! Trên cao đó, ít
nay cũng có những cái ǵ mới, đáng vui. Sự xằng
bậy trong cuộc đời này bắt đầu bị
đe doạ. V́ bảng sắp xếp giá trị đă bắt
đầu sắp xếp lại, công bằng hơn, tức
là nhân đạo hơn.
Kha ốm
Con Cún ốm
2 ngày rồi. ốm to. Bỏ cả ăn uống.[...]
Ông D. và
ông T. là ai?
Mấy
anh miền Nam ngồi đố nhau ông D. và T. là ai, mà ở
tận Sài G̣n, lại hiểu t́nh h́nh văn học miền
Bắc một cách tường tận đến thế!
Họ bảo
nhau, mỗi người viết kín cái tên ḿnh đoán phỏng
vào ḷng tay, như cái kiểu Chu Du với Gia Cát Lượng
thời xưa.
Xong, bằng
ấy bàn tay xoè ra mặt bàn. Tay này là chữ: Lưu quư Kỳ.
Tay kia chữ: Lưu quư Què. Tay nữa: thằng Kỳ. Tất
cả mọi bàn ta đều tố cáo ra cái anh Lưu Quư Kỳ
đó, xem là thủ phạm nặc danh của cái vụ xấu
hổ kia.
Tại
sao người ta cứ núp sau một cái ǵ đó, làm chiêu
bài, để thổi phồng, bơm căng những câu
chuyện chỉ nhỏ bằng cái bọng lợn!
19-1
Chủ
nhật
Ông Hoàng
Đạo
Sự
đời nó sẽ mở mắt cho tất cả.
Ông Hoàng
Đạo là một người đánh Nhân Văn như
thế nào, tưởng không cần nhắc lại. Vừa
đây có một chuyện xảy ra, cần ghi.
Ông Hoàng
Đạo phụ trách một cuộc triển lăm cho một
hội nghị nào đó. Mai triển lăm sẽ khai mạc,
tối hôm nay ông Tố Hữu mới đến thăm, thấy
có những sự không vừa ư, bèn bảo sửa.
Ông Hoàng
Đạo thấy phiền, mai đă mở triển lăm, sửa
sao kịp? Vả lại sao ông Tố Hữu lại không
đến xem từ trước, mà cứ đợi lúc tận
giờ tận phút này mới đến? Ông Hoàng Đạo
bèn tŕnh bày hơn thiệt, ông Tố Hữu không nghe. Ông
Hoàng Đạo nổi đoá lên bảo:
- Thôi th́
không kịp là không kịp. Cứ để như vậy.
Tôi phụ trách, tôi chịu trách nhiệm. Phê b́nh ǵ phê b́nh
sau.
Ông Tố
Hữu bảo: - Quan niệm về dân chủ thế là
tư tưởng Nhân Văn.
Ơ hay,
ông Hoàng Đạo bèn ngạc nhiên:
- Nhân
Văn th́ nó có cái sai, tôi đă phản đối rồi.
Không phải nó sai hết, không có ǵ đúng. Càng không phải
cái ǵ cũng có thể gạt vào tư tưởng Nhân
Văn hết.
- Theo anh,
Nhân Văn có cái ǵ là đúng?
- Tiếc
rằng đây không phải chỗ bàn...
ít lâu sau,
ông Tố Hữu gọi ông Hoàng Đạo lên hỏi:
- Anh có biết
quan hệ của anh với Nguyễn Hữu Đang ra sao?
Ông Hoàng
Đạo khó chịu:
- Trước
hết tôi phản đối cái lối hỏi cung của
anh... Nhưng tôi cũng cần nói, thích th́ nói. Quan hệ giữa
tôi với anh Đang, cũng như quan hệ giữa anh với
anh ấy.
- Thế
là làm sao?
- Nghĩa
là trước kia, anh cũng có chỗ quư mến, và phục
anh Đang nữa... Tôi cũng có mặt ấy...
-
Nhưng phải đứng lên trên lập trường nào
mà phân biệt cho dứt khoát người xấu, người
tốt.
- Theo anh,
anh Đang xấu thế nào?
- Anh cứ
đợi xem, rồi bàn bạc chung sẽ thấy...
Ông Hoàng
Đạo ra về tỏ vẻ chán, giống như
người mới khám phá ra một cái mặt nữa của
cái mề đay!
Ông Hoàng Yến
và ông Nguyễn Tuân
Không hiểu
ông Tuân nói ǵ, ông Hoàng Yến đem đi kể lại với
ông Thi. ấy, cái ông Hoàng Yến
ấy, không hiểu sao lại cứ có cái tính hay mách cấp
trên như thế.
Lại cũng
không hiểu có phải v́ thế mà ông Nguyễn Tuân mới
viết cho ông Hoàng Yến một cái thư, nói ǵ đó, cuối
cùng có một câu: "Chúc anh mạnh giỏi và tử tế!"
D. và T.
Thư
ông D. và T. gửi từ Sài G̣n từ sau số báo Văn 30
(bây giờ là số 37)(18), mà lại có nói một câu chuyện,
đại ư rằng: ông Mạnh Phú Tư cũng đă có viết
phê b́nh báo Văn!
Nhưng,
ông Mạnh Phú Tư chưa hề phê b́nh, trở về
trước! Chỉ có số tạp chí Văn Nghệ sắp
sửa ra mai kia, mới có bài
ông Mạnh Phú Tư phê phán nhà Văn.
Thế
ra ông D. và T. là những nhà tiên tri ở xa ngàn dậm vẫn
biết trước việc sẽ xảy ra hàng tháng! úi
chao! Manoeuvre khôn mà chẳng ngoan, như tất cả mọi
manoeuvres!
[...]
21-1
Làng
văn
Trụ sở
Hội Nhà Văn buồn như một tổ chim tan tác. Mỗi
ngày mỗi chuyện. Nào bộ đội không mua báo Văn
nữa. Nào chuẩn bị đi học. Nào các bài đánh
đấm của các thứ báo. Sớm nay, ông Việt Thắng
phê b́nh "Hăy đi măi" của tôi, cho là: "đưa
người đến chỗ u tối", viết dài lắm,c̣n
"mai tiếp" nữa! Ông cụ Ngọc bảo tôi:
"Viết dài thế là không ăn thua ǵ, anh ạ!"
Nguyễn Thành Long lại kể lại: một nụ
cười ở báo Văn, nói vế chuyện một bố
già sắp chết mà lũ con đă xâu cả lại ở
đầu giường, nhăm nhe chia gia tài; ấy vậy
mà ông Hoài Thanh trong một cuộc hội nghị, lại
phê rằng đó lá ám chỉ việc "Bác ốm!" Ôi
chao! Giời đất ơi! Cứ như là chuyện
đùa mà hoá ra chuyện thực!
Chưa
xong.
Lại
có những chuyện "bên bờ sông Lô" của ông Nguyễn
Đ́nh Thi bị xếp loại b2. Rày chưa?
Chuyện
cho vay quỹ văn học, ai vay nhiều, ai ít?
Chuyện
Hoàng Tích Linh gặp đồng chí Liên Xô.
Chuyện
tôi viết cảm tưởng cho Văn Giáo.
Chuyện
LêđThanh viết tường thuật Câu Lạc Bộ.
Chuyện
Quang Dũng tường thuật cuộc họp đi thực
tế, lỡ nói một câu về Lê Đạt, hoá ra tội
đề cao Lê Đạt.
Chaque
jour, 1 miracle! Không ai có thể tưởng tượng
được ra rằng, những chuyện khôi hài thế,
lại được quy lên thành tội vạ.
C̣n hiểu
ra sao được nữa!
Trong
"Le Monument", E. Triolet có viết một nét đáng nhớ
về đồng chí tổng bí thư Đảng, tên là
Torsch. Đồng chí là người rất tốt, nhiều
việc người ta nói, lúc đầu đồng chí ấy
không tin, sau v́ người ta nói măi, nói nhiều quá, đồng
chí ấy cũng đành phải tin vậy! Thế, ai c̣n
nói một cách ngây thơ giáo điều rằng "cây ngay
không sợ chết đứng"?
Vu khống
không phải là không c̣n cái khả năng tác hại nữa.
Thày bói,
Lê Đạt kể
Các thứ
thày bói rong, đầu đường xó chợ, sẽ tập
trung lại, qua một cuộc sát hạch, xem ai bói đúng,
ai bói sai, rồi sẽ tùy theo đó mà cho đăng kư!
Thày bói mà
lại c̣n bói đúng nữa cơ chứ!
Câu đối
của Tú Mỡ
Tú Mỡ
ra câu đối Tết, cho số báo Văn Tết, rằng:
"Tết
Mậu Tuất, túi Mậu śn, ngất ngưởng đi
qua hàng mậu dịch".
3 cái mậu!
Ông Nguyên
Hồng đập bàn kêu: đối với đáp! lạy
cụ! cụ chẳng hiểu ǵ t́nh h́nh hết cả!
La
conscience
Các đảng
viên bây giờ đều bị một cái drame lớn. Một
cái bi kịch của lương tâm!
Có người
chuẩn bị phát biểu ư kiến, bằng cách viết
ra cẩn thận, kẻo lỡ lời, bị hớ.
Một
bên, sự vu khống đang hoành hành dữ. Một bên, sự
thực.
Theo Nguyễn
Thành Long, th́ Tô Hoài có đêm thức suốt. Chắc trong
anh, cũng là bi kịch ấy. Anh cũng đă qua một
cuộc CCRĐ rồi. Nhiều đồng chí khác cũng
vậy.
Thế
ra, cái gọi là lương tâm vẫn có, không ai có thể có
quyền hoài nghi.
22-1
Nghề
Phùng Cung
có lắm dự định. Kim băng, máy dệt, cà phê. Hoặc
nhà in lọc xọc.
NgkhDực
xoay tiền làm máy xay bột.
C̣n tôi?
óc vẫn
nghĩ quanh cái chuyện vẽ phông kẻ biển măi.
Ngược lại với ư kiến Trần Duy, Nguyễn
Sáng, sự thực việc đăng kư không khó khăn ǵ.
Ví dụ, Cừ Hoan Nhương (Đông Phương) xin
đăng kư ở Sở Văn Hoá, sớm chiều
được ngay! Tôi cũng có cái tiếng là một
người bi quan, song thực ra tôi lại hay có nhiều
hy vọng, cả trong những khi bĩ thế. Những
người không c̣n nh́n thấy một tia sáng nào, một
tâm hồn ảm đạm hoàn toàn ấy, tôi khó ḷng tin
đó là một tâm hồn tốt.
Bi quan là
một t́nh cảm không người (inhumain).
Có người
mách tôi nhiều sáng kiến khác. Ví dụ cái lối vẽ
hai h́nh, đưa đẩy trong một cái vỏ chấn
song. Đó là một việc ăn dỗ tiền của trẻ
con. Ví dụ bán "vịt lộn", đó là một việc
ăn dỗ được tiền hầu hết mọi
người lớn, các tầng lớp.
23-1
Báo Quân
Đội Nhân Dân
Báo
QĐND viết: phải chặn tư tưởng Nhân
Văn xuất hiện trên báo Văn. Tư tưởng Nhân
Văn là: Vỗ Ngực (Tú Mỡ), ông Năm Chuột (Phan
Khôi), Lời mẹ dặn (Phùng Quán), Hăy đi măi (Trần Dần)
24-1
Quái chửa?
Qua nhiều
việc tôi có cảm giác rằng người ta muốn treo
bút những người đă viết Giai phẩm, Nhân
văn!
V́ sao vậy?
Có phải
người ta hoàn toàn v́ Đảng, v́ nhân dân không?
Có phải
v́ Giai phẩm, Nhân văn là một bọn xấu hoàn toàn
không?
Tại
sao người ta sợ những sự tranh luận b́nh
đẳng và dân chủ?
Tại
sao bọn cơ hội, bọn improductifs, bọn ngu dốt
được dung túng?
Ai lạc
hậu?
Ông Nguyễn
Văn Bổng đánh tất cả mọi thứ thơ gần
đây, từ Hoà B́nh, - để lại đưa lên làm kiểu
mẫu, cái thứ thơ "Rằng xưa ở tỉnh
Vĩnh Trà!" Như vậy, người ta bảo là ông Bổng
lạc hậu, nhưng một thế lực nào đó lại
coi như ông là người tiến bộ.
Ông Xuân Diệu
tự xưng là mới. Người ta ai cũng biết là
ông cũ mèm đi rồi. Nhưng ông dựa vào thế lực
nào, cứ đi đánh đông đánh tây, đánh một
ḿnh, đánh lấy được mọi nhà thơ không có
quyền được nói lại, để rồi ông tự
xưng là mới, dĩ nhiên mới sau Tố Hữu!
25-1
NHà MáY
TRUNG QUY Mô
Đă
đổi tên là Trung Cơ Khí, xây dựng xong năm 1957.
Sớm
nay, tiện chân, tôi tới xem. Quá Ngă Tư Sở một
chút. Trông xa, một đống nhà mới tinh, vôi vàng c̣n mịn mặt, các ống
khói xanh xám, sạch sẽ, chưa phun khói. Đến gần,
thấy sự xây dựng chưa xong hẳn, vôi cát ngổn
ngang, nơi các ống xi măng, nơi đống gỗ,
xe ḅ đi lại, phu hồ đánh vữa đằng
đông đằng tây, những thang sàn đầy thợ nề,
những căn nhà xây dở dang... Bốn phía nhà máy th́ xong rồi,
đă làm, tuy mới, nhưng chỉ là làm thí nghiệm. C̣n
bên phía nhà ở của công nhân, của cán bộ, chỗ
ăn chỗ ngủ vv... th́ c̣n dở, gần như c̣n lâu
mới xong.
Tôi bị
ngợp lên v́ máy. Khoan, điện, bào, phay, mài, vv... Mỗi
công nhân một máy. Máy nhiều hơn người. Tiếng
máy át tiếng người... Tôi chờ một sự rộn
rịp trên các nét mặt, không thấy. Nh́n bốn bề:
toàn những bộ mặt hoặc chăm chú, hoặc ĺ lợm
ra, những nét mặt chau, những ánh mắt b́nh thản...
Anh bạn cho tôi biết: công nhân thắc mắc nhiều.
Không khí lịm đi. Lương thấp quá, 3 vạn 6, 4 vạn
2, sống nh́ nhằng cũng khó đủ.
Ra đến
chỗ lấy xe đạp, tôi đang nghĩ vẩn
vơ hơi buồn, bỗng câu chuyện của chị giữ
xe đạp với hai anh đứng đó làm tôi phải
chú ư.
- Chưa
được cái chính sách chết! Anh ăn vận kiểu
bộ đội phục viên, đội mũ phở lụp
xụp nói.
- Chính
sách ǵ lại có chính sách chết! Chị xe đạp vừa
cười vừa nói, tuy là hỏi vặn, song lại là lối
hỏi vặn đồng t́nh, không phải lối hỏi
vặn phản đối.
-... Hừ!
H́! h́! anh bộ đội kia toác miệng giải thích...
Chính sách th́ không ghi hẳn vậy... Song cũng có cái chết
được tiền, gọi là tử cấp. C̣n có cái chết
không được tiền, chỉ có tử không có cấp...
Thế thằng ấy chết không được tiền,
chả phải là "không được cái chính sách chết"
là ǵ?
Tôi nghe mà
toát mồ hôi, mặc dù trời rất rét. Cứ như một
vai hề ở tuồng chèo, sự châm trích của quần
chúng vô vàn h́nh thức. Anh bạn lại bảo cho tôi biết
rằng lương lậu với sự đăi ngộ công
nhân của ḿnh chưa được thoả đáng...
Tôi sẽ
c̣n đi lại cái nhà máy có sáu, bảy trăm cái tâm tư
này. Hăy xem kỹ xem những con người của một
nước nông nghiệp lạc hậu họ ra sao trong một
sự sản xuất tối tân? Những con người
ăn ít làm nhiều, lương thấp mà thu hoạch lại
cao, họ đă làm như thế nào để thu xếp nổi
đồng mắm đồng muối trong gia đ́nh, và nhất
là làm sao mà thu xếp cho ổn tí vui tí buồn trong cảm
nghĩ?
1-2
TRầN
DUY VIếT THư CHO ĐảNG
Trần
Duy viết một cái thư cho đồng chí Lê Duẩn.
Đại ư nói những công việc ḿnh đă làm, v́ chủ
nghĩa, rồi affirmer sự trung thành của ḿnh đối
Đảng, và yêu cầu giúp đỡ tư tưởng
và để cho ḿnh được làm việc.
Bức
thư chân thành, đồng thời vẫn có cái thảng thốt
pha lẫn chút tuyệt vọng cửa một tiếng kêu
"cứu! "Trần Duy dẫn cả một đoạn
Thánh kinh, đoạn St Mathieu 6-7:
"Demandez
et lỗon vous donnera. Cherchez et vous trouverez. Frappez et lỗon
ouvrira. Car quiconque demande recoit. Celui qui cherche trouve. Et lỗon
ouvre à celui qui frappe. Lequel de nous donnera une pierre à son fils, sỗil
lui demande du pain? Ou sỗil demande un poisson, lui donnera t-il un
serpent?" (19)
Trần
Duy viết tiếp:
Hôm nay tôi
gơ cửa và hỏi anh.
Bức
thư lại kèm theo cả cái thư Trần Duy viết chửi
báo "Tự Do" miền Nam.
7-2
2 BEAUX
CONTES
Phùng Quán
kể 2 chuyện: 1) Bức thư t́nh bỏ trong ống cứt 2) Chị bộ đội đẻ
trên Đèo ba Ṛi.
CHệI
BỚI
Từ
hôm ấy đến nay, báo chí vẫn la ó rầm rĩ. Tôi
đọc một bài của Lê sĩ Hà, ở ty giáo dục
Sơn Tây, viết bằng thơ, kiểu leo thang, trả lời
Hăy đi măi, đăng ở Thời Mới. Ton cũng tử
tế thôi. C̣n ư tứ th́ rối lắm, lung tung phèo!
Rồi
th́ Thiều Quang phê Tô Hoài là nghệ thuật vị nghệ
thuật! Lư do là ông Tô Hoài có viết một bài ở báo
Văn, đại ư nói: bây giờ
việc trước nhất là tổ chức sáng tác, để
có thể tung ra được hàng loạt tác phẩm, làm
cho văn học ta thịnh vượng.
Thế,
ông Thiều Quang bảo: nói "sáng tác trước hết"
tức là tư tưởng nghệ thuật vị nghệ
thuật! Rồi ông cứ kéo hàng cột báo, đấm
đánh vào cái bệnh "nghệ thuật" ông đă phết
cho ông Tô Hoài đó.
Ngoài ra,
có Lư đăng Cao, viết ở "Thủ Đô "về
Phùng Quán. Trong bài, có một chỗ Lư Đăng Cao nói về
một bài thơ chưa đăng, anh ta cứ đem trích
bừa ra mà phê! Quái chửa? Phê b́nh cả bài c̣n nằm trong
phạm vi chưa công khai! Thế là lối phê b́nh công an à?
Một mặt
báo chí làm rầm rĩ.
Một mặt
lớp học đảng viên vẫn cứ tiến hành
nghiêm trang, và theo lối kín đáo.
Một mặt
quần chúng đợi chờ, mong ngóng. Người chán, kẻ
buồn rầu. Công việc bề trễ. Tâm lư đợi.
C̣n bọn
Nhân Văn Giai Phẩm? - Không lúc nào họ làm révision hơn
lúc này. Ḿnh đă làm ǵ nên tội? Và thực ra, ḿnh có tội
t́nh ǵ?
Chính ra,
không phải tôi đợi đến giờ. Từ đầu
năm (và cả trước nữa) tôi đă nhiều lần
nói với những Lê Đạt, Đặng Đ́nh
Hưng, cả Trần Duy nữa, về những khuyết
điểm, về những cái tội của N.Văn
Giáo.P., và của bản thân tôi.
Tôi đă
đến với đồng chí Tố Hữu, nói như
tuyên bố về việc học chính sách với đi thực
tế. Thế tại sao đồng chí Tố Hữu là
người quản lư việc học của Đảng,
lại không mở cửa cho một người đă
đến thành tâm gơ cửa?
Ôi chao!
La porte mỗest-elle
fermée à jamais?
Xưa
nay tôi có đ̣i ǵ ngoài cái đ̣i tôi được làm việc?
Anh em được làm việc? Tôi có chống cái ǵ ngoài những
cái cản trở công việc thực là có, ví như: hẹp
ḥi, bè phái, dốt nát, g̣ bó, cơ hội?
Thế
sao? Tôi không có quyền chống những cái xấu xa ấy
hay sao? Và Đảng lại quá xa đến nỗi chỉ
nghe người ta nói xấu về tôi măi như thế sao?
10-2
Lại
báo chí
Báo Thủ
Đô, báo Nhân Dân vẫn có bài góp ư kiến báo Văn, trong mỗi
bài đó đều có đả động tới Hăy
đi măi, Lời mẹ dặn, ông Năm Chuột, ông Vỗ
Ngực, Đống Máy.
Bao nhiếu
giấy mực đă chảy ra, để rồi sẽ
thu về được cái ǵ?
TIểU
THUYếT PHẽNG QUáN
Phùng Quán
định viết tiểu thuyết về văn nghệ.
Cốt
chuyện: một anh viết văn, v́ xa Đảng,
rơi vào chỗ bế tắc. Trong khi, một anh bạn cũng
ngang tài, vẫn theo Đảng, hoá ra sáng tác hay. Anh kia bèn tỉnh
ngộ, lộn về với Đ., nài xin giúp đỡ.
Đ. đón anh, cho anh tiền đi sáng tác. Tức th́, ít
sau anh lại có sáng tác hay.
11-2
MINH ĐỉC(20)
Theo Phùng
Cung nói, Minh Đức bị đưa ra toà. V́ hai tội:
lậu giấy má và man khai số lượng in.
THơ
QUANG DềNG
Lê Đạt
kể.
Tập
thơ Quang Dũng bị đ́nh lại. Nhưng, chỉ là
v́ có một câu:
Nước
Cộng Hoà Việt Nam trẻ tuổi
Đâu
như từ Thủ Tướng Phủ có lệnh hỏi.
Có vậy thôi.
Lỗi ấy
cũng dễ sửa.
Tức
th́ in lại rằng:
Nước
Việt Nam dân chủ cộng hoà
Không trẻ
tuổi, lôi thôi ǵ nữa. Và dán đè lên ḍng chữ cũ.
Thế là tập thơ lại được phát hành.
VUA BếP
Hôm nay ông
Táo lên chầu Trời.
Các nhà
khác th́ không rơ, c̣n số nhà bạn bè tôi biết, chẳng thấy
ai ăn uống ǵ cả. Không phải chuyện tin, không
tin, mà chỉ là chuyện có "khả năng" hay không
có. Chúng ta cứ theo cái chính sách tiết kiệm vậy. Thật
là hợp với t́nh cảnh chúng ta.
Phùng Cung
chạy bay lên, bán đôi săm lốp Mít Sơ Lanh ăn Tết.
Theo anh nói, đă từ mấy năm nay, vợ chồng anh
chẳng có miếng tết miếng nhất ǵ sốt.
Hải
Như vác một số vật ra chợ Giời. Đâu
như cuối năm, người làm về, anh thiếu 7
vạn trả công, th́ có thể yên tâm và minh bạch về
chính sách lao tư...
Vậy
th́ ông Táo thiếu cá chép lên thiên đ́nh. Không biết lăo ta
đă cải tạo cái tội ăn của đút của
lót chưa? Đến như một lời đấm mơm
suông cũng không có!... Hỡi Táo công! Có sao nói vậy nhé. Chế
độ mới rồi, cái tệ ăn không nói có có, dối
giá, ắt sẽ không có chỗ dung nữa đâu!
Dối
cha
dối mẹ
Không ai
ḥng
dối được
nhân dân.
12-2
LầAMOUREUX
Nguyễn
Sáng yêu một cô nào đó. Tâm trạng như người bị
ideé fixe.[...]
MẫT
NHà HOạ Sĩ THấI XưA
Một
hoạ sĩ thời xưa, vốn là người có tài, một
đêm nằm mơ thấy một con quỷ chín mắt,
64 răng, tay bằng cây đa, ngón chân bằng cối
đá.
Suốt
đêm ấy, cơn mộng ác hành hạ người nghệ
sĩ. Đêm dài tựa năm. Nỗi sợ bằng cả
một kiếp. Niềm đau lớn hơn cả nghiệp
luân hồi.
Tỉnh
dậy, anh đem vẽ h́nh con quỷ, treo lên vách. Tưởng
chỉ để ghi lại một kỷ niệm. Cố
mong gặp người biết mà hỏi xem, nó thuộc loại
ǵ.
Dè
đâu... Về sau anh đâm sợ bức tranh. Nó nát anh!
Không dám hủy đi, ngay đêm bị ám ảnh, anh phải
đèn nhang cúng vái, nỗi sợ cũng không tan. Suốt một
đời, anh đeo trên kiếp ḿnh niềm kinh hoảng
do chính bức tranh anh đă vẽ nó tạo ra.
15-2
PUBLICITé
Tử
Phác đưa cho publicité Hoan 3 cái quảng cáo báo Nhạc.
Hoan
đưa cho Dần.
Dần
làm với Cầu.
Tuy làm th́
làm song rất lo. Có ǵ mà ngại?
ấy vậy mà lỡ ra cái anh Lương Ngọc
Trác triếc chẳng hạn nó biết, thế là sẽ
thành vấn đề. Tại sao lại Dần làm? Thiếu
ǵ người mà lại phải Dần? Thế tức là
có vấn đề!
Tôi tuy vậy
vẫn cứ làm. Tết chả túng. Th́ cũng cố kiếm
lấy dăm vạn. Tôi mất đến một tuần
vẽ đi vẽ lại, có đến mươi mười
lăm cái mẫu. Tôi chọn lấy 9, đưa Tử
Phác; Tử Phác ưng 3 cái, bảo về làm.
Làm?
Thật
là rày. Bút không! Bột màu không! Keo, phèn không! Lại địa
điểm cũng không có nốt: 4 thước chiều
cao, có phải tầm thường đâu?
"y vậy,
mới nhờ Hoan. Hoan nhờ Hàm. Hàm thương t́nh tính
giúp tiền công hộ, cho mượn xưởng, cho
mượn bút, cho mượn ít màu xanh prusse, màu đen, và bố
trí thêm cho một anh nữa, tên là Cầu, cùng cộng sự
với tôi.
Tôi không
dám vác mặt đến Lục
quốc đành lại nhờ Hàm phái người đến
lấy khung và vải về, tiền xe Hàm xuất ra giả
hộ. Vải cũ, Hàm lại giặt đi hộ. Và hứa
cho mượn cả tiền đanh nữa.
Nhưng...
C̣n thiếu
ít mầu nữa, 2 kư blanc de zine chẳng hạn. Ai lại
bắt Hàm bỏ ra vạn rưởi để ḿnh mua mầu,
về vẽ kiếm ít tiền cho ḿnh? Mà ḿnh lại biết
là Hàm ta cũng rất túng! Giúp ḿnh bao nhiêu thứ như vậy
cũng đă là quá rồi, xưa nay nào có quen biết ǵ
nhau?
Thế
nên tôi với Cầu mới chán chứ! Báo Nhạc không
avance, v́ lẽ ngân sách tháng 2 chưa có. C̣n tôi với Cầu
đều túng ngang nhau. Hy vọng Tết là ở mấy
cái áf fích này, hy vọng ấy đă thành tuyệt vọng.
Hôm nay 27 Tết, tháng thiếu, 2 ngày nữa đă sang một
mùa xuân mới.
LIêN HOAN TấT
NIêN
Mỗi
người đóng 1 ngh́n, tôi cũng đă đóng từ
đầu tháng lương, rồi bẵng quên đi. Bất
ngờ Lê Đạt rủ đến cơ quan ăn tiệc
mặn tất niên Hội Nhà Văn.
Mọi
người gặp nhau, bắt tay, cười nói vui vẻ,
song là thứ vui vẻ cố gắng làm sao ấy. Người
nọ cảm thấy người kia (vừa đi học
về) có mang trong người một cái ǵ, v́ ḿnh không rơ,
đâm ra là một điều bí mật... Người ta
khó tự nhiên, khó hoàn toàn dễ chịu trong cái t́nh thế ấy.
Ông Nguyễn
công Hoan mở đầu tiệc, giở lối ba lơn
chúc mừng ai chưa có vợ th́ có vợ, ai chưa chồng th́ có chồng, ai chưa con trai th́ có con trai, ai
chưa có gái th́ có gái. Ai chưa có tác phẩm hay th́ có. (Kim
Lân đế: c̣n ai chưa có tác phẩm dở, th́ sao? Th́ cũng
nên có thế nào chứ!) Nguyễn Thành Long nhắc ông Hoan:
quên chúc mừng miền Nam. Ông Hoan bèn chúc anh em miền Nam
được vui vẻ. Rồi
ông đứng cười h́, không t́m ra lời kết luận
cho bài diễn văn đó.
Tiếp
sau ông Tô Hoài nói về lớp học. Ông bảo dư luận
đấu Tuân, lui Tưởng, nẹt Tô Hoài là không
đúng(21). Thực ra, ai cũng đều bị đấu
cả..., tức là đấu tranh tư tưởng. Ra
giêng rồi anh em đều sẽ đi học hết, rồi
khi về cũng sẽ vui vẻ như chúng tôi cả.
Tôi
rơi vào một mâm toàn đàn bà, chỉ tôi với Bùi Hiển,
dĩ nhiên là đàn ông. Bùi Hiển chớm một tí đă
đứng dậy, đi dự tiệc khác, do nhà Lê văn
Tân mời báo Văn. C̣n tôi với các bà, nên chi chẳng lấy
làm vui. Ăn quấy quá vài miếng, châm thuốc lá, đứng
dậy đi. Tiệc rượu chưa tàn...
MấY
NGàY CUẩI NăM
Mấy
ngày nắng liền. Rét chỉ vừa đủ để
nhắc nhở người ta rằng đây là mùa đông.
Bỗng từ chiều hôm nay, đổ mưa phùn. Những
ngọn đèn ở những con đường đại
lộ Lư Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo
càng vàng hơn, ánh sáng loè nhoè trong cái ẩm ướt của
mưa phùn. Trông ra điều Tết nhất lắm. Vườn
hoa Chí Linh có đào, cúc, dược, có đèn đỏ
đèn vàng giăng quanh lộng lẫy.
Phố
Hàng Lược là phố hoa.
ấu
trí viên có lắm thứ hoa và cây cảnh đặc biệt.
Có cây du 96 năm. Tôi nhớ nhất cây liên đài, lá chụm
lại như hoa, xanh như ngọc, mà dầy dặn, gẫy
góc như tạc đục bằng đá. C̣n nhớ thứ
cây đu đủ, giồng trong chậu hoa, cây th́ bé mà quả
vẫn to, như ta vẫn thường ăn. Giá có giống
ấy th́ một căn nhà nhỏ như nhà tôi cũng có thể
trồng được mươi cây.
Phố
Hàng Khoai là phố cá vàng.
Tất cả
đều khoái mắt. Giá tôi có ít chất "bạc vụn"
th́ dễ dàng khoái cảm hoàn toàn hơn.[...]
Tôi chủ
trương: "Tết nhất hết sức đạm
bạc. Chứ không nên ăn ba ngày Tết, để suốt
năm chạy nợ không xong!" Thế tức là tôi tán
thành chính sách "Tết tiết kiệm."
Cái thú
"vị tha" nhất là đi xem người ta sắm
Tết. Phố xá gần Tết, như nhạc cờ-rét-săng-đô.
Vui ra phết. Đi phố thật là sướng con mắt,
sướng lỗ tai, với một điều kiện
là chớ có nghĩ đến cá nhân...
Nhưng,
khi lộn về phố hẻm, khi đến đầu
căn nhà tôi ở, bắt đầu đă thấy khổ
mũi. Cái cống chết tiệt nhè cuối năm mà tắc,
nước dềnh lên lênh láng, đen ngầu và thối...
Cuối năm túng cả, 4, 5 chủ không chịu góp tiền
thuê người moi cống. Mà họ ở nhà trong, với
trên gác, xa cả... Riêng tôi, buồng tôi ngay sát lỗ cống,
bàn làm việc sát ngay đống nước hôi hám kia.
24-2 ( 7 TếT)
Tết
Hôm nay mới
khai bút (đáng lư định khi nào kiểm thảo hẵng
khai một thể).
Một
cái Tết đă qua, đặc biệt là tôi với vợ
đâm ra kiêng kỵ quá lắm, khác hẳn mọi Tết,
và khác hẳn tính nết chúng tôi. H́nh như, khi người
ta khổ quá, người ta dễ đâm ra dị đoan
th́ phải.
Đêm
giao thừa, chúng tôi xuất hành một chút, rồi vệ tự
xông đất lấy. Hai vợ chồng mừng tuổi
nhau. Trông cái mắt người vợ đăm đăm
mà lại enfantin, có vẻ như nguyện cầu van vỉ
những lực lượng rủi may huyền bí, và rất
thành tâm chúc Tết tôi, lúc lúc lại hơi cười cuời,...
tôi thấy có một cái ǵ nó tội nghiệp. Vợ tôi chúc
tôi ǵ? Chỉ có chúc: viết nhiều, viết ǵ in nấy,
không bị các ông trên trù, để có thể nuôi gia đ́nh,
bằng hai bằng ba năm ngoái!
Mồng
1, mồng 2 đi thăm họ hàng với một số bạn.
Vợ
tôi cứ để ư xem xét các vấn đề tủn mủn,
chẳng hạn khách khứa, ai đến ai chưa, ai xông
đất, ai nhanh nhẩu, ai ù ́... Và tới mồng 2, vợ
tôi cứ ta thán măi cái món khách ngồi quá lâu, xúi quẩy
người ta ra, nào phải ai, chính là Phùng Quán dẫn Nguyễn
bùi Vợi đến chơi, ngồi ĺ hết tối.
Ngoài ra,
đôi lúc rỗi, hai vợ chồng chơi tam cúc tay
đôi, vợ tôi ham lắm, tôi cũng chiều, đến
tận hôm nay không dứt, cỗ bài đă nát cả v́ con Cún
nó ṿ.
Khí hậu
mấy ngày Tết nắng và ấm. Phố xá khô ráo. Có lẽ
vậy sạch hơn là mưa phùn, người ta túa ra
đường, đông vui hơn. Song giá đôi lúc có tưới
tí mưa xuân thưa hạt và mảnh nhẹ, th́ thú hơn,
có thi vị Tết hơn, miễn là nó không kéo dài thành một
thứ mưa phùn ê ẩm và nhớp nháp.
Tất cả
chuyện Tết có vậy.
Suưt quên:
Tự dưng 3 ngày Tết lại rộ lên một cái tin
là: tôi tự vẫn chết rồi. Có anh lại c̣n đến
tận nhà xem, có cái màn đen Louis Chức(22) chăng ngoài cửa
hay không? Ngày xuân có tin ấy, thế là điềm may
đó... Tôi cũng nên coi là như vậy, tiện hơn.
Tôi ăn cái Tết tiết kiệm ra điều ung dung lắm.
Tâm tư thoáng gió mà nhàn nhă! Báo chí cũng im tịt đi,
không "xây dựng" cho ai nữa, ư giả c̣n tôn trọng
cái t́nh vui ngày lễ của dân ta. Tôi cũng không đến
thăm hỏi đám bạn thân như Văn Cao, Đặng
Đ́nh Hưng... V́ lẽ họ vừa đi học về(23),
đến e rằng mang tiếng cho họ. Sớm,
trưa, chiều, tối... tôi t́m vui thú trong sự hoan hỉ
mừng xuân của thành phố. Nghĩa là vui cái vui khách
quan. Và nhiều lúc tôi bắt quả tang tôi ở cái tâm trạng:
"được một ngày vui, níu lấy chẳng rời
ra!"
25-2
H̉P Cơ
QUAN
Cơ
quan Hội nhà Văn họp củng cố. Nó mới lộ
ra lắm chuyện chứ. Chả quét nhà mà, quét nhà bao giờ
cũng phát hiện ra rác. Mà toàn những thứ rác khiếp
cả. Nào chuyện bà Giáo với anh Quang, mà nạn nhân là Chế
lan Viên, là 3 đứa con bị nhếch nhác, và là cả
cơ quan nữa. Rồi chuyện chị Minh vừa nghe
tôlôfôn vừa để "ai ấy" ôm ngang người.
Lại chuyện mấy anh thịt một con gà, ngày Tết
lạc vào cơ quan. Rồi chuyện đồng chí Lăm với
một cô Yến đă có chồng nào đó, câu chuyện kéo
dài 3 năm nay rồi. Lại chuyện "nhẩy đầm",
và lén mang cả cái radiô của cơ quan đi một
nơi nào đó để nhẩy!
Vân vân,
các thứ tội của một thứ tự do chủ nghĩa
bệ rạc.
Ghê nhất
là ngay lúc cơ quan đang phát hiện và đấu tranh
như thế, th́ ở buồng bên, xảy ra một vụ
khỉ gió. Số là chị Hoà nữ y tá đang ở
đó, có một ḿnh, th́ ông Nam hành chính của Hội Nhạc
sĩ sáng tác vừa hay đến đó, thấy chị có
một ḿnh, ở giữa gian buồng hiu quạnh, ông ta bèn
giở ngay cái tṛ bóp vú! Chị vùng vằng. Ông ta bảo: im
đi c̣n hơn, nói ra th́ cả hai cùng tù!
Thật
là ban ngày ban mặt. Một sự đểu táo tợn!
PHẽNG
QUáN THễY AN
Phùng Quán
không đến học Thụy An nữa. Phùng Quán bảo:
"Bây giờ bạn bè không biết thế nào! T́nh thế
này khó phân biệt quá!"
XéT LạI
Mộng
Lân bị quy là có khuynh hướng chủ nghĩa xét lại.
Anh đáp:
- Tôi chỉ
có khuynh hướng hay kiểm điểm công tác mà thôi.
Báo chí
không thấy hung như trước nữa. Những người
đi học lớp đảng viên về đều dè dặt. Đặng Đ́nh Hưng có vẻ
bi, anh nói với cái ton buồn buồn, lời lẽ không
c̣n như là nhổ cái morsures như trước: "Chân lư
tức là một sự thích hợp với khách quan!"
Văn Cao th́ một mặt đi với lănh đạo, một
mặt vẫn đi với anh em, tuy dè dặt hơn. (Tại
sao lại có cái chuyện: một bên lănh đạo, một
bên anh em?) Hoài Tuân Tưởng không hiểu thế nào. H́nh
như băo cũng không toucher họ nặng ǵ lắm. Có lẽ
vết thương chỉ sày da, làm cho họ hăng tiết
thêm lên, tuy bề ngoài dè dặt.
Một
điều đáng mừng là: bọn kiếm chác xem chừng
mặt mũi không có chiều hả hê. ư như không có ǵ mà
kiếm chác được! Nếu vậy tức là sự
lănh đạo đă có ư chuyển. Tôi thiết nghĩ, một
sự lănh đạo không làm hài ḷng bọn cơ hội chủ
nghĩa, đó tức là một sự lănh đạo có
cơ tốt, có thể tập hợp được những
tài năng lương thiện.
Tôi cũng
chẳng mong ǵ hơn một sự lănh đạo như thế.
Một không khí văn học trong sạch, ở đó sự
sáng tạo chân thành được khuyến khích, sự kiếm
chác bị ruồng răy không tha... ít lâu nay, tôi thiếu sự
lănh đạo đó, và thèm không khí ấy, thèm đến
khát khao.
Nếu rồi
đây được như thế, tức là lănh đạo
sẽ thu được nhân tâm.
C̣n
như không được vậy, vẫn đi con
đường cũ, dung túng bọn kiếm chác, thành kiến
và ruồng răy người tài năng, th́ nhất định
là mầm lộn xộn vẫn c̣n, nhân tâm c̣n ly tán. Không
người này th́ cũng có kẻ khác đứng dậy
phản đối. Biết trước là ai được?
Dù sao, tôi
cũng mong lănh đạo không lộn về con đường
xấu hổ đó nữa.
27-2
[...]
Tô HOàI
Kinh nghiệm
học tập, từ ngày ḿnh vào Đảng, chưa có lớp
nào dân chủ như lớp vừa rồi. Ḿnh thống nhất
về điểm chuyển lên xă hội chủ nghĩa,
th́ về mặt tư tưởng, nó có những chuyển
biến cần phải có, mà ḿnh chuyển không kịp.
C̣n về
mặt văn nghệ, đường lối nghệ thuật
chủ nghĩa xét lại th́ ḿnh c̣n phải nghĩ thêm. ở
lớp học ḿnh cũng đă có phát biểu. Bây giờ có
cái anh nào nó xấu, nó lại nói thế nào, đến tai
các ông ấy, các ông ấy lại bảo sao đi học về
mà c̣n nói vậy.
Nhưng
lớp học quả là không ép uổng. Chỉ có cái là có
sao nhận vậy, chớ nhận liều, chớ đổ
vấy. Và tuy không có chủ trương, song có lúc nó gần
như CCRĐ, th́ tùy từng anh, cái chất người của
ḿnh, lương tâm ḿnh vv...
HOANG MANG
Nguyễn
Thành Long khó chịu cái việc Nguyễn Xuân Sanh đổ vấy
cho anh em. Tôi đang nói chuyện với anh, th́ anh bảo:
- Tao lo lớp
này, có người không được đi, th́ rồi cái
lúc đấu tranh tư tưởng nó khó mà rơ ra làm sao...
Mặt
anh nó có cái ǵ làm sao ấy, gần như lo lắng, nhuộm
buồn rầu! Tôi thấy nét mặt anh và giọng anh, nó
có cái ǵ làm tôi hiểu rằng "có người không
được đi" kia, có lẽ là có tôi trong số.
Tôi bảo:
- Ai
đi học, ai ở nhà... th́ cứ lương tâm cách mạng,
lương tâm nghệ sĩ mà giữ chứ sao. Có sao nói vậy.
Rồi tùy các ông ấy muốn xử sao th́ xử.
Tôi ngừng
một lát. Hai đứa im bặt. Rồi tôi lại hỏi:
- Ai bảo
cậu là có người không đi học?
- ấy... ḿnh cũng nghe thế!...
Lớp này là Đảng mở cho đảng viên và quần
chúng tốt của Đảng...
Nghe chữ
quần chúng tốt, tôi im bặt. Tức là tôi hiểu rằng
Bửu Tiến chẳng hạn là quần chúng tốt, vậy
th́ tôi là quần chúng xấu vậy.
Lát sau...
Tôi đi
đái, gặp NgxSanh ở nhà tiêu. Sanh bảo:
- Thôi,
khăn gói mà đi học... Độ một tháng.
Tôi dừng
lại tiếp chuyện Sanh. Tôi nói: chưa nhận
được giấy. Sanh nói:
- ấy lớp trước cũng
vậy, gần đến nơi mới đưa giấy.
Rồi
Sanh nói: - Tôi cũng đi học lại. Bồi dưỡng
tư tưởng ḿnh cho chắc.
Xong hai
người cùng đi đái. Câu chuyện có vậy, lúc tôi
ra, gặp Nguyễn Thành Long đứng giữa cầu
thang, hỏi vọng xuống:
- Sanh nó bảo
ǵ mày đấy?
- Bảo
khăn gói đi học.
NgtLong lắc
đầu cười:
- Giả
vờ đấy! giả vờ!...
Anh đi
lên. Tôi dắt xe đạp về. Nếu quả Sanh nó giả
vờ, tức thị tôi không được đi học
à?
Mà
"không được đi học", bây giờ riêng
trường hợp tôi nó có nghĩa là "bị coi là
đối tượng".
ÔNG BệU
TIếN
(Cả
Phùng Quán lẫn Hoàng Tích Linh kể)
Đâu
trước Tết, một đêm liên hoan với đồng
chí nước bạn (Vátsilép đạo diễn kịch-
cái tên ghi đây không đảm bảo đúng-) th́ lúc say
rượu quá, Bửu Tiến mới giở những cái
tṛ vè mà lính tảy say thường giở ra đối với
phụ nữ.
Tửu sắc
mà lị. Đâu như ở câu lạc bộ quốc tế
ǵ đó (không đảm bảo). Tức là nói nôm ra, là Bửu
Tiến sử dụng hai bàn tay để lao động của
ḿnh, vào cái việc sờ mó, gỡ gạc đàn bà con gái
người ta.
Thế mới
có cái câu: Bửu Tiến lộ nguyên h́nh!
Trước
đây có chuyện Học Phi Trúc Quỳnh. Nay lại việc
Bửu Tiến này nữa!
Thế
ra cái loài ấy hay có cái loại việc ấy.
"Quư sự
tầm quư nhân"
PHAN Về
Vở
ciné "Tiếng hát cửa biển" của Phan Vũ lại
gặp khó khăn. V́ nhiệm vụ tiến lên xă hội chủ
nghĩa nên c̣n phải xem xét lại.
Phan Vũ
bảo: nếu không quay, tao sẽ không bị thiệt về
nghệ thuật, nhưng thiệt hại to về kinh tế.
Mà kinh tế
bây giờ lại c̣n đẹp hơn nghệ thuật lắm
cơ chứ!
Phan Vũ
lại kể chuyện sáng mồng 1 Tết Văn Cao đến
thăm Nguyễn Đ́nh Thi, lúc về vợ hỏi mới
lộ ra, nhưng v́ có Phan Vũ ở đó, nên Văn Cao
nói lảng ra rằng: "người ta đến
thăm cả bọn hoạ ở đó, chứ riêng ǵ Nguyễn
Đ́nh Thi." Song ông Thi không có nhà. Phan Vũ kết luận:
"Sớm quá!"
PHẽNG
CUNG
Tự
dưng học hành đến nơi mà Liên Hiệp Hội lại
cho Phùng Cung nghỉ công tác. Phùng Cung lo. Không hiểu sao. Có phải
v́ các ông ấy sợ ḿnh ở đấy đâm lộ chuyện
hay không? Hay là v́ cái "giả vía", các ông ấy mới
cho là ḿnh là cái thằng mất dậy? Đă mất dậy
th́ thôi, không dậy cho nữa, để mà biết tay!
Tôi hỏi
Phùng Cung xem cái "giả viá" ấy có ǵ?
Phùng Cung
cười h́ h́, kể lại:
- Cũng
chả có ǵ h́... Có một chỗ ḿnh bảo là cái đảng
mạ, h́, nghĩa là cái thứ mạ, ḿnh gọi là đảng
mạ, dùng tiếng quê vậy cho nó vui, h́... Lại có chỗ
ḿnh định ca ngợi các đồng chí chuyên gia, th́ ḿnh
cũng dùng tiếng quê, bảo là: "các ông ấy béo mà
phương phi như tây đoan", "cái đệm các
ông ấy nằm mà bà con ta nằm th́ ngủ không biết
khi nào trở dậy được", h́... ḿnh cứ nói
tiếng quê vậy, để bà con nhân dân ta đọc cho
nó vui... h́...
Tôi lo dựng
tóc gáy:
- Anh viết
thế mà bảo là tiếng quê! Anh có bị đánh mất
xác cũng không oan...
Về
sau tôi hỏi Hoàng Tích Linh. Linh bảo:
- Cái thằng,
nó cứ có cái lối thế. Nó cho rằng viết phải
đả cái ǵ một tí th́ mới oai. Anh em khỏi cười.
- Ai bảo
nó thế?
- ấy thế mới khỉ!... Nó
cứ nghĩ như thế cơ chứ!
3-3 đếN
14-4(24)
Lớp
nghiên cứu 2 văn kiện.
Một lớp
học lộn đảo tất cả, từ con người
mắt, đến từng tế bào óc! Do đó mà rồi
văn học chung cho đến cuộc đời riêng từng
người cũng sẽ lộn đảo tung lên hết,
từ nay trở về sau.
Từ chỗ
khẳng định thế giới bây giờ là ở thời
kỳ quá độ chủ nghĩa tư bản tiến
sang chủ nghĩa xă hội, đến chỗ khẳng
định được, ở nước ta 3 đoạn
tiến lên xă hội chủ nghĩa đă bắt đầu
từ ngày hoà b́nh, những nhận thức chính trị
cơ bản và rất giản dị đó giúp cho mỗi
người nhận thấy rơ vị trí của ḿnh trong 3
năm qua đă đứng ở đâu, ủng hộ ai,
phản đối cái ǵ?
Nhân
Văn Giai Phẩm thế là đă đứng về phe
tư bản chủ nghĩa, phản đối xă hội
chủ nghĩa; hơn thế, lớp học tŕnh bày sự
thực, làm cho tất thảy đều thấy rơ chân
tướng bọn cầm đầu Nhân Văn Giai Phẩm,
đó là một công ty phá hoại bao gồm những kẻ
phản cách mạng, đứa là phần tử Quốc
Dân Đảng cũ (Phan Khôi), đứa là mật thám
trước (Trần Duy), đứa là tên bất măn chống
Đảng có lịch sử, đi đến chủ nghĩa
trotskisme (Nguyễn Hữu Đang), ... chúng ngoặc với
bọn trotskistes Trương Tửu, TrầnđThảo, và với bọn
gián điệp vẫn liên lạc với Sainteny, là Thụy
An.
Nh́n rơ
được chân tướng những ông bạn quư của
tôi đó rồi, tất nhiên chân tướng của tôi nó cũng
phải lộ ra, không c̣n có thể che đậy được
nữa. Nói th́ giản đơn, song quá tŕnh tỉnh ngộ
của tôi nó đă là một kết quả hết sức
là phải căng năo ra, phải có sự trấn áp của
khách quan, phải có bàn tay kiên quyết của chân lư cách mạng.
Mà tư tưởng thù địch của tôi nó c̣n chống
đánh kỳ cùng, giữ từng căn nhà, từng góc phố,
khác ǵ một cuộc chiến đấu trong thành phố.
Tôi là cái
ǵ?
Trước
Cách Mạng, tôi là một thứ hổn lốn phản
động của những tư tưởng tư sản
điạ chủ: hưởng lạc đến đồi
trụy, hám danh to đến bệnh "vĩ đại
cuồng", vô chính phủ đến phá phách mọi trật
tự, thoát ly đến rơi vào sinh hoạt sa đoạ,
và đi vào các trường phái nghệ thuật vị nghệ
thuật, tượng trưng, lập thể, siêu thực...
và vào triết học ru ngủ tối phản động
của Bergson.
Trong Kháng
Chiến, con người phản động đó bị
trấn áp, hoàn cảnh chiến tranh và chân lư vô sản
đè cổ nó xuống, nạo rửa mới chỉ
được một phần nào.
Trở về
Hoà B́nh, nhân cơ hội cách mạng gặp khó khăn khắp
thế giới và trong nước, lại gặp hoàn cảnh
một thành phố "Mỹ hoá" như Hà Nội, tức
th́ con người phản động cũ của tôi nó lộn
lại. Nó không hiện nguyên h́nh như cũ, mà khoác áo mới,
những "chống công thức", "đi t́m cái mới",
thực chất đó chỉ là cái vỏ che đậy cho
cái ruột thối của chủ nghĩa xét lại và
tư tưởng trotskiste. Con người phản cách mạng
như thế phát triển với tốc độ "tử
v́ đạo", nó phá phách khi hung hăn khi tinh vi mọi cản
trở, tức là mọi nguyên tắc và lư luận cách mạng,
nó húc đầu bướng bỉnh và tàn nhẫn vào quy luật
phát triển khách quan của lịch sử. Nó đấu
tranh ở bộ đội, ra Giai phẩm mùa xuân, làm
thơ phá hoại, đứng cùng hàng ngũ bọn Nhân
Văn Giai Phẩmhẩm, bắn lại cách mạng, bắn
lại Đảng, trong khi Đảng vẫn dang lớn
hai cánh tay kêu gọi nó lộn về, ngực Đảng hở,
vô t́nh, bị viên đạn nhẫn tâm nó bắn đến
bị thương.
Không thể
đếm hết những viên đạn ṛng ră 3 năm qua
tôi đă bắn vào Đảng, khi thẳng mặt, khi bắn
sau lưng, lợi dụng t́nh thương của Đảng
mà phản bội. Cứ thế, đối Đảng,
đối nhân dân, đối bạn bè, đối gia
đ́nh, đối văn học, tôi đă gây biết bao
t́nh tội, mà suốt một cuộc đời c̣n lại,
làm việc và ăn năn hết ḷng, cũng khó mà xóa đi
cho hết.
Tôi đă
tự lừa dối là một người có óc suy nghĩ
độc lập. Song sự thực chứng tỏ tôi chỉ
là một con rối mà những đường dây tư
tưởng thù địch nó đă giật cho múa may tùy
thích.
Tôi đă
tự lừa dối tôi là một martyr của Đảng
quan liêu, song sự thực chứng tỏ đối Đảng,
đối nhân dân tôi là một kẻ tội đồ mà
dân ta, Đảng ta hăy c̣n chưa trừng trị.
Tôi đă
tự lừa dối tôi là tôi đi một con đường
cao quư, con đường chịu tội cho loài người
(chemin de calvaire) Song sự thực chứng tỏ con
đường tôi chỉ là con đường phản bội,
con đường phá hoại nhơ bẩn và tàn nhẫn.
Tôi đă
tự lừa dối là tôi tử v́ đạo v́ mục
đích đi t́m cái mới cho xă hội, cho văn học,
cho con người. Song sự thực chứng tỏ tôi
đă là đứa tay sai muốn chết cho bọn tư sản
phản động, cho chủ nghĩa xét lại, cho tư
tưởng trotskiste, và cho bọn đế quốc chúng
đứng trên cao hết, chăng ra một bức mạng
nhện những tư tưởng hiểm nghèo và độc
địa.
15-4
BáO NHâN
DâN VỚI MẫT SINH VIêN
ở cuộc
nói chuyện của nhà văn Liên Xô ra, tôi đi với Tử
Phác.
Tử
Phác thấy phen này là cả một sự đảo lộn
trong cuộc đời. Tôi khuyên Tử Phác nên nhân lúc này mà sống
mạnh dạn hơn.
Qua nhiều
câu chuyện, Tử Phác kể lại chuyện báo Nhân Dân chữa
cái bài do một sinh viên viết về Trần Dần ăn
cắp Maia. Tử Phác bảo: tay sinh viên đó là học tṛ
Hữu Loan, kỳ này bị truy tợn, mới viết một
bài gửi báo Nhân Dân, đại ư chỉ có nói đến những
réminiscences thơ Maia c̣n ở trong thơ Trần Dần.
Báo Nhân Dân mới chữa và đặt tít thành: ăn cắp
thơ Maia. Dưới lại thêm rằng, cả Hoàng Cầm,
Lê Đạt, Hữu Loan vv... cũng là bọn dùng thủ
đoạn đánh cắp đó cả... Anh sinh viên kia hốt
quá, đến phân minh báo Nhân Dân, yêu cầu cải chính,
không được, bèn đến xin lỗi Hữu Loan, kể
t́nh đầu như vậy. Hữu Loan lại kể với
Tử Phác, và dặn chớ nói với Phùng Quán, Lê Đạt,
sợ nó bô bô nói đi.
Tôi nghe
câu chuyện, cười xoà, nói:
- Kể
ra, bọn ḿnh c̣n vu cho Đảng những vố cay
hơn, nên cũng không nên coi những chi tiết đó làm trọng
nữa.
Tử
Phác cũng gật đầu. Giá trước lớp học
th́ câu chuyện không thể có một cái kết luận vui
vẻ như vậy được.
16-4
[...]
Đi
đâu? Làm ǵ?
Vấn
đề đặt ra với tôi là cải tạo lao động,
nhưng tôi c̣n có một gia đ́nh, cũng vấn đề
ấy, nó bao hàm thêm một ư nữa: cải tạo lao động
thế nào mà có thể đỡ đần thêm chút ít cho vợ
con nữa.
Vợ yếu
quá, đă mổ ruột, việc nặng không kham nổi; lại
c̣n con nhỏ, vài tháng đă thêm một đứa, là 2, con
trước con sau, vợ cứ xoay vào với chúng nó là
đă đủ kiệt sức rồi. Nuôi con là một thứ
lao động mệt nhọc bậc nhất trong các thứ
lao động, chỉ có cái là nó không thể gọi là
"lao động sản xuất", trừ phi muốn
chơi chữ th́ gọi vậy mới được mà
thôi... Vậy lấy ǵ nuôi vợ con? Một gia đ́nh 4
người, chỉ có tôi tương đối c̣n sức
lao động, phải đóng vai lao động chính! Mà viết
th́ phải ách lại rồi, c̣n hai bàn tay vô nghề, đi
học việc th́ lương sẽ khoảng 2 vạn 7! Vợ
th́ biết làm y tá, khâu khíu bít tất, dệt một chút, máy
chữ một chút vv..., cũng muốn làm, mong làm, song không
có việc; vả nếu được việc th́ phải
nuôi người làm trông con, lỗ hà ra lỗ hổng, lại
chỉ c̣n trông độc vào lương tôi mà thôi.
Thật
là khó. Tôi chưa biết tính sao? Cho nên bàn với vợ giả
nốt cái nhà phố Trần Phú(25), một tháng thu
được 6 vạn, tôi cũng bàn suông vậy, muốn
từ bỏ cái nhục ăn bám đó đi nữa mà không
có lối cụ thể! Vả lại giả nhà, phải
giả cả tiền thu lợi suốt mấy năm qua,
trên 2 triệu, th́ lấy đâu ra?
Mà vấn
đề cải tạo lao động là một vấn
đề khẩn thiết bức bách lắm rồi. Không
thể đừng được. Tôi có cảm giác phải
vượt qua một ngọn Hy Mă Lạp Sơn! Cuộc sống
có những lúc thử thách con người ta một cách hết
sức nghiêm nghị. Cuộc sống có khi buộc người
ta phải sống cho ra sống. Tôi không muốn làm một
kẻ hèn nhát. Cái sàng lớn của xă hội chủ nghĩa
sàng không thương sót, tôi không muốn làm một kẻ bị
sàng đi. Ôi chao, phải nhận chân một sự thật:
ḷng quyết tâm cải tạo xă hội chủ nghĩa của
tôi nó c̣n ít tự giác quá. Nó c̣n như bị bó buộc. Cái mới
chưa tin hoàn toàn, cái cũ chưa gột cho hết. Một
con người thảm hại tột độ.
Lí
ĐăNG CAO Và T́NH H́NH
Ban tối
Lư đăng Cao đến chơi, với một người
nữa không giới thiệu tên, chỉ bảo là: "bạn"!
Vợ
tôi sửa soạn đi Nam Định, đi đ̣i nợ
lũ em gái, lấy dăm vạn tiêu xài. Lư Đăng Cao có
vẻ nghi, nói xa nói xôi rằng: không nên đi lại
"khác quy luật", rằng bây giờ công an người
ta phải theo dơi, vv...
Tôi cười
xoà. Một kẻ như tôi th́ nhất cử nhất động,
người ta đều có quyền đặt vấn
đề cả. Tất nhiên.
Người
bạn Lư Đăng Cao c̣n khuyên tôi nên giữ ǵn. V́ địch
nó c̣n đang tung tin hoang mang ghê lắm: bắt người
này, người kia tự vẫn vv... Và có thể nó thủ
tiêu tôi đi, hoặc khiêu khích quần chúng đánh tôi, ḥng
để bôi xấu chế độ ta.
Tôi nghe
làm phải. Đó cũng là cái ư đă có lúc đến trong
đầu óc tôi.
Hiện
nay, Nguyễn Hữu Đang, Thụy An, Minh Đức
đă bị bắt, chẳng bao lâu sẽ ra toà. Báo chí vẫn
tiếp tục diệt đánh Nhân Văn, một chiến
dịch cần thiết, (mà trước kia tôi lại cho là
một sự bơm phồng chế tạo!) - Bộ 6 Giai
phẩm mùa xuân (26) đă buông tha nhau ra. Bọn NVGphẩm cũng
ôrơvoa nhau hết. Sỹ Ngọc (theo lời Văn Giáo)
đóng kín cửa, miễn tiếp khách!
Bản
thân tôi, do chỗ đă tự giác đ́nh bản tư
tưởng thù địch (phải nói là một thứ tự
giác kết quả của áp lực khách quan!) nên về mọi
mặt khác, tôi cũng đ́nh bản cả giao du, đ́nh bản
cả việc viết lách! Có cái thú là: đ́nh bản những
idées noires, đ́nh bản luồng cảm nghĩ bi thảm
cũ! Tự dưng, tôi cảm thấy có cái ǵ đă nới
ra quanh tôi: đất đai cho tôi sống nó rộng thêm nhiều,
rất nhiều! Ṿng vây do tôi tự tạo nó ra, nay hầu
như đă giải toả đi, c̣n lại ít nhiều cũng
chỉ là trong phạm vi sự cảnh giác cách mạng cần
thiết mà thôi.
Có nên
đi gặp những đồng chí lănh đạo, để
hỏi những việc cần phải làm không? Đi th́ lại
sợ bị hiểu lầm. Nhưng nếu ngồi nhà,
tiêu cực đợi, có khi c̣n bị hiểu lầm
hơn gấp bội: Người ta dễ hiểu những
biểu hiện tích cực, hơn là những biểu hiện
ngấm ngầm, tiêu cực.
19-4
T́NH H́NH
Lớp học
đảng viên trước Tết, lớp 304 cán bộ
văn nghệ văn hoá, nghiên cứu 2 văn kiện
đă bế mạc rồi. Đó là 2 lớp đấu
tranh tư tưởng.
Hiện
nay cuộc đấu tranh đang chuyển sang một
bước cao hơn: đấu tranh chính trị. Bọn
Đang - Minh Đức - Thụy An, thân th́ bị cầm
tù, tội ác th́ đem bêu đầu trên báo chí. Vai tṛ của
bọn chúng trong các vụ phá hoại 3 năm qua đang
được vạch trần, mà mới chỉ vạch về
mặt hành động, c̣n mặt bùa mê tư tưởng
th́ chưa vạch.
Phan Khôi
th́ đóng cửa, nằm khàn, không đọc báo, tức là
trốn cuộc đấu tranh, chỉ đọc các truyện
và sách vớ vẩn giải trí. TTửu, Trần Đức
Thảo làm ǵ?
C̣n bọn
loại B chúng tôi hiện ra sao? Làm ǵ?
Trần
Dần, Hoàng Cầm, Lê Đạt đang tiếp tục kiểm
thảo ở cơ quan (lớp học 10 ngày) cùng với những
Quang Dũng, Trần Lê Văn,
ThChâu, HPhương, YLan, Nguyễn Thành Long vv... Chúng tôi
đi sâu vào kiểm điểm sáng tác hơn nữa. Kiểm
điểm sáng tác cho sâu mới thật là khó sao! Cứ
như phải rứt bỏ một mảng thịt của
ḿnh, cứ như ly dị một người yêu. Lê Đạt
được ḿnh nhắc cái "Cha tôi" (mon père) th́
cười, và rồi cũng đành hạ bút mà hạ thủ
nó cho rồi. Bản thân tôi mới tiếc cái "Việt
Bắc"(27) làm sao chứ!
Quang Dũng
th́ thú thực là: ở lớp học nói chữ phản
động không sao, bây giờ đặt cho ḿnh chữ ấy,
nó cứ thế nào ấy! Anh ta kêu: trưa nay vợ căi nhau
với một anh hàng xóm về chuyện cống rănh vớ
vẩn, mà anh kia th́ hoàn toàn là trái rồi, thế mà Quang Dũng
không giám nói ǵ. H́! V́ cái thằng cha ấy nó chả xem báo nhiều,
lỡ ra căi nhau với nó, nó lại chửi móc phản
động này nọ th́ khổ!
Lát sau Quang Dũng lại kể chuyện ấy một
lần nữa, và nói thêm: nếu nó làm quá ḿnh sẽ
đưa ra công an.
Nguyễn
Thành Long th́ cứ thắc mắc về những hiện
tượng phát hiện sai, như cái bếp điện Thụy
An cho, như chuyện Lê Đạt, Trần Dần đi lại
tụ tập ở nhà anh ta! vv... Làm ǵ có?
Không hiểu
Văn Cao, Đặng Đ́nh Hưng, Tử Phác nay ra sao?
Đôi lúc qua nhà Văn Cao nghe thấy tiếng đàn, chắc
anh bạn buồn lắm đấy. V́ anh mất cái
vương quốc rộn rịp của anh rồi! Anh
như người c̣n lại một ḿnh trên một căn
nhà cháy, ôm lấy một cái cột than, trong khi mọi
người đă đi hết cả rồi! Khổ thân
anh chăng!
Lê ĐạT
NH́N XA
Chết
vẫn chưa chừa cái lối lư luận suy diễn vớ
vẩn, Lê Đạt nói: "Trước kia giáo điều
chả là một sự cản trở, người ta chống
lại, quá đi thành ra xét lại! Bây giờ đánh xét lại
là đúng rồi, nhưng nhất định chủ nghĩa
giáo điều sẽ nhân cơ hội này mà ngóc dậy.
Contrepoids mà! Sẽ giáo điều một thời kỳ
lâu. Cho đến khi chủ nghĩa xét lại đă thành một
vấn đề lịch sử th́ người ta lại sẽ
thấy chủ nghĩa giáo điều là một cản trở
cần phải chống nó! Đúng như thế đấy!"
Dạo
này anh chàng "nhũn"tợn! Anh ta cứ bầu ḿnh
lên làm "ông anh tư tưởng" của anh ta! Có bao
giờ anh ta chịu cái nước đàn em một cách thực
sự như bây giờ đâu?
PHẽNG
QUáN Kể
Hôm bế
mạc lớp học, các tổ trưởng họp bàn xem
nên cho ai phát biểu. Rất là gay.
Có người
nêu: không nên cho Nhân Văn nói! Xong bàn đi bàn lại, thấy
rằng lớp học là lớp học chung cả, th́ nên
để cho họ phát biểu, mới là có kết quả
chứ.
Nhưng
rồi lại bàn: chọn ai? Bàn măi, rồi quyết định
là chọn: 1) Trần Dần (v́ đầu sỏ loại
B) 2) Phùng Quán (v́ là một anh bị ảnh hưởng)
Nhưng
rồi lại sợ nó nói bố láo câu ǵ, cuối lớp rồi,
th́ phiền. Xong bàn là: cho nó viết ra, thông qua trước
xem có được không hăy.
Nhưng
rồi lại sợ nó lên nó nói mồm thêm ra ngoài cái đă
viết. Xong bàn là: gài người bên cạnh, gài người
thật cứng, để lỡ ra nó có nói ǵ láo th́ c̣n
đập lại được!
Nhưng
rồi Trần Dần, Phùng Quán phát biểu, cũng đường
được cả thôi.
Kể ra
th́ khách quan cũng có cái quyền cảnh giác như thế,
v́ chủ quan tôi và bè lũ, mấy năm qua đă tỏ ra
là một lũ người bất trắc, không thể nào
có thể dễ tin ngay được!
22-4
D̉N NHà
Liên Hiệp
Hội dọn sang 51 Trần Hưng Đạo, ở kề
với Hội Nhà Văn: giải quyết vậy có lợi
cho sự đoàn kết và sự chặt chẽ của
lănh đạo.
Chỉ
phải cái là hơi chật, dù rằng bộ phận xuất
bản Hội nhà Văn dọn sang 10 Nguyễn Thượng
Hiền.
Bầy
đoàn thê tử lếch thếch đi. Bà Giáo th́ đi
đẻ, ai dọn hộ buồng? C̣n Quang th́ đă bị
toà án bắt từ một tháng nay, v́ cái tội làm loạn
đạo đức cơ quan lên, ngót nửa năm nay.
Lần
này, Phan Khôi không c̣n chây bướng được nữa,
phải bỏ cái buồng ở Hội Nhà Văn, di sang
Nguyễn Thượng Hiền, dịp này chắc lăo ta lại
tức cảnh nên vài câu thơ ai oán!
26-4
TôI QUAN
LIêU
Tôi vẫn
thường tự coi là một người đứng ở
mũi nhọn chống quan liêu, song đối phe cánh tôi,
tôi đă quan liêu hết chỗ nói, dù rằng quan liêu này có
nghĩa khác.
Rất
nhiều việc tôi không biết. Chân tướng từng
người chẳng rơ, cũng như không rơ những việc
họ đă làm.
Lê ĐạI
THANH
Một
anh rề rà, háo danh và dâm dục đến bỉ ổi.
Anh ta vốn
bất tài, năm chục tuổi đầu chưa có chỗ
ngồi trong văn nghệ, không biết oán ai, bèn oán lănh
đạo. Đi với Nhân Văn th́ cũng bị khinh,
nhưng cứ đi, làm một tên chạy cờ. C̣n kiếm
chác được tí tỉnh. Anh ta đem cái "oai" ấy
về Hải Pḥng, ḥng kiếm, ăn nói, lên mặt.
Đúng là một tên tướng tầu chạy hiệu.
[...]
XUN XOE.
KIếM
CHáC.
Người
tuyên truyền độc nhất cho Lê Đại Thanh là:
chính Lê Đại Thanh! Mà lại tuyên truyền một cách rẻ
tiền, cố đấm, giả dụ: "Ḿnh ở Ban
Nghiên Cứu Sáng Tác", -"Ban Nghiên Cứu Sáng Tác là Ban
quan trọng nhất của Hôi Nhà Văn, mọi việc từ
đó mà ra cả!"
Lâu lâu,
anh ta sợ người ta quên ḿnh đi, th́ anh ta lại vẽ
vời ra một công tác nào đó, vụn vặt mà anh biết
rằng không ai thèm làm, người ta sẵn sàng bố thí
cho anh, để anh dựa vào đó mà kiếm chác chút đỉnh.
Giả dụ anh đề ra: "Chúng ta c̣n ít chú ư cải
lương quá! Anh em cải lương người ta thắc
mắc." Thế là người ta cho anh đi làm (...) cải
lương! Một dịp để cho anh lăn vào cái giới
đó, huyênh hoang. [...]
Buổi
kỷ niệm Nguyễn Du, anh ta tranh lấy cái việc
đọc bài Văn tế thập loại chúng sinh, cái giọng
thầy cúng hạng bét của tướng tầu Lê Đại
Thanh là một sự thất bại thảm hại, song
không sao, miễn là có chấm mút!
Bản
"thú tội" của Lê Đại Thanh quanh co, chỉ
nói có háo danh và hủ hoá (mà nói cũng qua loa bề ngoài), c̣n
tư tưởng chính trị, quan điểm nghệ thuật
th́ giấu quách đi cả!
THANH CHâU
Một
nhà văn già tuổi, không già tài và bất măn. Anh ta luôn thèm
thuồng ti tiện, thèm ăn, thèm uống, thèm danh vị.
Một tuần lễ mà anh không được ai mời
đi ăn, có tí thịt vào mồm, th́ tuần ấy vợ
con mất nhờ!
Lúc nào anh
ta cũng bám lấy việc "viết đă hơn 20
năm nay!". Lên xuống cái cầu thang gác, cũng là
"lên xuống đă hơn 20 năm nay!". Một con
người tự huyễn hoặc một cách kỳ dị.
"Ḿnh viết ngày xưa kém ǵ Nguyễn Tuân!". Lại
so đọ với Nguyễn Tuân cơ chứ! ếch so với
ḅ! Anh đă đổ cho Đảng rằng Đảng
đă bạc đăi sự bất tài của anh, không cho sự
bất tài của anh được nẩy nở! Anh ta
đổ cho vợ, làm như rằng vợ anh là người
đă làm cho anh trở nên một kẻ bất tài! Anh ta lại
đổ cho cả "bọn trẻ" nữa, khổ
chưa, làm như rằng cuộc đời tiến lên nó
là nguyên nhân của sự tŕ trệ của anh.
Một
người như thế là người có thể "mua
đi, bán lại" được, chẳng khó khăn
ǵ.
Nên Thụy
An nó đă mua được anh, chẳng tốn kém ǵ, bằng
một cái giá hết sức rẻ mạt.
Người
ta thấy anh chàng luôn luôn có mặt tại nhà Thụy An, chầu
chực đó, đợi những miếng quà tấm bánh,
mẹt bún sườn ban sáng, hoặc cốc cà phê, điếu
thuốc lá... Cái lối che tàn của văn nghệ sĩ xửa
xưa. [...]
Kim Lân gọi
anh là "người kiếm chác la liếm", đúng!
Anh ta chẳng biết chê cái ǵ hết, đến nước
anh đă quên cả cái tư cách, sự biết xấu hổ
của một con người tầm thường, dù rằng
anh c̣n cố đậy điệm cho nó bằng một
lượt vải the tồi tàn và rách hở.
TRầN
Lê VăN
Một
người có mặt ở tất cả mọi tổ chức
chống đối (Nhân Văn, Giai Phẩm, Đất Mới,
Sách Tết, Chủ Nhật Vui, Nhóm Thơ Đường...)
mà bộ diện vẫn có vẻ "ôn hoà"!
Một
người mà bọn phá hoại mỗi ngày một tín nhiệm
thêm lên; đồng thời địa vị anh trong tổ
chức cách mạng Hội nhà Văn cũng mỗi ngày mỗi
được tín nhiệm.
Chất
anh là chất đồ nho... Sự chống đối nó bền,
nó dai, nó lại được đậy điệm
dưới một cái h́nh thức nhu ḿ, hoà nhă.
Trước
kia, trong cái nhóm 5 người Trần Lê Văn, Quang Dũng,
Thanh Châu, Hữu Loan, Lê Đại Thanh, tôi với Lê Đạt
vẫn thường khen Trần Lê Văn là "tiến bộ
nhất", chính v́ chất hiểm đó của anh.
Nguyễn
Hữu Đang, Phan Khôi, Trần Đức Thảo... đều
"apprécier" anh... Tại sao Trần Đức Thảo
hay lui tới Trần Lê Văn? - Chính v́ hắn ngửi thấy
ở anh cái chất ấy, hắn tin anh, mà đồng thời
đối cách mạng, anh chưa bị lộ mặt
như bọn tôi!
Chất
chống đối của anh, nó ngoan cố, với mầu
sắc phong kiến: cái tiết tháo phản động của
một anh đồ nho chống cách mạng! Ví dụ hồi
"giải toả", tôi có nói với anh: "có thể
ta nên tự phê b́nh công khai, chưa biết chừng!" Anh
ta cười: "Anh khuyên ǵ? Khuyên người ta đầu
hàng!"
Quê Tú
Xương. Yêu Tự Lực Văn Đoàn. Kháng Chiến vớ
vẩn chạy quanh các cơ quan, coi Kháng Chiến là một
sự "nhiễu nhương", "loạn lạc"!
LêđThanh đi với bộ đội, xộc xệch,
gặp Trần Lê Văn, Văn tặng ngay hai câu thơ:
Dưới
chân anh thắt đôi giây rút
Trên cổ
anh đeo một chiếc quần!
Trần
Lê Văn với nhóm 5 người của anh có cái lối
"Nhân Văn mồm". Tức là ngồi và kể, xuất
bản bằng mồm, giả dụ kể chuyện: có một
anh v́ nghèo quá, đầu mới đội mũ nan vành to.
Quần th́ tiết kiệm, cắt ngắn và hẹp
như ống túp. Thế là anh ta bị coi oan là một cao bồi!
Rồi
th́ khúc khích cười với nhau.
Về
nhân, gần như Thanh Châu.
QUANG DềNG
Trước
là một người trong Việt Nam Quang Phục Hội,
năm 44 bị lộ, trốn sang Vân Nam, công tác ở các trạm
biên giới.
Nửa
năm chơi với Nguyễn Tường Tam. Ngay cái tên
Quang Dũng cũng tỏ rơ cái ảnh hưởng đó.
Anh sống
với hiện tại cách mạng lạc lơng, bơ vơ,
đầu quay về cái cũ, nhớ thương, nuối
tiếc đến hằn học với cách mạng.
Hay đi
t́m những cảnh tịch mịch ngồi hoài cổ.
Thương xót nước Việt Nam cũ "hiền
lành", "êm ả", thương tiếc quê
hương nặng "thuần phong mỹ tục"
trước, mà anh cho rằng CCRĐ và cách mạng đă
cướp mất của anh rồi! Anh chán cái thời thế
nhiều "biến thiên", lộn đảo tất cả
như nay! Thơ ca anh toàn là
những cái ǵ xót xa, hẻo lánh, suy sụp, "quán nuớc
bên đường", "cô hàng xén", Anh là tiếng
than của sự tàn lụi, giọt lệ của quá khứ,
tiếng khóc của những chế độ đă qua; anh
là một tiếng thở dài, lúc nào cũng ngồi lù lù bên
cuộc đời cách mạng.
Bản
chất phản cách mạng như thế khác lối
trotskiste hùng hổ. Trotskiste khoác áo cách mạnh để phản
cách mạng, c̣n lừa bịp được một số
trí thức, văn nghệ sĩ, đó là lối phản
cách mạng "hợp thời trang" nhất! C̣n lối
phản cách mạng của Quang Dũng là một lối quá
lỗi thời, tự nó có một cái chất thất vọng,
tuyệt vọng, ai oán, mà Quang Dũng lại tự dối
ḿnh là "tính tôi tiêu cực,... do dự..." Anh ta sống
quá cách biệt với xă hội cách mạng, lúc nào cũng
hoảng hốt, lo sợ. Anh ta sợ công an đến
thành panique, cho con quét đường từ nhà, ở đầu
phố Lư Thường Kiệt, quét đến tận toà
án, cốt chỉ để lấy ḷng công an!
Sự tấn
công mạnh mẽ nhất của Quang Dũng vào cách mạng
là: than văn, u hoài, và ba lơn.
"Xiếc
khỉ" là cả một sự thảm thương ngậm
ngùi cho thân thế ḿnh. Cái vai con khỉ kia, là kết thúc của
cái kiếp con người! Nó c̣n bệ rạc hơn cái
"Tây Tiến" người đi không mọc tóc, khí thế
đoàn quân giống như một lũ chinh phu Quốc Dân
Đảng! Anh ta c̣n dự viết những "con chó có
nghĩa của người ăn mày thời xưa",
hay "cảnh đêm ở nhà ga, có một số những
người bán lạc rang với tẩm quất ế, gặp
nhau"!
Chơi với
Trần Lê Văn, đêm khuya, hai anh cứ đi xe măi, tiễn
Văn tận nhà, xong Văn lại tiễn Dũng lộn
về nhà Dũng, rồi Dũng lại tiễn Văn lộn
lại..., cứ vậy măi không dứt ra được, một
cái thứ t́nh bạn và hai cuộc đời chán mửa ra
không có lối thoát!
Anh vác
chai đi mua nước mắm, vác củi cho vợ, trông
khổ sở, "bêu rếu" chính phủ làm sao ấy.
Một
buổi chiều, đứng ở gác Hội nhà Văn nh́n
ra trời gió mà nói: Napoléon ở đảo St. Hélène. (Kháng
Chiến trước anh có vẽ: Từ Hải chết
đứng!) (Quốc Dân Đảng= Quang Dũng đây -
Nguyễn Hữu Đang-)
Tôi có cảm
giác, chính Quang Dũng là hiện thân "Tiếng sáo tiền
kiếp"(28), ai oán và bám riết măi lấy cuộc đời
cách mạng hiện nay!
29-4
PHẽNG
CUNG
- Nhục
lắm. Mẹ nó. Ḿnh xin về nhà có được không nhỉ?
Mẹ nó. Có những thằng nó không bằng một thằng
đồ gàn phong kiến nữa! Phan Khôi chẳng hạn.
Hắn cho vợ hắn gặp tôi, nhắn rằng:
"Tôi đă nói ǵ với anh, anh cứ tố ra hết
đi. V́ tôi th́ già rồi, mà anh th́ c̣n trẻ!" Mẹ nó,
nhục quá. Anh bảo nên thế nào? Có nên xin ra biên chế
không?
Tôi nh́n
Phùng Cung, ái ngại cho anh quá. Đâu như trong khi học tập,
anh ta "hỗn" quá, bị đuổi khỏi lớp
làm sao ấy... Tôi khuyên anh, rằng nên đầu hàng đi;
rằng chỉ có một con đường, "họ"
là chân lư, ḿnh đầu hàng, là phải; rằng không nên xin
ra biên chế, lúc này việc ấy có thể là một sự
tiến công của tư tưởng thù địch; rằng
không nên coi là nhục, oan ức ǵ nữa, mà cứ nghĩ lại
xem tổng cộng cái bồ chữ ḿnh đă chửi vào
lănh đạo nó to như thế nào, c̣n oan và nhục ǵ nữa?
Phùng Cung
xem ư không thông ǵ lắm. Tôi thấy khổ! Một con
người có cái gan "tử v́ đạo" là Phùng
Cung, than ôi, cái đạo anh định chết v́ nó chính là
cái đạo phản cách mạng, sao mà anh chưa tỉnh
ngộ ra hử anh?
VăN
CAO
ít ngày
trước qua nhà Văn Cao, dưới thấy vắng xe
đạp, trên gác th́ buông ra những nốt đàn, nó
lơi bơi và lăn lóc lỏng chỏng trong bầu không,
tôi tự dưng cứ nghĩ đến một cái miếu
hoang, nghĩ đến nét mặt rầu rĩ của
người nghệ sĩ "tiên chỉ" đó. Và nghĩ
đến cái đại dương cầm Văn Cao
đă tự hào tuyên bố rằng: nó sẽ là một vật
quư viện bảo tàng, v́ có bàn tay Văn Cao đă đặt
trên clavier đó!
Cách
đây vài ngày, ở cơ quan về, buổi sáng, tôi thấy
nhà Văn Cao mở rộng cửa, có một cái thang bắc
từ gác anh xuống dưới đất, bên hè có một
cái xe ḅ to nằm chờ, nh́n lên trên, thấy mấy người
ra vào cầm dây, xem hướng, chỉ chỉ, bàn tán nhau:
họ đang tính cách gịng cái đại dương cầm
xuống, chở đi!...
Chắc
không phải là chở đi để đặt vào viện
bảo tàng.
NGUYễN
HữU ĐANG KêU OAN
Lê Đạt
kể. Đạt gặp công an, về việc phát hiện
thêm về Đang và Thụy An. Đồng chí công an cho biết:
Thuỵ An hắn đă nhận là haute police của địch.
C̣n
Đang th́ hắn cũng nhận là hắn có âm mưu lật
đổ Trung Ương, bằng phương pháp hoà b́nh.
Về vấn đề tổ chức đảng phái chính
trị, hắn khai là chưa có.
Xong hắn
lại kêu oan! Rằng: báo chí cứ bảo hắn là đầu
sỏ, oan hắn quá; sự thực, đầu sỏ là bộ
ba Đang, Đạt, Cầm, chứ không riêng ǵ hắn! về
nội dung số 6(29), hắn khai có bàn với Đạt
và Cầm. Hắn c̣n khai có bàn với Đạt và Cầm sẽ
ra những số đặc biệt về CCRĐ, về
công thương nữa.
Theo Đạt
nói th́: Hoàng Cầm cũng biết nội dung số 6 thật,
chỉ có cái là bây giờ cu cậu chối! C̣n những số
đặc biệt về CCRĐ, công thương, th́
Đang hắn chưa hề bàn với ai sốt!
2-5
HOàNG Tẩ
NGUYêN
Bố
lái xe cho nhà Gannay, giám đốc nhà băng Đông
Dương.
Gannay là
người Do Thái, từ thư kư quèn mà leo đến chức
giám đốc. Hắn già rồi mà không vợ không con,
thường có tật kê gian. Hắn hay có lối "bố
thí", người nghèo đợi hắn ở cửa
nhà băng, nộp đơn xin, có người được
hắn cho hàng 100$, 200$ về làm ma. Hoặc gặp người
tàn tật đi ăn xin, hắn gọi vào hỏi han và cho
công việc, tỷ như xén cây hay quét vườn trong nhà hắn,
dĩ nhiên là tiền công rất rẻ, mà người kia
không hề dám bao giờ mở mồm nài xin, v́ cái lẽ
đă hàm ơn hắn!
Hoàng Tố
Nguyên liệt chân từ khi mới đẻ. Bố Nguyên
đánh mẹ Nguyên, ngày 1, 2 trận, chẳng mấy ngày
không. Gannay bảo bố Nguyên cho Nguyên cho hắn, làm con nuôi,
song bố Nguyên không nghe. Sau bố Nguyên bỏ mẹ Nguyên ,
người mẹ đó lên núi tu Phật. Nguyên cũng theo
mẹ, song người mẹ bị bọn sinh viên lưu
manh nó gạ gẫm, không tu được, bỏ chùa, sau
đi tái giá. Từ đó Gannay nuôi Nguyên, cho đi học vẽ.
Nguyên có
tính lưu manh. Ăn nói và hành động hung hăng. Mở
mồm là chửi "Bố nó", "Đánh bể sọ
thằng Lưu Quư Kỳ đi!", anh ta lại dựa
vào cả cái chân tàn tật của ḿnh: "Thách đứa
nào dám mó vào cái thằng Nguyên què này!" Rồi th́ doạ
hành hung: "Nếu thằng Lưu Quư Kỳ mà ngồi chủ
tịch đoàn th́ thằng Nguyên này sẽ đâm cho nó vài
nhát, rồi muốn đi tù th́ đi!"
Trong
văn học, Nguyên có cái lối làm ăn quay quắt. Anh tự
xưng rất lố là nhà thơ Nam bộ số 1. Hồi
Nhân Văn, anh đưa cho NV một bài thơ thật tốt,
tính toán rằng, đăng ở NV bài thơ tốt ấy
lănh đạo cũng không thể nói ǵ anh hết, ngược
lại lănh đạo sẽ sợ mất anh, phải tranh
thủ anh, th́ anh sẽ dễ bề yêu sách lănh đạo!
Tố Hữu th́ anh vẫn chửi, nhưng anh làm thơ
th́ ca tụng: "Lời anh Tố Hữu nói ban chiều!"
Đến
việc lấy vợ cũng kỳ quặc! Nguyên với Thanh
B́nh cùng nhằm một đám ở Hải Pḥng. Hai anh giao hẹn
với nhau: bây giờ hai thằng cùng đến hỏi, cấm
tuyệt không thằng nào được nói xấu thằng
nào, và lần nào đến chơi với cô ấy th́ cấm
được cất lẻn đến một ḿnh, phải
hai thằng cùng đi!
Đối
bạn bè, Nguyên cũng giao du theo hiểu du thực, thằng
nọ chết v́ thằng kia được! Nhưng, hễ
xảy ra sự ǵ Nguyên không bằng ḷng, th́ anh giở mặt
ngay, như giở tay. Hôm trước, anh căi nhau với HgTấn
về chuyện không cho mượn quần áo cưới,
tức th́ hôm sau, vào lớp học, anh "tố" HgTấn
về mọi thứ chuyện, đâu đó anh cũng móc
ra! Nhà vợ anh, trước kia anh "hữu khuynh", lấy
ḷng hết sức, nhưng rồi nhùng nhằng chưa cho
cưới, thế là anh quay lại, định là
"đem ra toà án kiện!". Nhân Văn trước
đối anh, chơi bời thân thiện, đến
trước lớp học, anh đùng đùng giở mặt,
"nổi lập trường" lên một cách bất
th́nh ĺnh, chửi bới đến mức không c̣n ai hiểu
ra sao nữa!
Lá mặt
lá trái, quay quắt, cái chất
lưu manh là một cái chất khó cải tạo bậc nhất.
V́ nó không có lư luận, không có lư tưởng, không có tin ở
cái chính nghĩa nào hết, nó chỉ có mỗi nó làm mục
đích mà thôi.
7-5
KIểM
THảO SáNG TáC
Đảng
đoàn Hội nhà Văn để cả một tuần
này, để cho Nhân Văn viết lại cái phần kiểm
thảo sáng tác! Theo như đồng chí Nguyễn Xuân Sanh
nói, th́ tuần trước, phần đó viết chưa
sâu, v́ thiếu thời giờ, th́ tuần này viết lại
cho kỹ. Mà phải viết sao cho có thể dùng in công khai
được.
Sau khi mọi
người đă nộp cái của quốc cấm, nghĩa
là cả một đống những Nhân Văn Giai Phẩm
rồi, th́ tập trung cả ở một pḥng, viết kiểm
thảo.
Hoàng Tố
Nguyên th́ cứ thắc mắc: Sáng tác ḿnh, bảo là khuyết
điểm tiểu tư sản, giả tạo ǵ đó
th́ có, chứ c̣n đánh đấm phản động ǵ
th́ thiệt là hổng có!
Quang Dũng
cũng không nhận thấy tư tưởng phản
động đánh đấm ǵ trong tác phẩm. Anh chàng vẫn
cái điệu pha tṛ kiểu Sạclô, tiếng cười
đồng nghĩa với tiếng thở dài. Chẳng hạn
"Là người rơ ràng mà hoá ra là élément! élément Nhân Văn!
Phần tử Nhân Văn mà lị! Hi hi (khe khẽ)"
Cụ
Đại th́ muốn được nói chuyện một
chút: "Hàng mấy tháng rồi chưa được nói
chuyện với nhau, thèm hẳn đi chứ lị!"
Anh nào anh
nấy lăn vào viết. Lắm h́nh dung từ, lắm tiếng
tự phê dao búa! Ví dụ Lê Đạt, có mỗi câu mở
đầu bài "mấy người tự tử" là
câu "Nhân đọc báo Nhân Dân số 822"(30), mà Lê Đạt
lại tự phê là: "đó là một âm mưu của tôi
dùng Đảng để đánh Đảng"!... Nghe mà
khó tin thay! Mỗi ngày anh chàng lại có vẻ xích lại gần
giống "Thiều Quang"!
Hoàng Cầm
tự phê cũng gớm, đúng là bác phó vữa, rất nhiều
chữ nghĩa trang kim lóng lánh. Nào: dán nhăn hiệu dân tộc,
nào: thuốc độc tẩm đường, nào: bôi
đen bọc giấy bóng kính vv...
Tôi cũng
không kém. Bao nhiêu h́nh dung từ phản cách mạng, phản
động, phản Đảng, phản bội, chống
chế độ, xét lại, tờ-rốt-kít. Không c̣n thiếu
chữ ǵ. Giặc-bút, viên đạn xét lại, mũi tên
độc địa của chủ nghĩa cá nhân đồi
trụy, chủ nghĩa vô chính phủ và đầu óc làm phản
vv..., tôi sáng tác thêm nhiều chữ nữa để mà miêu
tả chân tướng ḿnh, cho nó hết ḷng một thể.
Chắc
các đồng chí lănh đạo đọc một loạt
kiểm thảo bọn tôi lần này th́ phải bựt
cười lắm đấy! "Trước kia th́ nói nhẹ
chúng cũng không nghe. Bây giờ th́ chúng lại c̣n tự sỉ
vả gấp triệu lần sự phê b́nh của lănh
đạo!"
ATTENTION!
- Trần
Lê Văn bênh vực auto-suggestion là khoa học. Anh bảo:
đó là phương pháp của Couet. Rất giản dị.
Mỗi tối đi ngủ, th́ ḿnh tự nhắc ḿnh 20 lần
rằng "je suis meilleur à tout point de vue". Attention!
- Lê Đạt
say sưa kể và bênh vực E. Triolet về lời phát biểu
mới đây của bà. E.T. nói: làm avant garde thời nào cũng
khó, phải trải qua bị chà đạp, đến
moderne, đến trở thành classiq! Nhưng thời nay làm
avant-garde càng khó! V́ người ta sẽ bảo anh hoặc
chống réalisme socialiste, hoặc conformiste vân vân! Rồi E.T.
nói: réalisme socialiste chỉ là lƠ angle de vue, không phải là
một phương pháp! Lê Đạt tán thành quan điểm
này.
Tôi tranh
luận với Đạt, chưa ngă ngũ. Lời đi
tiếng lại, Đạt hỏi tôi: "Có chủ nghĩa
Staline không?" Đạt nói: "Văn nghệ phục vụ
chính trị có phải là caractère spécifique của văn nghệ
đâu, v́ ngành nào, kinh tế, giáo dục vv... chả đều
phục vụ chính trị cả!" Đạt nói nếu
hiện thực là phương pháp th́ bó lắm!
"Bây
giờ khó lắm!"
Tôi cũng
nghĩ: quả là khó!
V́ cứ
lư luận của E.T. th́ bản thân nó là một con dao hai
lưỡi! Ai chả nhận ḿnh là avant garde được?
Ngoài ra,
c̣n nhiều chỗ quyết đoán. Sao lại bảo làm
avant garde thời nay khó hơn xưa? Sao lại bảo chỉ
là lỗangle de vue?
Tôi
chưa được đọc nguyên văn, mới nghe mồm
Lê Đạt. Attention!
- Hoàng Cầm
kể, có một học sinh gặp Cầm, nói đại ư
rằng: ừ th́ các anh ấy thuốc phiện, đồi
trụy, vv... nhưng sáng tác hay; bây giờ chuyển th́ thử
sáng tác xem có hay hơn trước không?
Chắc
anh học sinh đó là một thứ adepte entête của Nhân
Văn, của tư tưởng tiểu tư sản mà
thôi. Attention!
12-5
PHẽNG
QUáN
Lâu lắm
cu cậu lại ṃ đến ḿnh! Sau lớp học, cu cậu
về nhà, nghĩ quanh nghĩ quẩn ra sao, bây giờ thấy
cu cậu phản ứng!
Quán kêu
nhiều nhất về việc "báo chí nó đánh mạnh
quá!" Không riêng báo, mà những báo cáo mồm mới ghê
hơn gấp vạn. Nào bảo Phùng Quán đă hủ hoá với
Thuỵ An mấy lần! Nào nói sai cả hiện tượng
đi, ví dụ TTửu nó nói trí thức là viên ngọc, th́ lại
nói rằng TTửu nó kích Phùng Quán là viên ngọc! Hoặc nói
rằng Trần Đức Thảo nó bảo Phùng Quán trả
lời báo Nhân dân về bài "Nói thật", th́ theo Quán
nói, "thế là oan nó", v́ ư định ấy là "do
ḿnh"!
Ngoài ra,
Quán c̣n kêu là do không khí và áp lực lớp học, nên Quán bốc.
Ví dụ, đi tu đạo "n độ, th́ ḿnh nghĩ
rằng, "các anh, ai cũng có chỗ bi quan, đi xem
bói", mà bản thân ḿnh chả lẽ không có ǵ, mới bịa
ra cái việc tu đạo ấy!
Lại
như việc "cầm cờ đi biểu t́nh" Quán
cũng bảo là "ḿnh nói vậy cho nó oai!" Chứ chả
lẽ không có ǵ?
Và bây giờ
th́ Quán nhận định là: "ḿnh chỉ có cái kiêu ngạo
với lại vô kỷ luật! Có vậy thôi!"
Lại sụt
mức đến thế nữa cơ chứ! Quán có vẻ
chán nản lắm: "Không bao giờ lấy lại
được!" Quán kêu là Quán ở một xóm lao động
(Vân Hồ) mà người ta không muốn nấu cơm cho
tên phản động Phùng Quán ăn nữa cơ chứ!
Tôi nghe lạ tai, không tin, bèn hỏi:
- Thế
bây giờ cậu ở đâu?
- ở...
Quán đáp... vẫn ở Vân Hồ...
Tôi cười,
không muốn lật tẩy cu cậu: thế nghĩa là, ở
Vân Hồ vẫn ở được, tất nhiên vẫn
phải có ăn chứ lị!
Phùng Quán
lại kêu nhiều về việc đăng "lời
thú tội bước đầu" của Phùng Quán ở
tạp chí Văn Nghệ số 12. Sao lại thú tội, tự
kiểm thảo chứ! Sao lại bước đầu?
Sao lại không hỏi ư kiến ḿnh? Thế mà bảo rằng
"không nói ra ngoài mọi việc của lớp học",
mà bây giờ lại đăng cả lên vậy! Vân vân...
T́NH H́NH
Cuộc
đấu tranh cứ lộn đi lộn lại từ B
sang A, lại A sang B, báo chí cứ xoay đi xoay lại măi, cứ
như một cái nồi khổng lồ của vô sản
chuyên chính, ninh đi ninh lại cho nó dừ cái chủ nghĩa
xét lại ra.
Tôi chịu
cái h́nh phạt ấy, nhẫn nại và đau khổ. H́nh
phạt của một người bị bung dừ. Không
c̣n cách nào. Đây không phải là một sự trừng trị
cá nhân; mà đây là "chúng ta" trừng trị một
phong trào, một trào lưu tư tưởng của chủ
nghĩa xét lại... Tôi vừa là một tội nhân. Vừa
phải cố tách ḿnh ra, làm một đao phủ thủ,
hành hạ cái chủ nghĩa xét lại có thực trong tôi và
đám Nhân Văn.
Hoàng Cầm
đọc số 12 tạp chí Văn Nghệ, có vẻ run,
thấy bị "trích", bêu ra công khai. Anh chàng sống cảm
tính quá, giác ngộ cũng chỉ là một thứ "cảm
tính phức tạp"! Thấy bị bêu đầu, anh
chàng đặt vấn đề: "Có phải là từ lớp
học, vấn đề đă bị nêu ra quá to không? Ḿnh vẫn
ngờ ngợ ra sao ấy!"
Thanh Châu
th́ bơm cái chán đời của anh lên! Con người ấy,
cả đến cái sự bi quan cũng lại c̣n "bịa"
thêm ra nữa cơ chứ!
Trần
Lê Văn th́ ngơ ngác. Một thứ ngơ ngác có lợi.
Lê Đạt
kêu "bị lănh đạo đánh giá quá cao". Anh kể
là Nguyễn Sáng rất thích cái "cương lĩnh của
liên đoàn cộng sản Nam Tư".
Bản
thân tôi là một mớ nhiều thứ:
- tội
chống đối tôi có thấy, song lại cũng thấy
là "có cần phải bị bung quá dừ, quá dai dẳng
trên báo chí thế này không?"
- xem xét một
số tài liệu để ly khai hẳn với những
cái gọi là "stalinisme", "stalino-rakonisme",
"jdanovisme".
- lo nay
mai, cải tạo lao động sẽ bị surménage! C̣n
có tương lai ǵ nữa được! Surménage th́
tương lai tức là ở trong bệnh viện, nếu
không phải là ở một nấm mồ nào đó...
Cái lo này
là chỉ đạo, thời gian này, chờ "án"...
C̣n sự "thấy ḿnh bị bung quá", nó lộn
đi lộn lại, mờ nét, mông lung, măi sau mới rơ h́nh
thù ra, tức th́ nó bị tôi dồn đánh ngay: nó chỉ là
một biến tướng của tư tưởng làm
martyr từ 3 năm nay mà thôi.
ÔNG BạN
NAM Tư
Liên
đoàn những người cộng sản Nam Tư vừa
buớng bỉnh thông qua một bản cương lĩnh,
tinh thần và lư luận đối địch với Hội
nghị Mátxcơva.
Về thế
giới, Nam Tư không công nhận lư luận về "hai
phe"; về ngoại giao, không công nhận Liên Xô lănh đạo,
ngược lại c̣n gán cho Liên Xô là "bá quyền chính trị",
với lại "bóc lột" các nước xă hội
chủ nghĩa tiến chậm! Về nội trị, Nam
Tư chống việc đề cao nhà nước vô sản
chuyên chính, mà lại đ̣i phải đi ngay vào đường
"tiêu diệt nhà nước", đồng thời
giao quyền cho quần chúng và cho những quy luật tự
phát của xă hội!...
Tức
là quan điểm Nam Tư về các vấn đề
căn bản đều nghịch với quan điểm của
phe XHCN đă xác định ở Hội nghị Moscou.
Rất lạ,
làm sao Nam Tư lại sẵn sàng gán cho Liên-Xô là bóc lột với
thống trị, đồng thời lại hân hoan cám
ơn sự viện trợ Mỹ (đă tới 800 tỷ
đô-la)!
Đây
không phải một coup de tête! Mà là một hành động
có cân nhắc của Nam Tư, nhất là sau Hội nghị
Mátxcơva, việc này chứng tỏ cái đầu óc của
Tito nó cứng và bướng, bằng đá!
Như vậy,
khả năng tranh thủ Tito, xem chừng mảnh lắm.
Tito đă quyết đương đầu cái gọi là
"chủ nghĩa Staline", và đă quyết đi con
đường "kế tục Mác" của ḿnh kiểu
ấy, th́ tương lai sẽ ra sao?
Không có ǵ
tỏ Tito lui. Cũng không có ǵ tỏ rằng Liên-Xô và phe
XHCN nhân nhượng!... Vậy kết cuộc sẽ ra sao?
Có lẽ
lần này Tito sẽ bị một đ̣n nặng, một
cái ǵ na ná năm 49 mất!
[...]